ارزیابی و مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی با استفاده از مدل AHP)) مطالعه موردی؛ شهر اهواز

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 5، دوره 1، شماره 3، آبان 1391، صفحه 60-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سعید ملکی؛ رضا زارعی

چکیده

    چکیده پارکینگ‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های شهری نقش عمده‌ای در کاهش پارک حاشیه‌ای و روانی ترافیک ایفا می‌کنند. امروزه در کلانشهرها به علت محدودیت زمین و فضا با ایجاد پارکینگ‌های طبقاتی می‌توان مدیریت بهینه در جهت افزایش خدمات‌دهی به حجم زیادی از وسائط نقلیه انجام داد. پارکینگ‌های طبقاتی زمانی می‌توانند کارآیی لازم را داشته باشند که از مکان یابی مناسب فضایی- مکانی برخوردار گردند. اهواز از جمله کلانشهرهای جنوب کشور است که شبکه حمل و نقل آن در حال حاضر با مشکل اساسی کمبود پارکینگ جهت کاربری مسکونی و سایر کاربری‌ها روبرو بوده و بارگذاری فعالیت‌ها بدون توجه به این کاربری سبب گردیده که این مسأله به تدریج بعنوان یک معضل شهری خود را بروز دهد. این معضل در نقاط پرتراکم که از کاربری‌‌های چندگانه شهری بویژه کاربری اداری- تجاری و گذران اوقات فراغت برخوردارند خود را به شکل حادی نمایان می‌سازد. این پژوهش به منظور مکان یابی بهینه پارکینگ‌های طبقاتی در جهت کارایی بیشتر ابتدا مطالعات اولیه جهت شناسایی معیارهای تاثیرگذار بر انتخاب مکان مناسب پارکینگ انجام، سپس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)^[1]، وزن دهی معیارها صورت پذیرفته است در نهایت با تلفیق این مدل با سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)^[2] محدوده‌های مناسب جهت احداث پارکینگ‌های طبقاتی پیشنهاد گردیده است.
[1] Analytical Hierarchy Process(AHP) [2] Geographic Information System(GIS)

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: برنامه ریزی؛ پارکینگ طبقاتی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ تحلیل سلسله مراتبی؛ اهواز

اصل مقاله

1-مقدمه

رشد سریع جمعیت و افزایش تملک وسایل نقلیه شخصی، شلوغی و افزایش حجم ترافیک شهرها را به دنبال دارد. در چنین شهرهایی سیستم حمل و نقل دورن شهری اهمیت ویژه یافته و به نحوی طراحی می گردد که حداکثر کارایی را در سرویس دهی به شهروندان داشته باشد. جهت روان شدن حرکت وسایل نقلیه موتوری، ترافیک در سطح معابر شهری به یکی از معضلات شهرهای بزرگ تبدیل شده است لذا دغدغه‌های فکری مدیران شهری حل معضل ترافیک به خصوص در کلانشهرها می‌باشد(شهابی و همکاران،1390: 112).

جهت روان شدن حرکت وسایل نقلیه و حل معضل ترافیک اقدامات زیادی از جمله احداث زیرساخت‌های حمل و نقل شهری مانند راههای ارتباطی، زیرگذرها و روگذرها و گسترش حمل و نقل عمومی از قبیل مترو و اتوبوس‌های شهری، توسط مدیران شهری صورت گرفته است .(Hobbs,1974:155) احداث پارکینگ‌های طبقاتی زمانی با افزایش کارآیی و دستیابی به اهداف مورد نظر همراه می‌شود که کلیه پارامترهای مؤثر در احداث پارکینگ‌ها مد نظر قرار گرفته شود. یکی از مهمترین پارامترها در احداث پارکینگ‌ها، مکان احداث آنها می‌باشد. نامناسب بودن محل پارکینگ‌ها و پراکندگی غیر اصولی آنها، نه تنها باعث عدم کارآیی این پارکینگ‌ها می‌شود بلکه افزایش ترافیک شهری و در نتیجه افزایش تصادفات، افزایش زمان و مسافت سفرهای دورن شهری، افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا و افزایش صوتی را نیز به دنبال خواهد داشت (کریمی و همکاران، 1387: 12).

