سنگ نوشته های کهن قرآنی در توران پشت، بازنمودی از فرهنگ تصوف

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 23، شماره 61، شهریور 1396، صفحه 31-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
توران‌پشت نام ناحیه‌ای است کهن که امروزه بر اساس تقسیمات کشوری از توابع شهرستان تفتِ استان یزد به شمار می‌رود. از جمله آثار تاریخی توران‌پشت باید سنگ‌نوشته‌هایی را نام برد که در کنار جاده مال‌رو، در نزدیکی روستای دره‌گازه قرار گرفته‌اند. با بازخوانی متن این سنگ‌نوشته‌ها آشکار گردید که قدمت کهن‌ترین آن‌ها به نیمه‌ی اول سدۀ 3ق باز می‌‌گردد. بررسی خطوط این کتیبه‌ها نشان می‌‌دهد که در نمونه‌های قدیم‌تر ویژگی‌های خط کوفی با دقت بیشتری رعایت شده و رفته رفته با گذر زمان، ویژگی‌های این نوع خط کم‌رنگ‌تر دیده می‌شود. به غیر از آیات قرآنی مضامین دیگری همچون اسماء الهی و شعر فارسی نیز بر این کتیبه‌ها به‌چشم می‌خورد. در بخش‌هایی از این مقاله، درصدد پاسخ به این پرسش بوده‌ایم که نگارندگان این سنگ‌نوشته‌ها با کدام طرز تلقی این نوشته‌ها را از خود به یادگار گذاشته‌اند؟ که با تحلیل مضامین به کار رفته در این سنگ‌نوشته‌ها، مشخص شد این مضامین نزد متصوفه از اهمیت زیادی برخوردار بوده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: توران‌پشت؛ کتیبه‌های قرآنی؛ خط کوفی؛ تصوف؛ شعر فارسی

مراجع

منابع

علاوه بر قرآن کریم؛

آل داوود، علی، «اتابکان فارس»، تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد نهم، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1394.

ــــــــــــــــــــ «اتابکان یزد»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمد کاظم موسوی بجنوردی، جلد ششم، انتشارات دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1391.

آیتی، عبد الحسین، تاریخ یزد، یزد، چاپ خانه گل بهار، 1317.

ابن عربی، محیی الدین، رسائل، بیروت، دار المحجة البیضاء، 1421ق.

افشار،  ایرج، یادگار‌های یزد، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی، تهران.

ــــــــــــــــــــ «سفرنامه تلگرافچی فرنگی» در فرهنگ ایران  زمین ، تهران، انتشارات سخن، 1385.

بلر، شیلا، «کتیبه شناسی: کتیبه‌های اسلامی در ایران» ترجمۀ دلارام کاردار طهران، چیدمان، شم‍ 15، پاییز 1395.

پاکتچی، احمد، جریان‌های تصوف در آسیای مرکزی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی، 1392.

تستری، سهل بن عبدالله، التفسیر، به کوشش محمد باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمی ه، 1423ق.

توران‌پشتی، فضل الله بن حسن، المعتمد فی المعتقد، استانبول، مکتبة الحقیقة، 2010م.

ــــــــــــــــــــ المیسر فی شرح مصابیح السنة، به کوشش هنداوی، مکه، مکتبة نزار مصطفی، 1429ق.

جامع الخیرات، وقفنامۀ رکن‌الدین حسینی یزدی، به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران  زمین ، 1341.

جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، تهران، ناصرخسرو، 1370.

حافظ شیرازی، محمد، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، انتشارات صفی علیشاه، 1373.

دهقانیان نصر آبادی، کاظم، سیمای تفت، یزد، اندیشمندان یزد، 1387.

ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، دار الحدیث، قاهره، 1427ق.

رشید الدین فضل الله همدانی، وقفنامۀ ربع رشیدی، به کوشش مجتبی می نوی و ایرج افشار، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی، 1356.

سلمی ، محمد بن حسین، مجموعۀ آثار، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1369.

شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد، مجمع الانساب، به تصحیح میر‌هاشم محدث، امیرکبیر، تهران، 1363.

عالم زاده، بزرگ، حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد، آستان قدس رضوی، 1387.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، به تصحیح احمد آرام، تهران، گنجینه، 1388.

فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان یزد، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1381.

قوچانی، عبدالله، بررسی کتیبه‌های بناهای یزد، تهران، پژوهشکده زبان و گویش با همکاری اداره کل امور فرهنگی، 1383.

کاتب یزدی، احمد بن حسین، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیر کبیر، 1357.

کریمیان، لیلی، «تورانپشتی، فضل الله بن حسن»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1383.

مستملی بخاری، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف، به تحقیق و تصحیح محمد روشن، تهران، انتشارات اساطیر، 1363.

مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1342.

میبدی، احمد بن محمد، کشف‌الاسرار وعده الابرار، به تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، 1361.

میرحسینی، محمد حسن، نکته‌یابی از وقفنامه جامع الخیرات، مجله فرهنگ، زمستان 1384.

نصر، حسین، «تصوف»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمد کاظم بروجردی، جلد پانزدهم، تهران، انتشارات دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1385.

نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، به اهتمام پروین استخری، تهران، اساطیر، 1383.

ویت، گاستون، «کتیبه‌های عربی در ایران»، ترجمۀ محمد رضا ریاضی، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، به کوشش سیروس پرهام، ج 4، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، 1387.