تأثیر برنامه آموزش تاب آوری بر ارزیابی های شناختی، مقابله و هیجان ها

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

مقاله 7، دوره 15، شماره 57، مهر 1397، صفحه 83-99   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سمیه محبی¹؛ امید شکری^{* 2}؛ حسین پورشهریار²

¹کارشناس ارشد روان‌شناسی عمومی دانشگاه شهید بهشتی

²استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی برنامة آموزش تاب‌آوری بر ارزیابی‌های شناختی، مقابلة فعال و هیجان‌های مثبت و منفی گروهی از دانش‌آموزان دختر انجام شد. در این پژوهش تجربی با طرح پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل و همراه با پیگیری، 32 دانش‌آموز دختر 12ساله در دو گروه آزمایش و کنترل قبل و بعد از آموزش به نسخة تجدیدنظرشدة سنجش ارزیابی تنیدگی (رویلی، رویش، جاریکا و واگن، 2005)،مقیاس مقابلة فعال (گرین‌گلس، شوارزر، جاکوبیک، فیکسنبام و تابرت، 1999) ونسخة تجدیدنظرشدة مقیاس هیجان‌های متمایز (فردریکسون، تاگادی، واگ و لارکین، 2003) پاسخ دادند. در 10 جلسه یک‌ساعته برنامة آموزش تاب‌آوری روانی به شیوة گروهی برای گروه آزمایش اجرا شد. نتایج روش‌های آماری تحلیل کوواریانس تک‌متغیری و چندمتغیری نشان داد که در کوتاه‌مدت و بلندمدت برنامة آموزش تاب‌آوری در افزایش ارزیابی‌های شناختی سازشی، راهبرد مقابلة فعال و هیجان‌های مثبت و در کاهش ارزیابی شناختی مبتنی بر تهدید و هیجان‌های منفی دانش‌آموزان دختر مؤثر بود. درمجموع، نتایج این بررسی نشان می‌دهد که برنامة آموزش تاب‌آوری از طریق تقویت راهبردهای تفکر مثبت، راهبردهای سازشی مدیریت هیجان و همچنین غنی‌سازی مهارت‌های رابطة بین‌فردی، در تحقق ایدة ایمن‌سازی روانی فراگیران به طور تجربی مؤثر است.
 

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ارزیابی‌های شناختی؛ برنامة آموزش تاب‌آوری؛ مقابلة فعال؛ هیجان‌های مثبت و منفی

مراجع

داودوندی، ف. و شکری، آ. (1395). فرایندهای ارزیابی شناختی، هیجان‌های پیشرفت و تعهد تحصیلی: یک تحلیل واسطه‌ای. فصلنامة روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 13 (50)، 198- 183.

سرمد، ز.، بازرگان، ع. و حجازی، آ. (1383). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.

شکری، آ. (1388). مقایسه الگوی روابط علّی پیشایندها و پسایندهای استرس تحصیلی دانشجویان دختر و پسر در پارادایم‌های فرهنگی جمع‌گرا و فردگرا. رسالة دکتری. دانشگاه تربیت معلم تهران.

شکری، آ.، تمیزی، ن.، عبداله‌پور، م. آ. و خدامی، م. م. (1395). تحلیل ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس ارزیابی شناختی استرس در دانشجویان. فصلنامة تازه‌های علوم شناختی، 18 (2)، 11- 1.

شکری، آ.، شهیدی، ش.، مظاهری، م. ع.، فتح‌آبادی، ج.، رحیمی‌نژاد، پ. و خانجانی، م. (1393). اثربخشی برنامة مداخله‌ای ایمن‌سازی روانی دانشجویان در برابر تجربه‌های هیجانی منفی بر اساسِ الگوی پیشگیری پنسیلوانیا. فصلنامة مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 4 ( 7)، 190- 160.