در حال حاضر مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی به صورت سنتی و بیشتر در حاشیه خیابان‌های شلوغ و با در نظر گرفتن تعدا محدودی از پارمترهای مؤثر مانند مالکیت زمین صورت می‌گیرد که این امر باعث عدم کارآیی مناسب این پارکینگ‌ها می‌شود. لذا لازم است در مکان‌یابی پارکینگ‌ها از سیستم‌های جدیدی که توانایی تجزیه و تحلیل تعداد زیادی از پارامترهای مؤثر را به طور همزمان دارند استفاده شود. یکی از این این سیستم‌ها، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می‌باشد مشکلات رایج در فرآیندهای مکان‌یابی با استفاده از GIS، انتخاب روش وزن‌دهی و روش تلفیق مناسب لایه‌ها است. بدین منظور، تحقیق حاضر بر آن است تا با بررسی کارایی روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) به ارائه الگوی مناسب جهت مکان یابی بهینه پارکینگ‌های طبقاتی کلانشهر اهواز در محیط GIS بپردازد.

 

2-روش و ارائه مدل مفهومی تحقیق

نوع پژوهش حاضر کاربردی است و روش مطالعه پژوهش نیز اسنادی، تحلیلی، پیمایشی و نوع استخراج از داده‌ها، استقرایی است. ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش، استفاده از منابع آماری، کتابخانه‌ای، اینترنتی، نقشه‌های طرح تفصیلی و نقشه‌های طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اهواز و آمارهای آن است که به شیوه ترکیبی با استفاده از مدل‌های کاربردی مورد مطالعه قرار گرفته است. به منظور مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی در محیط GIS ابتدا می‌بایست منطقه مورد مطالعه و سپس پارامترهای مؤثر در مکان‌یابی پارکینگ‌ها تعیین شود. سپس این پارامترها وزن‌دهی و لایه‌های اطلاعاتی آنها با توجه به وزن‌های محاسبه شده در محیط GIS آماده می‌شوند. از آنجایی که روش‌های مختلفی برای وزن‌دهی و تلفیق لایه‌ها وجود دارد در این تحقیق استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی جهت وزن‌دهی و رتبه‌بندی پارمترها مورد استفاده قرار گرفته است و لایه‌ها با هم تلفیق شده‌اند و در نهایت مکان‌های مناسبی در سطح شهر اهواز انتخاب شده‌اند. شکل 1 مراحل مختلف این فرایند را نشان می‌دهد.

-معرفی و تعیین فاکتورهای مناسب جهت مکان یابی

مکان مرکز عمل آگاهانه و آزادی انسان‌ها است (شکوئی،1375: 275). مناسب بودن مکان خاص برای فعالیت یک خدمت، تا حد زیادی به عواملی بستگی دارد که در حین مکان‌یابی آن خدمت انتخاب و ارزیابی می‌شوند در این راستا عوامل متعدد و متنوعی را می‌توان برشمرد که بر تصمیمات مکان یابی مؤثر هستند (yang & lee,1977:245).. 

 

                                                                                                                           

 

 

 

 

شکل (1): مراحل مکان یابی پارکینگ های طبقاتی

 

1-جمعیت: (تراکم جمعیت )

هر چقدر تراکم جمعیت در شهر کمتر و به طور متعادل در سطح شهر توزیع شده باشد میزان جمعیت بهرمند از منابع و تخصیص امکانات بیشتر خواهد شدبالعکس تراکم جمعیت بالا در شهربه معنای افزایش تقاضای هر نوع کالا و خدمات محسوب می‌شود (عبادی،1386: 54). در تراکم‌های پایین فضای بیشتری جهت احداث پارکینگ یا حتی پارک خودرو در حاشیه معابر وجود دارد، اما در تراکم‌های بالا میزان استفاده کنندگاه خودروها نیز بیشتر شده و باعث ترافیک و بسیاری از مشکلات در معابر شهری می‌شود.

3-2-مراکز جذب سفر

پارامتر مراکز جذب سفر دارای چند زیرشاخص عمده می‌باشند که عبارتند از؛ تراکم واحدهای مسکونی، مراکز خرید در شهرها، مراکز عمده گردشگری و مراکز اداری که باعث می‌شوند هر روزه جمعیت بیشتر را پیرامون خود جذب کنند. پراکندگی این مراکز مختلف باعث می‌شود که بتوان از ظرفیت‌های خالی موجود در این مراکز جهت پارک استفاده کرد اما در صورت تجمع مراکز مشکلات بیشماری به همراه خواهد آمد(قاضی،1386: 127). ذکر این نکته ضرورت دارد که با افزایش تراکم مراکز مختلف (مسکونی، اداری، خرید و گردشگری) فضاهای جهت پارک خودرو کمتر شده و ازدحام خودروها در حاشیه معابر بیشتر می شود.

