برآورد تابع تقاضای گردشگری داخلی در شهرستان مشهد

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 6، دوره 1، شماره 3، آبان 1391، صفحه 63-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جواد میرمحمد صادقی؛ رامین محبوبی؛ مریم شریف دوست

چکیده

چکیده هدف از این تحقیق، برآورد تابع تقاضای گردشگری داخلی در شهرستان مشهد است. اطلاعات به‌کار رفته از نوع مقطعی می‌باشد که شامل 500 خانوار گردشگر داخلی است که حداقل یک شب در شهرستان مشهد در بهار 1390 اقامت داشته‌اند. نمونه‌ی مورد مطالعه به‌صورت تصادفی انتخاب شده و اطلاعات از طریق مصاحبه‌ی شفاهی با سرپرست خانوار و تکمیل پرسشنامه جمع‌آوری گردیده است. برای برآورد تابع تقاضای گردشگری از مدل آیدز (سیستم تقاضای تقریباً ایده آل^[1]) به شکل مدل رگرسیون، استفاده شده است. در این تحقیق علاوه بر بررسی میزان تاثیر متغیرهای مخارجی (درآمدی) و قیمتی بر مخارج گردشگر برای پنج کالای غذا، محل اقامت، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی، تاثیر سه متغیر انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، تعداد ساعات کار روزانه‌ی سرپرست خانوار و میزان بدهی سرپرست خانوار بر روی مخارج گردشگر مورد تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق کشش‌های قیمتی و مخارجی تقاضا برای پنج کالای ذکر شده در حالت وجود سه متغیر جدید و عدم وجود آنها در تابع تقاضای گردشگری باهم مقایسه شده است.  نتایج تحقیق نشان می‌دهد که متغیر انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی تاثیر معناداری بر مخارج گردشگر بر روی پنج کالای ذکر شده دارد. همچنین متغیر تعداد ساعات کار روزانه‌ی سرپرست خانوار، تاثیر معنا‌داری بر مخارج گردشگر بر روی کالاهای غذا، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی دارد. این متغیر تاثیر معناداری بر مخارج گردشگر روی کالای محل اقامت ندارد. متغیر میزان بدهی گردشگر تاثیر معناداری بر مخارج گردشگر بر روی کالاهای غذا و بازدید از مکان‌های دیدنی دارد؛ این متغیر تاثیر معناداری بر مخارج روی کالاهای غذا، ایاب و ذهاب و سوغات ندارد. مقایسه‌ی بین کشش‌های قیمتی و مخارجی (درآمدی) محاسبه شده برای دو گروه رگرسیون برآورد شده نشان داد که اضافه کردن سه متغیر جدید در معادله‌ی تقاضای گردشگری، کشش قیمتی کالاهای محل اقامت، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی را نسبت به حالت نبود این سه متغیر افزایش می‌دهد. همچنین کشش مخارجی برای کالاهای غذا و محل اقامت کمتر و برای کالاهای ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی بیشتر از قبل می‌شوند
[1] An Almost Ideal demand System (AIDS)

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: گردشگری داخلی؛ سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل(آیدز)؛ کشش قیمتی¬تقاضا؛ کشش مخارجی (درآمدی) تقاضا

اصل مقاله

- مقدمه

در خصوص گردشگری داخلی، لازم به ذکر است که این نوع گردشگری از فراوانی بالایی برخوردار بوده و متناسب با رشد اقتصادی کشور روند رو به رشدی دارد. در این رابطه شهر مشهد با جمعیتی برابر با 316,427,2 نفر به عنوان دومین شهر بزرگ کشور از لحاظ جمعیتی، مرکز استان خراسان ‌رضوی می‌باشد(سازمان آمار ملی ایران، 1385). شهر مشهد به لحاظ وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) در مرکز و هسته‌‌ی اصلی آن، هرساله شاهد ورود میلیون‌ها زائر و گردشگر داخلی (بر اساس آمارغیر رسمی 2 تا 6 میلیون نفر)^[1] می‌باشد و این امر منجر به توسعه‌ی گردشگری داخلی و تاسیسات مربوط به آن، رونق و توسعه‌ی شهری وکسب منافع اقتصادی حاصل از ورود گردشگران در شهر شده است(دیناری، 1384: 119-122).

حال با توجه به این موضوع که در ادبیات گردشگری برای تعیین تابع تقاضای گردشگری، تمرکز اکثر قریب به اتفاق تحقیقات انجام شده تا‌کنون بر روی متغیرهای درآمدی و قیمتی بوده است (Ghialy, et al, 2010: 1) دراین تحقیق سعی شده است که علاوه بر متغیرهای قیمتی، تاثیر‌گذاری سایر متغیرهای موثر بر تقاضای گردشگری، همانند انتظارات گردشگران نسبت به آینده‌ی اقتصادی، تعداد ساعات کاری سرپرست خانوار و میزان بدهی سرپرست خانوار مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گیرد که در فصل سوم به شرح جزئیات آن پرداخته شده است.