شکری، آ.، گشتاسبی، ز.، شریفی، م.، فتح‌آبادی، ج. و رحیمی‌نژاد، پ. (1395). اثربخشی برنامة بازآموزی اسنادی بر راهبردهای نظم‌بخشی شناختی هیجان و تاب‌آوری تحصیلی دانشجویان. پژوهشنامة روان‌شناسی مثبت، 2 (2)، 66- 51.

قره آغاجی، س.، واحدی، ش.، فتحی‌آذر، آ. و ادیب، ی. (1395). اثربخشی مداخله‌های آموزشی مبتنی بر پذیرش و تعهد درمانگری بر تعلل‌ورزی تحصیلی دانش‌آموزان. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 13 (50)، 207- 199.

گشتاسبی، ز.، شکری، آ.، فتح‌آبادی، ج. و شریفی، م. (1396). تأثیر برنامة بازآموزی اسنادی بر هیجان‌های پیشرفت و مشغولیت تحصیلی دانشجویان. فصلنامة پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 4 (4)، 38- 23.

مرادی، م.، باقرپور، م.، حسنوند، م. ح.، رضاپور، م. و شهاب‌زاده، ص. (1395). نقش واسطه‌ای حرمت خود و عواطف مثبت و منفی در رابطة بین تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 12، 305- 289.

1. positive psychotherapy 2. The Little Prince is Depressed (LPD) 3. anxiety-management strategies training program 4. Well-Being Therapy (WBT)

5. Aussie Optimism: Positive Thinking Skills Program (AOP-PTS) 6. school-based intervention programs

 

منصوری، آ.، شکری، آ.، پورشهریار، ح.، پوراعتماد، ح. ر. و رحیمی‌نژاد، پ. (1393). اثربخشی برنامة تاب‌آوری پنسیلوانیا بر سبک‌های اسنادی و سازگاری روان‌شناختی دانشجویان. فصلنامة روان‌شناسی کاربردی، 8 (30)، 144- 129.

 

Abraham, C., Conner, M., Jones, F., & O’Connor, D. (2008). Health Psychology. Topics in Applied Psychology. London: Hodder Education.

Almássy, Z., Pék, G., Papp, G., & Greenglass, E. R. (2014). The psychometric properties of the Hun­garian version of the proactive coping inventory: Reliability, construct validity and factor structure. International Journal of Psychology and Psycho­logical Therapy, 14 (1), 115-124.

Bandura, A. (2001). Social cognitive theory of mass communication. Media Psychology, 3, 265-298.

Bolte, A., Goschke, T., & Kuhl, J. (2003). Emotion and intuition: Effects of positive and negative mood on implicit judgments of semantic coherence. Psy­chological Science, 14 (5), 416–421.

Brannon, L., & Feist, J. (2010). Health Psychology. An introduction to behavior and health. Belmont, CA: Wadsworth.

Brunwasser, S. M., Gillham, J. E., & Kim, E. S. (2009). A meta-analytic review of the Penn Resiliency Program’s effect on depressive symptoms. Jour­nal of Consulting and Clinical Psychology, 77(6), 1042–1054.

Calear, A. L., & Christensen, H. (2010). Systematic re­view of school-based prevention and early inter­vention programs for depression. Journal of Ado­lescence, 33, 429–438.

Cleary, T. J., Velardi, B., & Schnaidman, B. (2017). Ef­fects of the Self-Regulation Empowerment Pro­gram (SREP) on middle school students' strategic skills, self-efficacy, and mathematics achieve­ment. Journal of School Psychology, 64, 28–42.

Cohn, M. A., Fredrickson, B. L., Brown, S. L., Mikels, J. A., & Conway, A. M. (2009). Happiness un­packed: Positive emotions increase life satisfac­tion by building resilience. Emotion, 9(3), 361–368.

Compton, R. J., Wirtz, D., Pajoumand, G., Claus, E., & Heller, W. (2004). Association between positive affect and attentional shifting. Cognitive Therapy and Research, 28 (6), 733–744.