 

3-3-دسترسی

پارامتر دسترسی در مکان یابی پارکینگ‌ها از مهمترین پارمترهای مورد بحث خواهد بود به طوری که از دو زیرشاخص عمده، عرض معابر و فاصله پیاده‌روها تا پارکینگ تشکیل شده است.مسیرهای منتهی به پارکینگ نقش مهمی در تعیین محل پارکینگ دارند. خیابان‌های پرتردد و کم‌عرض به دلیل مشکلات ترافیکی و ازدحام خودروها در آن‌ها چندان مناسب برای مکان‌یابی پارکینگ نیستند. پارکینگ را باید طوری طراحی نمود که در مواقع اضطراری بتواند حداکثر 50 درصد ظرفیت خود را تخلیه کند(شاهی،1379: 25). بنابراین مسیرهای مجاور آن باید ظرفیت این بار ترافیکی را داشته باشند. معابر عرض بالا دارای امتیاز بالاتری در مکان‌‌یابی پارکینگ می‌باشند.

 

3-4-ارزش ملک

با رشد سریع جمعیت، شهر نیز دچار گسترش فیزیکی بیشتری خواهد شد. رقابت بر سر به دست آوردن زمین در مکان‌های مناسب، سوداگری، بورس بازی و سودجویی بیشتر را نیز به همراه خواهد داشت(روستایی و همکاران،1390: 172). رشد جمعیت، تراکم ساختمانی بالا، افزایش تقاضا، افزایش اجاره بها و بسیاری از عوامل دیگر باعث افزایش قیمت زمین و ارزش ملک در سطح شهر خواهد شد و زمین‌های که در موقعیت تجاری مناسبی قرار داشته و یا از نظر دسترسی شرایط بهتری دارند قیمت افزونتری خواهند داشت.

 

3-5-ترافیک

پارامتر ترافیک که یکی از مهتمرین عوامل مؤثر در مکان یابی پارکینگ‌ها می‌باشد. از زیر شاخص‌های عمده‌ای همچون ظرفیت پارکینگ‌های موجود، تعداد خودروهای موجود در شهر، عرضه پارکینگ‌ها و تقاضای پارکینگ‌ها تشکیل شده است. در مطالعات ترافیکی برآورد تقاضا و عرضه و تعداد خودروها در سفرهای مبدا و مقصد جهت برآور تعداد پارکینگ از معیارهای بسیار مهم به شمار می‌آید (Liu,2005:907). بنابراین نیاز به تهیه داده‌ها و آمارهای ترافیکی از سطح شهر اهواز می‌باشد که این داده‌ها و آمارها قبلا توسط شهرداری کلانشهر اهواز و حوزه معاونت ترافیکی جمع‌آوری شده است.

 

3-6-سازگاری

پارامتر سازگاری از زیرشاخص‌های که می‌توانند با پارکینگ‌ها سازگاری داشته باشند همچون کاربری مسکونی، اداری، فرهنگی و پارک‌ها و فضای سبز تشکیل شده است. در انجام این پژوهش تحلیل میزان سازگاری یکی از شاخص‌های مهم به شماره می‌آید برای تشخیص میزانسازگاری، کاربری‌‌ها از ماتریس سازگاری استخراج شده و در نقشه‌های مربوط اعمال گردیده است (AhadnejadReveshri,2007:4) و سپس هر کدام از کاربری‌‌ها به ترتیب با سایر کاربری‌ها مقایسه شدند.

