حقوق رسمی قضات دادگستری و قاعده حرمت اخذ اجرت بر واجبات

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 15، شماره 54، اسفند 1397، صفحه 129-148   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.546210

نویسندگان

عبدالرضا محمدحسین زاده¹؛ حجت عزیزالهی²؛ محمدرضا رضوان طلب³

¹دانشیار حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³دانشیار الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

   یکی از مناصب حایز اهمیت اجتماعی، منصب قضاوت است که مرجع رفع مخاصمات بین مردم قرار می‌گیرد؛ در شریعت اسلام تصدّی این منصب بر کسانی که اهلیت دارند واجب است. مشهور است بین فقها که اخذ اجرت بر واجبات حرام می‌باشد. برای اثبات این حرمت به آیات قرآن تمسّک شده که استدلال به آنها تمام نیست. در کنار این آیات، برخی روایات در نکوهش اجرت بر قضاوت وارد گردیده که آن را سحت و حرام معرفی کرده‌اندکه می‌توان این روایات را ناظر بر قضاتی که از جانب سطان جور منصوب می‌شوند دانست. در مقابل برخی برای حکم به جواز اخذ اجرت بر واجبات به ادلّه‌ای چون احترام عمل مسلمان و اطلاق ادله اجاره و بی‌اعتباری ادلّه مانعین استناد کرده‌اند که قابل دفاع به نظر می‌رسد. اما از آنجا که وظیفه قضات فعلی دادگستری طبق قانون صرفاً تطبیق دعاوی بر مواد قانونی است، می­توان آنها را کارشناس حقوقی نامید نه قاضی شرعی؛ لذا از نظر شرعی اخذ اجرت آنها بلامانع تلقی می‌شود. تحقیق حاضر این مباحث را مورد بررسی قرار می‌دهد و نتیجه می‌گیرد که اخذ اجرت بر قضاوت خالی از مانع شرعی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

اجرت؛ قاضی؛ ارتزاق؛ بیت‌المال؛ اجرت بر واجبات

مراجع

1. قرآن کریم، (1381)، ترجمه­ علی مشکینی، انتشارات الهادی، قم، چاپ دوم.
2.  ابن ادریس حلّى، محمد، (1410)،  السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
3. ابن بابویه، محمّد بن على، (1403)،  معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
4. ابن بابویه، محمد ابن علی، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
5. ابن براج طرابلسى، عبد العزیز، (1406)، المهذب، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
6. ابو الصلاح حلبى، تقى­الدین،، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.
7. اردبیلى، احمد، (1403‍)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
8. اشعث کوفى، محمد بن محمد، (بی‌تا)،  الجعفریات - الأشعثیات، مکتبه نینوى الحدیثه، تهران، چاپ اول.
9. اصفهانى، محمد حسین کمپانى، (1418)، حاشیه کتاب المکاسب، أنوار الهدى، قم، چاپ اول.
10. انصارى، مرتضى، (1415)، کتاب الطهاره، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول.
11. انصارى، مرتضى، (1415)،  القضاء و الشهادات، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول.
12. انصارى، مرتضى، (1415)، کتاب المکاسب، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول.
13. انصاری ،مرتضی، (1416)، فرائد الأصول، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین قم‏، قم، چاپ پنجم.
14. آشتیانى، میرزا محمدحسن، (1425)، کتاب القضاء، انتشارات زهیر، کنگره علامه آشتیانى قدس سره، قم، چاپ اول.
15. بحرانى، حسین، (بی‌تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، مجمع البحوث العلمیة، قم، چاپ اول.
16. بحرانى،یوسف، (1405)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
17. بیهقی، احمد، (بی‌تا)،  السنن الکبری، دارالفکر، بیروت.
18. تبریزى، جواد، (بی‌تا)،  أسس القضاء و الشهاده، دفتر مؤلف، قم، چاپ اول.
19. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
20. خمینى، سید روح اللّه موسوى، (1422)، استفتائات، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ پنجم.
21. خمینى، سید روح اللّه موسوى، (1415)، المکاسب المحرمه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، قم، چاپ اول.
22. خوانسارى، سید احمد، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم،  چاپ دوم.
23. روحانی، سید صادق حسینى، (بی‌تا)، منهاج الصالحین، بی‌جا.
24. سبحانى تبریزى، جعفر، (1424)،  المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول.
25. سبحانى تبریزى، جعفر، (1418)،  نظام القضاء و الشهاده فی الشریعة الإسلامیه الغراء، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول.
26. سلّار دیلمى، حمزه، (1404)،  المراسم العلویه و الأحکام النبویه، منشورات الحرمین، قم، چاپ اول.
27. شهید اول، محمد بن مکى، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
28. شهید اول، محمد بن مکی، (1419)،‌ ذکرى الشیعه فی أحکام الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
29. شهید اول، محمد بن مکى، (بی‌تا)،  القواعد و الفوائد، کتابفروشى مفید، قم، چاپ اول.
30. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، سید محمد کلانتر، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.
31. شهید ثانى، زین الدین بن على، (1422)، حاشیه شرائع الإسلام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
32. شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم، چاپ اول.
    1. شهید ثانی، زین الدین بن على، (1421)‌، رسائل الشهید الثانی، رضا مختاری، حسین شفیعی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول.
    2. طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، (1414)، تکمله العروه الوثقى، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.
    3. طباطبایى، سید على، (1418)، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
    4. طباطبایى، سید تقى، (1426)، مبانی منهاج الصالحین، منشورات قلم الشرق، قم، چاپ اول.
    5. طباطبایی، سید محمد، (بی‌تا)‌،  کتاب المناهل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
    6. طوسى، محمد ، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
    7. طوسى، محمد، (1387)،  المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.
    8. طوسى، محمد، (1400)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، دار الکتاب العربی، بیروت، لبنان، چاپ دوم.
    9. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1410)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
    10. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1411‍)، تبصره المتعلمین فی أحکام الدین، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول.
    11. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1420‍)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول.
    12. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1413‍)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
    13. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1413)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
    14. علامه حلّى، حسن بن یوسف، (1412)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد، چاپ اول.
    15. علامه مجلسى، محمد باقر، (1406‍)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى (ره)، قم، چاپ دوم.
    16. فخر المحققین، محمد بن حسن، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
    17. فیض کاشانى، محمد محسن، (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفى (ره)، قم، چاپ اول.
    18. کرکى، على، (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.
    19. کشّى، محمد، (1490)، رجال الکشی، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد.
    20. گلپایگانى، سید محمد رضا، (1413)، کتاب القضاء، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول.
    21. محقق حلی، جعفر، (1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، مؤسسه المطبوعات الدینیه، قم، چاپ  ششم.
    22. محقق حلی، جعفر ، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
    23. مغربی، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.
    24. مفید، محمّد، (1413)، المقنعه، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید (ره)، قم، چاپ اول.
    25. مکارم شیرازى، ناصر، (1426)، أنوار الفقاهه - کتاب التجاره، انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.
    26. منتظری، حسین على، (1409)، کتاب الزکاه، مرکز جهانى مطالعات اسلامى، قم، چاپ  دوم.
    27. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
    28. نورى، میرزا حسین، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بیروت، چاپ اول.
    29. وحید خراسانى، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، مدرسه امام باقر علیه السلام، قم، ایران، چاپ پنجم.