تاملّی فقهی پیرامون استثناء زوجین از ارث بردن حد قذف

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 15، شماره 54، اسفند 1397، صفحه 67-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.546203

نویسندگان

موسی زرقی^{* 1}؛ حبیب اله چوپانی مرسی^{* 2}

¹استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

²عضو هیئت علمی گروه حقوق خصوصی، موسسه آموزش عالی غیر دولتی روزبهان ساری، ساری، ایران

چکیده

حد قذف یکی از حدود شرعی است که در مواد قانونی نیز بدان پرداخته شده و در ماده­ی 260 ق.م.ا مصوب 1392 بحث ارث­رسیدن حد قذف به ورثه مقذوف و استثناء زوجین از ارث بردن حد قذف مطرح شده است. باتوجه به اینکه فقها و قانونگذار جمهوری اسلامی ایران زوجین را از ارث بردن قذف محروم دانسته­اند هدف اصلی این پژوهش بررسی ادلّه فقهی استثناء­شدن زوجین از ارث بردن حد قذف است؛ البته به عنوان نکته مقدماتی دیدگاه فقها در مورد اصل حکم به ارث رسیدن حد قذف نیز بررسی شده است. این پژوهش با استفاده از منابع فقهی و روایی با نگاهی انتقادی به دیدگاه فقها و قانونگذار در زمینه استثناء زوجین از ارث بردن حد قذف سامان یافته است. آنچه به عنوان نتیجه مطرح شده، با توجه به عمومات به ارث­رسیدن حد و نبود دلیل برای استثناء زوجین، استثناء مذکور در کلام بسیاری از فقها و ماده­ی 260 ق.م.ا بدون پشتوانه و نادرست به نظر می‌رسد. در پایان با توجه به این نتیجه، پیشنهادی در زمینه تغییر متن ماده­ی 260 ق.م.ا ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

حدود؛ قذف؛ ارث زوجین؛ ارث قذف

مراجع

. قانون مجازات اسلامی، (بی­تا).

2. ابن ابى عقیل عمانى، حسن بن على، (بی­تا)، مجموعه فتاوى ابن أبی عقیل، جامع: عبد الرحیم بروجردى، محقق: على‌پناه اشتهاردى، قم.

3. ابن ادریس، محمد بن احمد‌، (1410‍)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

4. ابن اشعث، محمد بن محمد، (بی­تا)، الجعفریات، مکتبه النینوى الحدیثه، تهران.

5. ابن بابویه، محمّد بن على، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادى علیه السلام، قم.

6.  ابن بابویه، محمّد بن على، (1415)، مجموعه فتاوى ابن بابویه، جامع: عبد الرحیم بروجردى، محقق: على‌پناه اشتهاردى، مؤسسه امام هادى علیه السلام، قم.

7. ابن بابویه، محمّد بن على،  (1413)، من لا یحضره الفقیه، محقق: على اکبر غفارى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.

8. ابن براج، عبد العزیز‌ بن نحریر، (1406)، المهذب، محقق: جمعى از محققین و مصححین تحت إشراف شیخ جعفر سبحانى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

9. ابن زهره، حمزه بن على، (1417)، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.

10. ابوالصلاح حلبى، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، ‌الکافی فی الفقه، محقق: رضا استادى، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، اصفهان.

11. اردبیلى، احمد بن محمد، ‌(1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، محقق: آقا مجتبى عراقى و دیگران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

12. اسکافى، ابن جنید، (1416)، مجموعة فتاوى ابن جنید‌، محقق: على پناه اشتهاردى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

13. بروجردى، حسین، (1386)، جامع أحادیث الشیعه، انتشارات فرهنگ سبز، تهران.

14. بیهقی نیشابوری کیدرى، محمد بن حسین، (1416)، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه، محقق: ابراهیم بهادرى مراغى، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.

15. تبریزى، جواد، (1417)، أسس الحدود و التعزیرات، دفتر مؤلف، قم.

16. تفرشى، سید مصطفى، (1418)، نقد الرجال، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

17. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

18. حلّى، حسن بن على، (1383)، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

19. خمینى، سید روح الله موسوى، (بی­تا)، ‌ تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم.

20. خمینى، سید روح الله موسوى، ‌ (1421)، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، تهران.

21. خواجویی، اسماعیل، (1413)، الفوائد الرجالیه، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد، چاپ اول.

22. خوانسارى، سید احمد، (1405) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، محقق: على اکبر غفارى، مؤسسه اسماعیلیان، تهران. چاپ دوم.