 

4- وضعیت شهر اهواز از لحاظ مکان پارک

کلانشهر اهواز با دارا بودن بیش از یک میلیون نفر از جمله کلانشهرهای کشور است که در چند سال اخیر به واسطه فعالیت‌های اقتصادی وابسته به صنعت نفت و فولاد رشد چشمگیری داشته است به طوری که این شهر با توجه به اقلیم گرم و مرطوب رشد افقی را داشته است و به یکباره شهر رشد خطی و دوقلویی را در کنار رودخانه کارون شروع کرده است. در شهر اهواز 65% سفرهای شهری توسط وسایل نقلیه شخصی و 35% دیگر نیز توسط وسایل حمل و نقل عمومی انجام می‌شود که این نسبت در فصل گرما کمتر می‌شود، به طوری که در فصل تابستان استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی افزایش پیدا می‌کند. به طوری که در این شهر روزانه مقادیر هنگفتی سوخت ملی، وقت و هزینه مردم برای جستجوی فضای خالی و توافق‌های گاه وبیگاه رانندگان جهت دستیابی به فضای امن برای پارک‌های طولانی مدت شبانه روز اتلاف می‌شود. بسیاری از پارکینگ‌های موجود شهر سازگاری متناسبی از نظر انداره وموقعیت با کاربری‌های مجاور ندارند و مطلوبیت و بازدهی مکان در آنها لحاظ نشده است (شهرداری اهواز،1390: 341).

 

 

شکل (2): مکان های موجود پارک در شهر اهواز

 

5-وزن دهی به معیارها و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

از مشکلات رایج در تصمیم‌گیری‌های چند معیاره،اهمیت متفاوت معیارها و زیرمعیارها برای تصمیم گیران است از این رو اطلاعاتی در مورد اهمیت نسبی هر یک از این معیارها و زیرمعیارها نسبت به هم مورد نیاز است. استخراج وتعیین وزن، گامی مهم در استخراج معیارهای تصمیم گیری است. وزن داده شده به صورت یک عدد در ارزیابی دخالت داده می‌شود که این عدد بیانگر اهمیت نسبی آن معیار نسبت به سایر معیارها می‌باشد. معمولا وزن‌ها به صورتی که مجموع آنها برابر یک باشد، نرمالیزه می‌شوند. روش‌های وزن دهی مختلفی جهت ارزیابی اهمیت معیارها وجود دارد که تفاوت این روش‌ها در اصول تئوری، دقت و سهولت کاربرد آنها برای تصمیم‌گیران می‌باشد(کریمی و همکاران ،1387: 15). روش وزن‌دهی در این مقاله شامل؛ روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) می‌باشد(قدسی پور،1387:34). این روش براساس نحوه تحلیل انسان از مسایل فازی توسط آقای ساعتی پیشنهاد گردید. روش فرایند تحلیل سلسله

 

5-1-جدول شاخص ها و امتیازات

با توجه به تنوع شاخص‌ها به لحاظ ماهیت کمی و کیفی و گسستگی و پیوستگی ابتدا باید شاخص‌ها را وزن دهی و به مقیاس رتبه‌ای نسبتاً یکسانی طبقه‌بندی نمود و با افزایش یا کاهش امتیازات و رتبه‌ها امکان دستیابی به اهداف فراهم می‌شود (فرجی سبکبار، 1384: 34).

5-2-انجام مقایسه های زوجیمعبارها

آقای ساعتی برای مقایسه زوجی عناصر هر سطح این رویه را پیشنهاد می‌کند: در مقایسه زوجی عناصر، اگر i ام با عنصر J ام مقایسه شود، یکی از حالات زیر می‌تواند میزان اهمیت (ارجحیت) عنصرi را به عنصر j تعیین کند. بر این اساس امتیاز مقایسه زوجی معیارها (شاخص‌ها) در جدول ساعتی بین حداقل 1 و حداکثر 9 تعیین شده است که در جدول 2 مشخص شده است (قدسی پور،1384: 14). 

 

 

جدول (1): طبقه بندی و امتیاز بندی شاخص ها بر مبنای اطلاعات کارشناسی شده

ردیف	شاخص	زیر شاخص ها	رتبه (امتیاز) شاخص	رتبه زیر شاخص
1	مراکز عمومی و جذب سفر	مراکز تجاری وخرید	4	3
		جاذبه های گردشگری شهری		3
		مراکز اداری		2
		مراکز مسکونی		2
2	دسترسی	عرض معابر	2	2
		پیاده روها		3
3	سازگاری	فضای سبر و پارک ها	2	3
		مراکز اداری		5
		مراکز فرهنگی		2
		مراکز مسکونی		1
4	ترافیک	عرضه پارکینگ	3	5
		تقاضا		3
		تعداد خودرو		2
		ظرفیت موجود		2
5	جمعیت	جمعیت با تراکم بالا	1	-
6	ارزش ملک	قیمت زمین	1	-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول (2): مقیاس تعیین ارجحیت

شدت اهمیت	توصیف
با اهمیت و ارجحیت مساوی	1
با اهمیت و ارجحیت کمی بیشتر	3
با ارجحیت و اهمیت قوی	5
با ارجحیت خیلی قوی	7
با ارجحیت بی نهایت	9
ارزش میانی	2و4و6 و8

مأخذ: قدسی پور، 1384: 48.