Cutuli, J. J., Chaplin, T. M., Gillham, J. E., Reivich, K. J., & Seligman, M. R. (2006). Preventing co-oc­curring depression symptoms in adolescents with conduct problems. The Penn Resilience Program. Annual New York Academy of Sciences, 1094, 282–286.

Damasio, A. R. (2004). Emotions and feelings: A neu­robiological perspective. In A. S. R. Manstead, N. Frijda, & A. Fischer (Eds.), Feelings and emotions (pp. 49–57). Cambridge, UK: Cambridge Univer­sity Press.

Dawood, R. (2014). Positive psychology and child mental health: A premature application in school-based psychological intervention? Social and Be­havioral Sciences, 113, 44 – 53.

Desai, M. (2010). A Rights-Based Preventative Ap­proach for Psychosocial Well-Being in Child­hood, Children’s Well-Being. Indicators and Re­search 3, Springer Science Business Media B.V.  

Dreisbach, G., & Goschke, T. (2004). How positive af­fect modulates cognitive control: Reduced persev­eration at the cost of increased distractibility. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 30(2), 343–353.

Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1985). If it changes it must be a process: study of emotion and coping during three stages of a college examination. Jour­nal of Personality & Social Psychology, 48, 150–170.

Folkman, S., & Moskowitz J. T. (2004). Coping: Pitfalls and Promise. Annual Review of Psychology, 55, 745-774.

Forgeard, M. J. C., & Seligman, M. E. P. (2012). Seeing the glass half full: A review of the causes and con­sequences of optimism. Pratiques Psychologiques, 18,107–120.

Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology. The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226.

Fredrickson, B. L. (2004). The broaden-and-build the­ory of positive emotions. The Royal Society, 359, 1367–1377.

Fredrickson, B. L. (2005). The broaden-and-build the­ory of positive emotions. In F. A. Huppert, N. Baylis & B. Keverne (Eds.), The Science of Well-Being (pp. 217–238). New York: Oxford Univer­sity Press.

Fredrickson, B. L. (2009). Positivity. New York, NY: Crown Publishers.

Fredrickson, B. L. (2013). Positive emotions broaden and build. Advances in Experimental Social Psy­chology, 47, 1-53.

Fredrickson, B. L., & Branigan, C. (2005). Positive emotions broaden the scope of attention and thought-action repertoires. Cognition and Emo­tion, 19(3), 313–332.

Fredrickson, B. L., & Cohn, M. A. (2008). Positive emotions. In M. Lewis, J. Haviland-Jones & L. F. Barrett (Eds.), Handbook of emotions (pp. 777–796). (3rd Ed.). New York: Guilford Press.

Fredrickson, B. L., Cohn, M. A., Coffey, K. A., Pek, J., & Finkel, S. M. (2008). Open hearts build lives: Positive emotions, induced through loving-kind­ness meditation, build consequential personal re­sources. Journal of Personality and Social Psy­chology, 95(5), 1045–1062.

Fredrickson, B. L., Tugade, M. M., Waugh, C. E., & Larkin, G. R. (2003). What good are positive emo­tions in crises? A prospective study of resilience and emotions following the terrorist attacks on the United States on September 11th, 2001. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 365–376.

Giles, D. (2002). Advanced research methods in Psy­chology. London: Routledge.

Giovanni, A. F., & Elena, T. (2009). Increasing psycho­logical well-being and resilience by psychothera­peutic methods. Journal of Personality, 77(6), 1903–1934.

Greenglass, E. R. (2002). Proactive coping and quality of life management. In E Frydenberg (Ed.), beyond coping: Meeting goals, visions, and challenges. (pp. 37-62). London: Oxford University Press.

Greenglass, E. R. (2006). Vitality and Vigor: Implica­tions for Health Functioning. In P Buchwald (Ed.), Stress and Anxiety. Application to health, work place, community, and education. (pp.65-86). Newcastle, UK: Cambridge Scholars Press.

