واکاوی نظریۀ وحدت وجود در نگرش عرفانی ابوسعید ابوالخیر (نگاهی نو به تصوف پیر مهنه)

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

مقاله 5، دوره 13، شماره 12، بهمن 1396، صفحه 110-127   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

وحدت­وجود یکی از راه­های مبتکرانه­ای است که عارفان برای شناخت خداوند، هستی و انسان به کار گرفته­اند. نگرشی که بسیاری مبدع آن را ابن­عربی و تاریخ پیدایش آن را سدۀ هفتم می­دانند، حال آنکه نظری به آثار به جا مانده از عارفان پیشین نشان می­دهد که وحدت­وجود از صبغه و پیشینه­ای دور و درازتر برخوردار است. آنچه که در این جستار بدان پرداخته شده، واکاوی و تحلیل مبانی بنیادین عرفان ابوسعید ابوالخیر و تطبیق آن با چارچوب­های نظریۀ وحدت وجود است. بررسی­ها نشان می­دهد که دیدگاه­های شیخ در ارتباط با خداوند، انسان، هستی، ادیان، نفس امّاره و دنیای فانی نزدیکی بسیاری با تعاریف نظری ابن­عربی دربارۀ وحدت وجود دارد. با این تفاسیر، می­توان ادعا نمود که نظریۀ وحدتوجود سده­ها پیش از محی­الدین مطرح بوده است، اما با این تفاوت که تنها وجهی عملی داشته و از شکلی نظری و مدون برخوردار نبوده که این امر با ظهور وی محقق شده است.

کلیدواژه‌ها

وحدت وجود؛ ابوسعید ابوالخیر؛ ابن‌عربی؛ عرفان