 

5-3-تعیین امتیاز نهایی(تعیین لایه ها)

از تلفیق ضرایب اهمیت هر معیار با زیرمعیارها و هرگزینه به ازای هر معیار یا زیرمعیار، امتیاز نهایی هریک از گزینه‌ها تعیین شده است. در این امتیازدهی مراکز عمومی و جذب سفر با 3.26، معیار سازگاری با 2.89، جمعیت با 1.33، دسترسی با 1.33 ،ارزش ملک با 1.21 و ترافیک نیز 1.21 می‌باشد. شکل 3 نشان‌دهنده تأثیرگذارترین لایه جهت مکان‌یابی جاذبه‌های سفر می‌باشد.

در مقایسه زوجی ابتدا ارجحیت شاخص‌ها به لحاظ وزنی نسبت به یکدیگر با تشکیل جدول ماتریسی محاسبه و سپس به طور خودکار نرم‌افزار Expert Choice ضرایب نهایی را محاسبه می‌کند که در فرایند تحلیل سلسله مراتبی محاسبه وزن‌های نسبی و محاسبه وزن‌‌های مطلق(نهایی) بر اساس وزن شاخص‌ها در مقایسه با وزن گزینه ها انجام می‌شود (زبردست، 1380: 24). وزن‌های نسبی از ماتریس مقایسه زوجی به دست می‌آیند، در حالی که وزن مطلق رتبه نهایی هر گزینه می‌باشد که از تلفیق وزن‌های نسبی حاصل می‌شود. وزن نهایی هر گزینه در یک سلسله مراتبی از مجموع حاصل جمع اهمیت معیارها در وزن گزینه‌ها به دست می‌آید.

 

5-3-تعیین امتیاز نهایی(تعیین لایه ها)

از تلفیق ضرایب اهمیت هر معیار با زیرمعیارها و هرگزینه به ازای هر معیار یا زیرمعیار، امتیاز نهایی هریک از گزینه‌ها تعیین شده است. در این امتیازدهی مراکز عمومی و جذب سفر با 3.26، معیار سازگاری با 2.89، جمعیت با 1.33، دسترسی با 1.33، ارزش ملک با 1.21 و ترافیک نیز 1.21 می‌باشد. شکل 3 نشان‌دهنده تأثیرگذارترین لایه جهت مکان‌یابی جاذبه‌های سفر می‌باشد.

 

 

شکل (3): تعیین وزن نهایی لایه های مختلف مکان یابی پارکینگ ها

 

5-4- بررسی ناسازگاری معیارها

نحوه محاسبه ضریب ناسازگاری نیز به این گونه است که در دنیای واقعی غالباً ناسازگاری وجود داشته است همچنین، ممکن است این ناسازگاری به مدل انتقال داده شود. طریقه محاسبه ناسازگاری از طریق نرم‌افزار می‌باشد که قابلیت محاسبه نرخ ناسازگاری را دارد. هنگامی که ناسازگاری صفر باشد، کاملاً در مکان‌یابی سازگاری وجود دارد. هرچه این نرخ افزایش پیدا کند میزان ناسازگاری در قضاوت نهایی نیز افزایش پیدا می‌کند. در حالت کلی اگر نرخ ناسازگاری کمتر از 1% باشد ناسازگاری نسبتاً قابل‌قبول می‌باشد در غیر این صورت بازنگری در قضاوت ضروری به نظر می‌رسد(قدسی پور، 1384: 87). همانطور که شکل 3 مشخص کرده است، بعد از اعمال ضریب میزان ناسازگاری شاخص‌های تأثیر گذار در مکان‌یابی توسط نرم افزار محاسبه شده است که برابر با 13/0 می‌باشد.