Greenglass, E. R., Schwarzer, R., Jakubiec, D., Fiksenbaum, L., & Taubert, S. (1999). The Proac­tive Coping Inventory (PCI): A Multidimensional Research Instrument. Paper presented at the 20th International Conference of the Stress and Anxi­ety Research Society (STAR), Cracow, Poland, July 12-14.

Hambrick, E. P., & McCord, D. M. (2010). Proactive coping and its relation to the five-factor model of personality. Individual Differences Research, 8(2), 67-77.

Henderson, N., & Milstein, M. M. (1996). Resiliency in schools: Making it happen forstudents and edu­cators. Thousand Oaks, CA: Corwin Press Inc.

Illeris, K. (2002). The three dimensions of learning. Roskilde University.

Illeris, K. (2003). Towards a contemporary and com­prehensive theory of learning. International Jour­nal of Lifelong Education, 22(4), 396-406.

Isen, A. M., Rosenzweig, A. S., & Young, M. J. (1991). The influence of positive affect on clinical prob­lem solving. Medical Decision Making: An Inter­national Journal of the Society for Medical Deci­sion Making, 11(3), 221-230.

Kumpfer, K. L. (1999). Factors and processes contrib­uting to resilience: The resilience framework. In M. D. Glantz & J. L. Johnson (Eds.), Resiliency and development positive life adaptations (pp. 179–224). NY: Kluwer Academic.

Lazarus, R. S. (1999). Stress and emotion: A new syn­thesis. New York: Springer.

Lazarus, R. S. (2001). Relational meaning and discrete emotions. In K. Scherer, A. Schorr, & T. Johnstone (Eds.), Appraisal processes in emotion: Theory, methods, research (pp. 37–67). New York: Oxford University Press.

Neil, A. L., & Christensen, H. (2009). Efficacy and ef­fectiveness of school-based prevention and early intervention programs for anxiety. Clinical Psy­chology Review, 29, 208–215.

Ong, A. D. O., Bergeman, C. S., Bisconti, T. L., & Wallace, K. A. W. (2006). Psychological resili­ence, positive emotions, and successful adaptation to stress in later life. Journal of Personality and Social Psychology, 91(4), 730–749.

Pasikowski, T., Sek, H., Greenglass, E. R., & Taubert, S. (2002). The Proactive Coping Inventory-Polish Adaptation. Polish Psychological Bulletin, 33, 41-46.

Peacock, E. J., & Wong, P. T. P. (1990). The stress ap­praisal measure (SAM): A 9 multidimensional ap­proach to cognitive appraisal. Stress Medicine, 6, 227-236.

Peng, L., Li, M., Zuo, X., Miao, Y., Chen, L., Yu, Y., Liu, B., & Wang, T. (2014). Application of the Pennsylvania resilience training program on med­ical Students. Personality and Individual Differ­ences, 61–62, 47–51.

Phillips, L. H., Bull, R., Adams, E., & Fraser, L. (2002). Positive mood and executive function: Evidence from stroop and fluency tasks. Emotion, 2(1), 12–22.

Pyone, J. S., & Isen, A. M. (2011). Positive affect, inter-temporal choice, and levels of thinking: Increas­ing consumers’ willingness to wait. Journal of Marketing Research, 48(3), 532–543.

Rooney R., Hassan S., Kane R., Roberts, C. M., & Nesa, M. (2013). Reducing depression in 9-10 year old children in low SES schools: a longitudi­nal universal randomized controlled trial. Behav­ior Research and Therapy, 51(12), 845–854.

Rowe, G., Hirsh, J. B., & Anderson, A. K. (2007). Pos­itive affect increases the breadth of attentional se­lection. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 104 (1), 383–388.

Rowley, A. A., Roesch, S. C., Jurica, B. J., & Vaughn, A. A. (2005). Developing and validating a stress appraisal measure for minority adolescents. Jour­nal of Adolescence, 28, 547–557.