 23. خویى، سید ابو القاسم، (1422)، مبانی تکملة المنهاج، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی، قم.

24. روحانى، محمد صادق، (1412)، فقه الصادق علیه السلام، دار الکتاب، قم.

25. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، ‌مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.‌

26. سلاّر دیلمى، حمزة بن عبد العزیز‌، (1404)، المراسم العلویه و الأحکام النبویه فی الفقه الإمامیه، محقق و مصحح: محمود بستانى، منشورات الحرمین، قم.

27. شهید اول، محمد بن مکى، (1414)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، محقق: رضا مختارى، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم.

28. شهید ثانى، زین الدین بن على، (1410)، الروضه البهیة فی شرح اللمعه الدمشقیه، شارح: سید محمد‌کلانتر، کتابفروشى داورى، قم.

29. شهید ثانى، زین­الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیه، قم.

30. طباطبائی حائرى، سید على، (1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، محقق: محمد بهره‌مند و دیگران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

31. طوسى، محمد بن حسن، (1390)، ‌الاستبصار فیما اختلف من الأخبار‌، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

32. طوسى، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، محقق: على خراسانى و دیگران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

33. طوسى، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق: سید محمد تقى کشفى، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.

34. طوسى، محمد بن حسن، (1407)، تهذیب الأحکام، محقق: حسن موسوى‏ خرسان، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

35. طوسى، محمد بن حسن، (1417)، عده الأصول، محقق: محمد رضا أنصاری قمی، ستاره، قم.

36. طوسى، محمد بن حسن، (1427)، رجال الشیخ الطوسی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ سوم.

37. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1410)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، محقق: فارس حسون، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

38.  علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، محقق: ابراهیم بهادرى، مؤسسه امام صادق علیه­السلام، قم.

39. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1414)، تذکره الفقهاء، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

40.  علامه حلّى، حسن بن یوسف ، (1421)، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، محقق: هادى قبیسى، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم.

41. علامه حلّى، حسن بن یوسف ، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام،‌ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

42. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1412)، نکت النهایه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

43. ع‍ل‍م‌ال‍ه‍دی، علی ب‍ن حسین، (1415)، الانتصار فی انفرادات الإمامیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

44. ع‍ل‍م‌ال‍ه‍دی، علی ب‍ن حسین، (1417)، المسائل الناصریات، رابطه الثقافه و العلاقات الإسلامیه، تهران.

45. ع‍ل‍م‌ال‍ه‍دی، علی ب‍ن حسین، (1405)، رسائل الشریف المرتضى، محقق: سید مهدى رجائى، دار القرآن الکریم، قم.

46. فاضل موحدی لنکرانى، محمد، (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- الحدود، حسین واثقی و دیگران،‌ مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم.

47. فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

48. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، (1406)، الوافی، محقق: ضیاء الدین حسینی، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه­السلام، اصفهان.

49. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، (بی­تا)، مفاتیح الشرائع، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى، قم، چاپ اول.

50. قمّى، ‌على بن محمد، (1421)، جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیه و بین أئمه الحجاز و العراق،‌ محقق: حسین حسنى بیرجندى، زمینه سازان ظهور امام عصر علیه السلام، قم.

51. کشّى، محمد بن عمر، (1490)، رجال الکشی، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد.

52. کلینى، محمد بن یعقوب، (1429)، کافی، دار الحدیث، قم.

 53. گلپایگانى، محمد رضا، (1412)، الدر المنضود فی أحکام الحدود‌، مقرر: على کریمى جهرمى، دار القرآن الکریم، بی­جا.

54. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق: عبد الحسین محمد على بقال، مؤسسه اسماعیلیان، بی­جا، چاپ چهارم.

55. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1412)، نکت النهایه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

56. مغنیه، محمد جواد‌، (1421)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، مؤسسه انصاریان، قم، چاپ دوم.

57. مفید، محمّد بن محمد، (1413)، المقنعه، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم.

58. موسوى‌اردبیلى، سید عبد الکریم، (1427)، فقه الحدود و التعزیرات، مؤسسه النشر لجامعه المفید رحمه الله، قم، چاپ دوم.

59. نجاشى، ابو الحسن،(1407)، رجال النجاشی- فهرست أسماء مصنفی الشیعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

60. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: عباس قوچانى و على آخوندى، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

61. نورى، حسین بن محمد تقى،‏ (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.