 

6-تحلیل مدل و معیارهای مؤثر جهت مکان یابی

6-1-معیار مراکز عمومی و جذب سفر

مراکز عمومی و جذب سفر از مهمترین شاخص‌های تأثیرگذار جهت مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی می‌باشند که در محاسبات تعیین وزن، تأثیری برابر با 26/3 درصد جهت مکان یابی داشته است. این معیار به زیرشاخص‌هایی همچون (مراکز تجاری، مراکز اداری،مراکز مسکونی، جاذبه‌های گردشگری شهری) تقسیم می‌شوند و جهت تعیین تأثیر گذارترین لایه زیر شاخص در شاخص اصلی، این معیار به صورت زوجی با هم مقایسه شده‌اند که نتیجه مقایسه به گونه‌ای است که زیر شاخص مراکز تجاری با 63/3 دارای بیشترین تأثیر می‌باشد. جدول 3 به مقایسه زوجی زیرمعیارهای مراکز جذب سفر می‌پردازد و شکل 4 بعداز تعیین ضریب ناسازگاری تأثیر هر لایه را مشخص کرده است.

 

جدول (3): مقایسه زوجی زیر شاخص مراکز عمومی و جذب سفر

مراکز اداری	مسکونی	جاذبه های گردشگری	مراکز تجاری	معیار
3	2	1		مراکز تجاری
2	2			جاذبه های گردشگری
1				مسکونی
				مراکز اداری
			0.01	ناسازگاری

مأخذ: تحلیل نگارندگان

 

 

شکل (4): تعیین ضریب ناسازگاری مراکز جذب سفر و تعیین وزن هر کدام از زیرشاخص‌ها

 

 

شکل (5): تأثیر معیار مراکز سفر در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ‌های طبقاتی

6-2-معیار سازگاری

سازگاری از جمله شاخص‌های مهم می‌باشد که در این مبحث با توجه به اعمال وزن‌های داده شده و محاسبه تأثیر شاخص، تأثیری برابر با 89/2% داشته است. این شاخص از زیرشاخص‌هایی همچون (فضای سبزو پارکها، مراکز اداری، مراکز فرهنگی و مراکز مسکونی) تشکیل شده‌‌اند که در شکل زیر در بین زیرشاخص‌های ذکر شده به ترتیب پارک و مراکز تجاری دارای بیشترین تأثیر می‌باشد.

 

 

شکل (6):تعیین ضریب ناسازگاری و تعیین وزن هر کدام از زیرشاخص‌های سازگاری

 

 

شکل (7): تأثیر معیار سازگاری در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ‌های طبقاتی

 

6-3- معیار دسترسی

دسترسی، یکی از شاخص‌های مهم در مکان‌یابی سرویس‌های بهداشتی عمومی می‌باشد که در محاسبات تأثیر وزن با استفاده از ضریب ناسازگاری تأثیری برابر با 33/1 درصد داشته است. شکل9، موقعیت دسترسی‌های درجه2 با پوشش مناسب جهت احداث مکان‌های پارکینگ‌های طبقاتی را در شهر اهواز مشخص کرده است.

 

شکل (8): تعیین ضریب ناسازگاری و تعیین وزن هر کدام از زیرشاخص‌های دسترسی

 

 

شکل (9): تأثیر معیار دسترسی در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ‌های طبقاتی

 

6-4- جمعیت

جمعیت نیز یکی دیگر از شاخص‌های تأثیر گذار در مکان یابی سرویس‌های بهداشتی می‌باشد. این شاخص در محاسبه وزنی و تأثیر لایه‌‌‌ها در مکان‌یابی دارای تأثیری برابر با 33/1 درصد نسبت به سایر شاخص‌ها می‌باشد. در شکل 10، مکان‌هایی که دارای بیشترین تراکم جمعیتی می‌باشد و مناسب برای احداث پارکینگ‌های طبقاتی می‌باشند مشخص شده است. عموماً مناطق با تراکم جمعیت بالا جهت احداث پارکینگ‌های طبقاتی پیشنهاد می‌گردند.

