بازتاب فرهنگ عامه در غزلیات شمس

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 13، شماره 48، بهمن 1397، صفحه 33-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

لطیفه سلامت باویل^*

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

   فرهنگ عامه شاخه­ای از فرهنگ هر ملت و از اجزاء سازندة آن است. تمام فرهنگ‌ها و جوامع شناخته­شده در جهان دارای فرهنگ عامه­اند. ابعاد وسیع و گستردة آن شامل آداب و رسوم، جشن­ها و آیین­ها، سنت­ها، باورها، اعتقادات و... در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان انعکاس داشته است. غزلیات شمس یا دیوان کبیر به عنوان یکی از غنی­ترین گنجینه­های فرهنگی زبان فارسی، به لحاظ وجود اجزای گوناگون فرهنگ عامه در آن از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.این اثر ریشه­های عمیقی در فرهنگ مردم داشته و در آن عناصر مادی و معنوی فرهنگ عامه در خدمت اندیشه‌های عارفانه مولانا درآمده است. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی عناصر مادی و معنوی فرهنگ عامه را در غزلیات شمس مورد بررسی قرار می­دهد. از آن جا که بررسی تمام مؤلفه­ها و شاخص­های فرهنگ عامه در این مقاله امکان‌پذیر نیست لذا از میان عناصر معنوی به آداب و رسوم، باورها و زبان عامه و از عناصر مادی به مشاغل و پیشه­ها، خوراک و پوشاک می­پردازد. مولانا از این عناصر برای بیان پیوند شعر با زندگی مردم و مضمون­سازی استفاده کرده است که آشنایی با آنها می­تواند بسیاری از رموز اشعار او بگشاید و درک درستی از آنها به ما بدهد.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ عامه؛ دیوان کبیر؛ عناصر مادی؛ عناصر معنوی

مراجع

1ـ انوری،حسن و احمدی گیوی ، حسن.(1388). دستورزبان فارسی، دورة دو جلدی، تهران: موسسه فرهنگی فاطمی

2ـ آشوری، داریوش.(1393). تعریف­ها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگه.

3ـ بلوک­باشی، علی.(1377). نقد و نظر (معرفی و نقد آثاری در ادبیات مردم­شناسی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی).

4ـ بیهقی، حسینعلی.(1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.

5ـ تمیم‌داری، احمد.(1393). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.

6ـ ثروت، منصور و انزابی­نژاد، رضا.(1377). فرهنگ معاصر. تهران: سخن.

7ـ خلعت­بری، مصطفی.(1385). گسترة فرهنگ عامه. فصل­نامه نجوای فرهنگ، شماره 1، ص17ـ33

8ـ داد، سیما.(1395). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

9ـ دهخدا، علی­اکبر.(1360ـ1325). لغت­نامه. زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: سازمان لغت‌نامه.

10ـ ذبیحی، رحمان.(1396). باورها و آیین­های عامیانة نباتی در نزهت­نامة علایی. دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه.ص 29-46

11ـ ذوالفقاری، حسن.(1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.

12ـ  همو.(1395). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.

13ـ  همو. (1368). هویت ایرانی و دینی در ضرب­المثل­های فارسی. مجله مطالعات ملی، شماره 30 تابستان 1386. صص

14ـ روح­الامینی، محمود.(1383). زمینه فرهنگ­شناسی، تهران: عطار.

15ـ ستاری، جلال.(1381). زمینة فرهنگ مردم. تهران: ویراستار.

16ـ ستوده، هدایت­اله و شهبازی، مظفرالدین.(1388). جامعه­شناسی در ادبیات. تهران: ندای آریانا.

17ـ شمیسا، سیروس.(1387). فرهنگ اشارات. تهران: میترا.

18ـ صاحبی، محمدجواد.(1384). مناسبات در دین و فرهنگ در جامعه ایران. مجموعه مقالات، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد.

19ـ صرفی، محمدرضا.(1383). بازتاب باورهای خرافی در مثنوی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 15 (پیاپی 12). صص 104ـ128.

20ـ فکوهی، ناصر.(1391). مبانی انسان­شناسی. تهران: نی.

21ـ قرایی­مقدم، امان­اله.(1382). انسان­شناسی فرهنگی. تهران: ابجد.

22ـ کزازی، میرجلال­الدین.(1368). زیباشناسی سخن فارسی. تهران: ماد.

23ـ کتیرایی، محمود.(1378). از خشت تا خشت. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی.

24ـ معدن­کن، معصومه.(1375). نگاهی به دنیای خاقانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

25- مولوی، جلال الدین محمد بلخی.(1378). کلیات شمس تبریزی، با کوشش و توضیحات توفیق سبحانی بر اساس نسخة فروزانفر، تهران: قطره

26ـ ویسکرمی، امید و همکاران.(1396). باورهای عامیانه دربارة اختلاج وبازتاب آن در ادبیات فارسی، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. ص47-65

27ـ نجفی، ابوالحسن.(1378). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.

28ـ هدایت، صادق.(1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان.

29ـ یاحقی، محمدجعفر.(1379). فرهنگ اساطیر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.