اینک با توجه به اهمیت گردشگری داخلی و ضرورت گسترش ایرانگردی به‌مثابه راهکاری موثر برای رونق اقتصادی، تلاش شده با استفاده از پرسشنامه، اطلاعات جمع‌آوری و به تحلیل‌های آماری و برآورد تابع تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد پرداخته شود. از جمله مطالعات قبلی انجام شده می­توان به صالحی وخوش‌فر (1379) که به بررسی گردشگری داخلی در شهرستان بابلسر پرداخته است اشاره کرد. تحقیق مورد نظر بر اساس روش تحقیق پیمایشی بوده و داده‌های تحقیق مورد نظر به‌صورت مقطعی(1379) و با استفاده از پرسشنامه جمع‌آوری شده است. برای تحلیل داده‌ها از انواع روش‌های آماری نظیر جداول میانگین، انحراف‌معیار، نما و غیره استفاده شده است ) صالحی و خوش‌فر، 1379: 232-245). در مطالعه‌ی دیگر حبیبی (١۳۸٢) به برآورد تابع تقاضای گردشگری خارجی ایران با استفاده از مدل حداقل مربعات معمولی^[2]و حداقل مربعات تعمیم یافته^[3] توسط داده‌های ترکیبی (‌سری‌زمانی- مقطعی) در سال‌های ۸۰-١۳٥۰ پرداخته است. جامعه مورد بررسی، گردشگران کشورهای آلمان، ایتالیا، انگلستان، پاکستان، ژاپن، سوئیس، فرانسه، کویت و هندوستان بوده­اند. متغیرهای تاثیر‌گذار بر تقاضای گردشگری، درآمد سرانه، قیمت‌های نسبی و متغیر مجازی وقوع انقلاب و جنگ در ایران طی سال‌های ٦۷-١۳٥۷ بوده است. نتایج نشان می‌دهد که متغیر مجازی انقلاب و جنگ از نظر آماری معنادار و دارای علامت مورد انتظار بوده است. متغیر درآمد سرانه، قیمت‌های نسبی، نرخ ارز، حجم تجارت برای بعضی کشورها از نظر آماری معنا‌دار بوده امّا برای بعضی کشورهای دیگر دارای علامتی مخالف علامت مورد انتظار بوده است (حبیبی، 1382: 95-115). همچنین از مطالعات خارجی می‌توان به کک و آلپای^[4](1994) که تقاضای خانوار در ترکیه را برای کالاهای مصرفی غذا، پوشاک، تحصیل، تفریحات، تجهیزات، بهداشت، مسکن، گردشگری، ایاب و ذهاب و دیگر کالاها مورد بررسی قرار دادند اشاره نمود. در این تحقیق داده‌های مخارج از نوع ترکیبی (سری‌زمانی و مقطعی) از 19 استان در سال 1994 و نیز از مدل آیدز (سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل) استفاده شده است. نتایج تحقیق مورد نظر نشان می‌دهد که کشش مخارجی برای غذا و تفریحات به ترتیب 56 درصد و 87 درصد و برای بقیه‌ی موارد کشش‌ها بزرگتر از یک بوده است (Koc et al, 1997). همچنین قیالی یاپ و دیوید آلن^[5](2010) به بررسی سایر شاخص‌ها و عوامل مهم تاثیر‌گذار بر تخمین تابع تقاضای توریسم داخلی استرالیا پرداخته‌اند. این شاخص‌ها عبارتند از انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، مقدار بدهی سرپرست خانوار و میزان ساعات کار روزانه‌ی وی در مقابل مبلغ دریافتی به عنوان دستمزد. مدل به کار گرفته شده در این تحقیق حداقل مربعات سه مرحله‌ای می‌باشد (3SLS)^[6] که اطلاعات آن به‌صورت ترکیبی (‌سری زمانی- مقطعی) می‌باشد. محقق در این تحقیق به دلیل کم بودن تعداد مشاهدات سری‌زمانی (تقریبا 36 مشاهده سری‌زمانی از ربع اول سال 1999 تاربع چهارم 2007) از این روش استفاده نموده است. یافته‌های این تحقیق بیانگر این موضوع است که افزایش بدهی خانوار می‌تواند استرالیایی‌ها را به مسافرت‌های داخلی تشویق کند [ظاهرا بدین معنی است که آنان که بدهی بیشتر دارند به‌جای گردشگری خارجی به گردشگری داخلی روی می‌آورند]. همچنین ساعات کاری نیز دارای رابطه‌ی مثبت با تقاضای گردشگری داخلی استرالیا می‌باشد [این موضوع نیز بیانگر این است که با افزایش ساعات کاری، استرالیایی‌ها گردشگری داخلی را به گردشگری خارجی ترجیح می‌دهند]. همچنین متغیر انتظارات نسبت به آینده‌ی اقتصاد نیز نقش مهمی را در تصمیم‌گیری استرالیایی‌ها برای مسافرت‌های داخلی، بر‌ عهده دارد.