 

 

شکل (10): تأثیر معیار جمعیت در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ‌های طبقاتی

6-5- ترافیک

شاخص ترافیک از جمله شاخص‌هایی می‌باشد که دارای تأثیر1.21 در مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی می‌باشد. این شاخص از زیرشاخص‌هایی همچون (عرضه پارکینگ، تقاضا پارکینگ، تعداد خودرو و ظرفیت موجود تشکیل شده است. با توجه به شکل 12که زیرشاخص‌های ترافیک را بعد از مقایسه‌های زوجی ترسیم کرده است.

 

 

شکل (11): تعیین ضریب ناسازگاری و تعیین وزن هر کدام از زیرشاخص های ترافیک

 

 

شکل (12): تأثیر معیار ترافیک در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ های طبقاتی

 

6-6-ارزش ملک

شاخص ارزش ملک که بیشتر به تعیین قیمت زمین در سطح کلانشهر اهواز می‌پردازد، دارای ضریب تأثیر 1.21.در مکان یابی می‌باشد. تجمیع لایه‌های تعیین قیمت زمین در شکل 13مشخص شده است.

 

 

شکل (13): تأثیر معیار ارزش ملک در تعیین مکان مناسب جهت پارکینگ‌های طبقاتی

 

6-7-تلفیق لایه‌ها مؤثر و تعیین مکان مناسب پارکینگ‌های طبقاتی

در این مقاله ابتدا نقشه کاربری‌های گوناگون و معیارهای لازم جهت مکان‌یابی، از جمله تراکم جمعیت، مراکز جاذبه‌های جذب سفر، مناطق سازگار و ترافیک و دسترسیهای کلانشهر اهواز تهیه شده‌اند. سپس با روی هم گذاری لایه‌های اطلاعاتی طبق شکل14، مناطق مستعد جهت احداث پارکینگ‌های طبقاتی شخص شده‌اند. با این ضرورت که ابتدا هر کدام از لایه‌ها که قبلاً اطلاعات آنها جمع‌آوری و مورد کارشناسی قرار گرفته، از طریق مدل AHP و در نرم افزار، تعیین وزن شده‌اند و سپس با محاسبه تأثیر نهایی و وارد کردن آن در GIS بر روی نقشه مبنای طرح تفصیلی اهواز، لایه‌های هر کدام بطور جداگانه نقشه آنها تهیه شد و سپس از روی هم گذاری لایه‌ها، نقشه نهایی تهیه شده است.

 

 

شکل (14): تأثیر تمامی معیارها جهت پیشنهاد مناطق برای احداث پارکینگ طبقاتی

 

7- نتیجه گیری و پیشنهادها

کارکرد سیستم‌های حمل و نقل شهری، وابسته به وجود زیرساخت‌های لازم، قرارگیری مناسب اجزای مختلف آن و نیز هماهنگی این اجزا با یکدیگر می‌باشد و احداث پارکینگ‌های طبقاتی متعدد در نقاط مختلف شهری به منظور جلوگیریاز پارک‌های طولانی و بی‌مورد در خیابان‌های اصلی و فرعی یکی از اقدامات مؤثر در زمینه کاهش شلوغی است. موقعیت مکانی از مهمترین عوامل مؤثر در احداث یک پارکینگ عمومی شهری محسوب می‌شود که می‌توان با انتخاب شاخص‌ها و روش‌‌های تحلیل مناسب، مسأله مکان یابی پارکینگ طبقاتی را در سطوخ مختلف در شهر به بهترین وجه ممکن تحلیل نموده که ایده‌ی پارکینگ‌های طبقاتی می‌تواند جنبه عملی و کاربردی به خود بگیرد عدم توانایی روش سنتی مکان‌یابی پارکینگ‌ها در به کار گیری تمامی شاخص‌های مؤثر بطور همزمان از مهمترین معایب آن محسوب می‌شود. از این رو استفاده از ابرازهای مناسب همچون GIS که توانایی تلفیق زیادی از معیارها و وزن‌دهی آن‌ها را به طور همزمان داشته باشد روز به روز افزایش می‌یابد. در تحقیق حاضر که نمونه عملی استفاده ترکیبی از مدل AHP در محیط نرم افزار GIS می‌باشد. 11 شاخص و زیرشاخص را به طور همزمان وزن‌دهی و بهترین مکان‌ها را در روی نقشه شهر اهواز جهت احداث پارکینگ‌های طبقاتی پیشنهاد نموده است. در نقشه نهایی که تلفیق تمامی لایه‌های اطلاعاتی تهیه شده می‌باشد، 13 منطقه را جهت احداث پارکینگ‌های طبقاتی پیشنهاد نموده است که این 13 منقطه به دلایلی که در لایه‌ها مورد بحث قرار گرفته می‌توان به حجم ترافیکی کلان شهر جهت روان سازی کمک شایانی نماید. با تلفیق نقشه فوق با نقشه کاربری اراضی شهر اهواز مشخص می‌شود که مرکز شهر از جمله خیابان امام خمینی، خیابان طالقانی، میدان ساعت، خیابان شهید چمران، کیان‌آباد، زیتون کارمندی، بخش مرکزی شهر (از حد وسط فروشگاه رفاه تا پل قطار) منطقه سپیدار و گلستان جزو مناطق پیشنهادی جهت احداث پارکینگ طبقاتی می‌باشند.

