نقد و تحلیل آراء زبان شناختی ابن خالویه در باره وقف در قرائت

مطالعات نقد ادبی

مقاله 3، دوره 13، شماره 48، بهمن 1397، صفحه 59-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مختار فاضل نیا^{* 1}؛ علی صابری²

¹دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عرب ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانشیار گروه زبان وادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

یکی از موضوعات مهم زبان شناسی قرآن شناخت پدیده ی وقف است که در اثر قطع نفس هنگام قرائت، و به منظور تازه کردن آن به وجود می آید. از آنجایی که گاهی در قرآن کریم واژگانی به دو یا چند صورت قرائت شده است و این اختلاف در قرائت سبب صدور احکام فقهی و منشأ تفاوت دیدگاه دانشمندان اسلامی می‌شود، در این پژوهش ضمن بیان وقف و اقسام آن با ذکر شواهد قرآنی، بر آنیم تا دریابیم، با قطع سخن در هنگام خروج آخرین لفظ، چه تغییراتی در کلام پدید می‌آید؟ و ابن خالویه( م370ق) زبان شناس سرآمد شیعی-ایرانی، چه دیدگاهی نسبت به آن دارد؟ در نتیجه تلاش کردیم تا با تکیه بر آراء ممتاز و ابتکاری که در آثار این زبان شناس وجود دارد، از یک سو توجیه این اختلافات را در قراءات از نظر ابن خالویه بیان کنیم و از سوی دیگر، دیدگاهش را با آراء برخی از زبان شناسان مهم موافق و مخالف مقایسه کنیم، تا ضمن روشن ساختن دیدگاه‌های این زبان شناس برجسته در زمینه‌ی وقف، خوانندگان را با دلایل ابتکاری او، در اختلاف قراءات هنگام وقف و ایجاد تغییر در حرکات، افزودن برکلمه یا کاستن از آن آشنا سازیم.

کلیدواژه‌ها

زبان شناسی؛ قراءات؛ وقف؛ ابن خالویه

مراجع

1- قرآن کریم

2- ابن ابی مریم، نصر بن علی بن محمد بن ابوعبدالله شیرازی نحوی.(2009م). الکتاب الموضح فی وجوه القراءات و عللها،  چاپ اول، طنطا، دار الصحابة للتراث.

3- ابن ام قاسم.(2001م). توضیح المقاصد و المسالک بشرح ابن مالک، چاپ اول،  قاهره، دار الفکر العربی.

4- ابن جزری.(بی­تا).  النشر فی قراءات العشربیروت، مکتبة الکتب العلمیة.

5- ابن خالویه، ابو عبدالله حسین بن احمد.(1941م). اعراب ثلاثین سورة من القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب المصریة.

6- همو.(1992م).  اعراب القراءات السبع و عللها، چاپ اول، قاهره، مکتبة الخانجی.

7- همو.(1990م).  الحجة فی القراءات السبع، چاپ پنجم، لبنان، مؤسسة الرسالة.

8- ابن عقیل، عبدالله بن عبد الرحمن.(1386هـ). شرح ابن عقیل بر الفیه ابن مالک، ترجمه: سید حمید طبیبیان، تهران، انتشارات امیرکبیر.

9- ابن مجاهد، احمد بن موسی بن عباس.(2009م).  السبعة فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف، مر، دار المعارف.

10- ابن منظور، محمد بن مکرم.(بی­تا).  لسان العرب، بیروت، دار صادر.

11- ابن هشام.(1981م).  اوضح المسالک، تحقیق: محمد النجار، مطبعة السعادة.

12- همو، 1979م، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب،  چاپ پنجم، بیروت.

13- همو.(1998م). المغنی فی توجیه القراءات العشر المتواترة، تحقیق: محمد سالم محسین، چاپ دوم، لبنان، دار الجیل.

14- ابن یعیش بن علی الموصلی.(2001م). موفق الدین، شرح المفصل للزمخشری، تحقیق امیل بدیع یعقوب، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة.

15- ازهری، خالد بن عبدالله.(2000م). شرح التصریح علی التوضیح أو التصریح بمضمون التوضیح فی النحو،  چاپ اول، دمشق، دار الکتب العلمیة.

16- استر آبادی نحوی، رضی الدین محمد بن الحسن.(1982م). شرح شافیة ابن حاجب، تحقیق: محمد نور الحسین، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة.

17- انباری، ابو سعید.(بی­تا). اسرار اللعربیه، تحقیق: محمدبن بهجة البیطار، دمشق، المجمع العلمی العربی.

18- اندلسی،  ابوحیان.(1993م).  تفسیر البحر المحیط،  چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیه.

19- همو.(1998م).  ارتشاف الضرب من لسان العرب، چاپ اول، قاهره، مکتبة الخانجی.

20- أنیس، ابراهیم.(2003م). مِن اسرار اللغة، مصر، مکتبة الانجلو المصریه.

21- انصاری، زکریا بن محمد.(1985م). المقصد لتلخیص ما فی المرشد فی الوقف و الابتداء، چاپ دوم، دار المصحف.

22- جندی، احمدعلم الدین.(1983م).  اللهجات العربیة فی التراث، الدّار العربیة للکتاب.

23- خلف الانصاری، ابو جعفر احمد بن علی بن احمد.(2003م).  الاقناع، طنطا، دار الصحابة للتراث.

24- راغب اصفهانی.(1374هـ). مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، تهران، ناشر: مرتضوی

25- زجاج،‌ابواسحاق ابراهیم بن السَّری.(2008م). معانی القرآن و اعرابه، تحقیق: عبد الغفور خلیل؛ محمود ابراهیم سنبل؛ طنطا، دار الصحابه للتّراث.

26- زرکشی، بدر الدین محمد بن عبدالله.(بی­تا). البرهان فی علوم القرآن، قاهره، مکتبة دار التراث.

27- سمین حلبی، احمد بن یوسف.(بی­تا).  الدر المصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق: احمد محمد الخراط، چاپ اول، دمشق، دار القلم.

28- سیبویه.(بی­تا).  الکتاب، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، بیروت، دار الجیل.

29- سیدی، سید محمد، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.(1367 هـ). ناشر: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

30- سیوطی، ابو الضل جلال الدین عبد الرحمن بن ابی بکر.(بی­تا).  الاتقان فی علوم القرآن، سعودی، وزارت اوقاف.

31- شمیسا، سیروس.(1374ش).در معرفت شعر گزیده «اللمعجم فی معاییر اشعار العجم»،چاپ اول، تهران، انتشارات سخن.

32- ضباع، علی محمد.(بی تا).  الاضاعة فی بیان اصول القراءة، مصر، عبد الحمید حنفی شارع مشهد الحسینی.

33- فرّاء، ابوزکریاء یحیی بن زیاد.(2006). مشکل اعراب القرآن و معانیه، طنطا، دار الصحابة للتراث.

34- نحّاس، ابو جعفر احمد بن محمد بن اسماعیل.(1985م). معانی القرآن، چاپ دوم، عالم الکتب، مکتبة النهضة العربیة.

35- فارسی، ابوعلی.(2008م).  الحجة فی علل القراءات السبع لأئمة الامصار، چاپ اول، طنطا، دار الصحابة للتراث.

36- قیسی، مکی بن ابی طالب.(1974م). الکشف عن وجوه القراءات السبع و علللها و حججها،  چاپ اول، دمشق، مجمع اللغة العربیة.

37- محمود جاسم، محمد.(1986م). ابن خالویه و جهوده  فی اللغة مع تحقیق کتابة«شرح مقصورة ابن درید»، بیروت، مؤسسة الرسالة.