 

2- داده‌ها و روش‌تحلیل

2-1 داده‌ها

داده­های جمع­آوری شده در این تحقیق از نوع داده‌های مقطعی و از نوع میدانی می‌باشد که از طریق مصاحبه حضوری و پرکردن پرسشنامه از تعداد 500 خانواده‌ی گردشگر، که در بهار 1390 از شهرستان مشهد دیدن و حداقل 24 ساعت در آنجا اقامت داشتند جمع­آوری شده است.

2- 2 مبانی نظری سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل و محاسبه کشش‌ها

سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل را دیتون و مولبایر^[7] معرفی و سپس برای تحلیل رفتار مصرف کننده از آن استفاده نمودند. این مطالعه پایه‌ی تمامی مطالعات در دهه­های 1980 به بعد شد و در زمینه‌های متعددی از جمله تئوری تقاضا (کالا و خدمات)، تجارت بین‌الملل و توزیع درآمد مورد استفاده قرار گرفت. بیوزی^[8] در سال 1994 اشاره می‌کند که طی 12 سال (91-1980) از الگوی سیستم تقاضای تقریباً ایده­آل 237 مرتبه استفاده شده است و از بررسی 207 مقاله نیز معلوم شده که در 89 کار تجربی از این الگو در تحلیل تقاضا استفاده شده است. طی دوره‌ی (2002- 1991) نیز بر این مطالعات (خصوصاً از بعد نظری)، افزوده شده است. بنابراین می‌توان به برتری نسبی این سیستم تقاضا بر سایر سیستم‌های توابع تقاضا اشاره کرد (ژیلایی، 1380: 158).

الگو‌ی پیشنهادی دیتون و مولبایر (Deaton et mu, 1980: 26-312)، با عنوان الگوی AIDS ایستا شناخته شده است و سپس، تعدیلاتی در آن صورت گرفته است که با عنوان الگوی AIDS پویل، تلفیقی[9] (جمعی) و معکوس نامیده شده ‌است. جهت مطالعه‌ی بیشتر الگوهای AIDS پویا به بلنسفورتی و گرین(Blanciforti et gr,1980: 515-565)، زپانادیز و حبیب (Xepanadeas et ha, 1995: 169-173) و بر اساس روش‌های همگرایی[10] و الگوی اصلاح خطا (ECM) به چمبرس و نومن(Chambers et no, 1997: 935-943) و بالکومب و همکاران(Balcombe, Davidova et mo,1999: 36-47)، دیویس و کاراگیانیس و همکاران(Karagiannis Katranidis et ve, 2000: 29-35)  مراجعه کنید .جهت بحث مختصر این روش‌ها به صمدی (صمدی، 1383: 157-187)، مراجعه کنید. الگوی AIDS ایستا از تابع مخارج خاصی استخراج می‌شود و بر اساس قضیه‌ی شفرد لما[11] و انجام یک سری عملیات جبری می‌توان معادله‌ی سهم بودجه‌ای هیکسی[12] و از آن طریق ، معادله‌ی سهم بودجه‌ای مارشالی[13] را استخراج کرد. سهم بودجه‌ای مارشالی کالای i‌ام به صورت زیر بوده و به الگوی AIDS ایستا معروف شده است(SAIDS) .

(1)  ,  

که در آن w_i سهم بودجه‌ای کالای i‌ام، p_j قیمت کالایj ام، X مخارج کل مسافرت خانوار به شهرستان مشهد می‌باشد که به عنوان درآمد تخصیصی گردشگر در مسافرت به مشهد در نظر گرفته می‌شودعرض از مبدأ مدل، ضریب متغیر قیمت کالای j ام در معادله‌ی سهم کالای iام،  ضریب متغیر مخارج کل تعدیل شده با شاخص استون و  pشاخص قیمت کل ترانزلوگ بوده و به صورت زیر تعریف می‌شود:

(2)   

شاخص قیمت (‌٢) سیستم معادلات (‌١) را به سیستم معادلات غیرخطی تبدیل می‌کند و به ندرت در مطالعات تجربی استفاده شده‌ است (Deaton et mu,1980: 26-312). در مطالعات تجربی عمدتاً از تقریب خطی الگوی AIDS‌(LA/AIDS) [14] استفاده می‌شود، زیرا برآورد پارامترهای این مدل نیاز به آمار جامع و کاملی دارد. دیتون و مولبایر (1980) برای رفع این مشکل، شاخصی را معرفی نمودند که از آن به عنوان شاخص استون[15] یاد می‌شود، به‌جای استفاده از شاخص قیمت P در معادله‌ی (2)، از  P^*در معادله‌ی (3) استفاده می‌شود که P^* شاخص قیمت استون می‌باشد.