• ارائه دیدگاه‌هایی درباره مکانیابی کاربری‌های شهری به ویژه پارکینگ‌های طبقاتی در سطح شهر به عنوان بخشی از برنامه‌ریزی کاربری زمین شهری
• شناسایی متغیرها و معیارهای مؤثر در مکان‌یابی پارکینگ‌های طبقاتی
• استفاده به عنوان یک طرح اجرایی برای شناسایی مکان و ساخت پارکینگ های طبقاتی شهر اهوازدر راستای برآوردن نیازهای شهروندان و مسافران
• مورد استفاده معاونت شهرسازی و معماری و معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری اهواز، سازمان ترافیک شهر اهواز، اداره کل مسکن و شهرسازی استان اهواز، دانشگاهها و مرکزهای علمی و پژوهشی دیگر.

مراجع

منابع

1- روستایی،شهریور و شمس‌اله کاظمی‌زاده (تابستان 1390): «ارایه الگوی بهینه مکان‌یابی پارکینگ‌های محله‌ای» مجله جغرافیا و توسعه، شماره 23، زاهدان.

2- زبردست، اسفندیار (زمستان1380):« کاربرد تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای»، مجله هنرهای زیبا، شماره 10، تهران.

3- شاهی، جلیل (1379): مهندسی ترافیک، مرکز نشر تهران،چاپ پنجم، تهران.

4- شکویی، حسین (1375): اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، انتشارات گیتاشناسی،چاپ دوم، تهران.

5- شهابی،هیمن،برزگر،صادق و سروشکیهان فرد (پاییز1390): «مقایسه و ارزیابی روش های رتبه ای و AHP در مکان یابی پارکینگ‌ها»،نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 18، شماره 21، تهران.

6- شهرداری اهواز(1390): گزارش عملکرد شهرداری اهواز.

7- عبادی، موسی (1386): مکان یابی پارکینگ‌های عمومی طبقاتی با استفاده از روش OWA، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، گروه سنجش از دور، تهران.

8- قاضی عسکرنایینی، آرمان،(1383): مکان یابی پارکینگ ها با استفاده از GIS،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین،گروه سنجش از دور، تهران.

9- قدسی پور حسن (1387): فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP، انتشارات دانشگاه امیر کبیر، چاپ چهارم،تهران.

10- فرجی سکبار، حسنعلی(تابستان 1384):« مکان‌یابی واحدهای خدمات بازرگانی با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی، مطالعه موردی؛ بخش طرقبه مشهد»، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 51.

11- کریمی، وحید، عبادی، حمید وسلماناحمدی(1387): مدل سازی مکان یابی پارکینگ های عمومی با استفاده از GIS مطالعه موردی؛ تبریز مجله دانشکده فنی، دانشگاه تبریز،جلد 38، شماره 3.

12- گزارش مطالعات جامع حمل و نقل شهری اهواز (1390): کتابچه چهارم، مطالعات پارکینگ،اهواز

13-AhadnejadReveshti,Mohsen,(2007):Site selection study for fire extinguisher stations using network analysis and AHP.Model.Case study ,city of zanjan ,mapasia ,kualalumpure .malaysia; MCB UPLTD ,Facilities, Volume 15 .number 9/10.

14- F.D.Hobbs, (1974): Traffic planning & engineering, pergamonpress, oxford.new York. pp155-193.

15- Yang jiaqin and lee Huei,(1997): An AHP decision model for facility location selection publisher.