Ruini, C., Ottolini, F., Tomba, E., Belaise, C., Albieri, E., Visani, D., Offidani, E., Caffo, E., & Fava, G. A. (2009). School intervention for promoting psy­chological well-being in adolescence. Journal of Behavioral Therapy & Experimental Psychiatry, 40, 522–532.

Schwarzer, R. (2000). Managed stress at work through preventive and proactive coping. In E. A. Locke (Ed.) The Blackwell Handbook of Principals of Organizational Behavior. (pp. 342-355). Oxford: Blackwell.

Schwarzer, R (2001). Stress, resources and proactive coping. Applied Psychology, An International Re­view, 50, 400- 407.

Schwarzer, R., & Knoll, N (2003). Positive coping: Mastering demands and searching for meaning. In S. J. López & C. R. Snyder (Eds.), Positive psy­chological assessment: Handbook of models and measures (pp. 393-409). Washington, DC: Amer­ican Psychological Association.

Schwarzer, R., & Knoll, N. (2007). Functional roles of social support within the stress and coping pro­cess: A theoretical and empirical overview. Inter­national Journal of Psychology, 42(4), 243–252.

Schwarzer, R., & Knoll, N. (2009). Proactive coping. In S. J. López (Ed.), The encyclopedia of positive psychology (pp. 781-784). Oxford, UK: Wiley-Blackwell.

Schwarzer, R., & Luszczynska, A. (2008). Reactive, an­ticipatory, preventive and proactive coping: A the­oretical distinction. The Prevention Researcher, 15, 22-24.

Schwarzer, R., & Taubert, S. (2002). Tenacious goal pursuits and striving toward personal growth: Pro­active coping. In E. Frydenberg (Ed.), Beyond coping: Meeting goals, visions and challenges. (pp. 19-35) London: Oxford University Press.

Seifert, T. L. (2004). Understanding student motiva­tion. Educational Research, 46(2), 137-149.

Seligman, M., Ernst, R., Gillham, J., Reivich, K., & Linkins, M. (2009). Positive education: Positive psychology and classroom interventions. Oxford Review of Education, 35(3), 293-311.

Seligman, M. E. P., Rashid, T., & Parks, A. C. (2006). Positive psychotherapy. American Psychology, 61, 774-788. 

Southwick, S. M., Vythilingam, M., & Charney, D. S. (2005). The psychobiology of depression and re­silience to stress: Implications for prevention and treatment. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 255–291.

Steinhardt, M. A., & Dolbier, C. L. (2008). Evaluation of a resilience intervention to enhance coping strategies and protective factors and decrease symptomatology. Journal of American College Health, 56(4), 445-453.

Sternberg, R. J. (2003). The other three Rs: Part three, resilience. Retrieved March 30, 2018 from http:// www.apa.org/monitor/may03/pc.html.

Tomba, E., Belaise, C., Ottolini, F., Ruini, C., Bravi, A., Albieri, E., Rafanelli, C., Caffo, E., & Fava, G. A. (2010). Differential effects of well-being promot­ing and anxiety-management strategies in a non-clinical school setting. Journal of Anxiety Disor­ders, 24, 326–333.

Ungar, M., Russell, P., & Connelly, G. (2014). School-based interventions to enhance the resilience of students. Journal of Educational and Develop­mental Psychology, 4(1), 66-83.

Uskul, A. K., & Greenglass, E. R. (2005). Psychologi­cal well-being in a Turkish-Canadian sample. Anxiety, Stress and Coping, 18, 169-178.

Wong, P. W. C., Fu, K. W., Chan, K. K., Chan, W. S. C., Liu, P. M. Y., Law, Y. W., & Yip, P. S. F. (2012). Effectiveness of a universal school-based program for preventing depression in Chinese ad­olescents: A quasi-experimental pilot study. Jour­nal of Affective Disorders, 142, 106–114.