(3)                                                  lnP^*

در رابطه‌ی بالا P^*شاخص قیمت استون، wi سهم بودجه‌ای کالای i‌ام و pi قیمت کالایi ام می‌باشد. با استفاده از این شاخص، سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل خطی^[16]  به‌دست می‌آید. سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل در فرم کلی خود و با توجه به شاخص قیمت واقعی، یک مدل غیر خطی است. اما از آنجائی که برای برآورد آن به مشاهدات زیادی احتیاج است، در این تحقیق نیز همانند بسیاری از مطالعات صورت گرفته^[17]، مجبور به خطی کردن این مدل و برآورد آن به‌صورت خطی است برای تحقق این منظور به‌جای شاخص واقعی قیمت از شاخص استون استفاده می‌شود. همچنین از ضرائب برآورد شده‌ی، معادله­ی (4) کشش‌های قیمتی تقاضا و از معادله­ی (5) کشش‌های مخارجی (درآمدی) تقاضا به‌دست می‌آید:

(4)               

(5)             

بیوزی (Buse, 1994: 781-793) با استفاده از آزمایش‌های مونت‌کارلو نشان داده است که فرمول مناسب برای محاسبه‌ی کشش مخارجی (درآمدی) همان رابطه‌ی(5) است.

در این تحقیق رگرسیون معادله­ی (1) برای 5 نوع کالا (غذا، سوغات، محل اقامت، بازدید از ‌مکان‌های دیدنی و ایاب و ذهاب) به‌صورت مجزا تخمین زده شده و پس از برآورد رگرسیون‌ها، از ضرائب برآورد شده و با استفاده از معادله‌های (4) و (5) کشش‌های قیمتی و مخارجی تقاضا محاسبه گردیده است پس از آن معادله‌ی (1) با ورود سه متغیر انتظارات گردشگران نسبت به آینده‌ی اقتصادی، تعداد ساعات کاری سرپرست خانوار و میزان بدهی سرپرست خانوار مجدد تخمین زده شده و پس از برآورد رگرسیون‌ها، از ضرائب برآورد شده و با استفاده از معادله‌های (4) و (5) کشش‌های قیمتی و مخارجی تقاضا محاسبه گردیده است.

3- متغیرهای مورد مطالعه و نحوه اندازه‌گیری آنها

3-1 متغیرهای وابسته

سهم هرکدام از مخارج غذا، ایاب و ذهاب، سوغات، محل اقامت، بازدید مکان‌های دیدنی در این مسافرت به شهرستان مشهد از هزینه­ی کل این مسافرت به شهرستان مشهد. هر کدام از سهم‌ها در رگرسیون مجزا به عنوان متغیر وابسته منظور می‌شود.

 

3-2 متغیرهای مستقل

متغیرهایی مستقل عبارتند از متغیر قیمت کالاهای مورد بررسی (غذا، محل اقامت، سوغات، ایاب و ذهاب و بازدید از مکان‌های دیدنی)، متغیر مخارج کل مسافرت تعدیل شده با شاخص استون و سه متغیر انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، میزان ساعات کاری روزانه‌ی سرپرست خانوار و میزان بدهی سرپرست خانوار که به صورت‌های زیر اندازه‌گیری می‌شود:

الف: متغیر قیمت کالا برای غذا و محل اقامت، به صورت مخارج سرانه‌ی روزانه‌ی هرکدام از این دو کالا و برای ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های‌دیدنی به صورت مخارج سرانه این کالاها اندازه‌گیری می‌شود.

ب: متغیر مخارج کل مسافرت تعدیل شده با شاخص استون، به منزله­ی مخارج تخصیص داده شده توسط گردشگر برای مسافرت به شهرستان مشهد، و از تقسیم کل مخارج انجام شده در مسافرت به شهرستان مشهد بر شاخص قیمت استون بدست آمده است.

ج: متغیر انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی از طریق پرسش پنج سوال استاندارد از فرد گردشگر و سپس از طریق روش لیکرت بدست می‌آید.

د: داده‌های مربوط به متغیر میزان ساعات کاری سرپرست خانوار نیز از طریق پرسش سوال به‌دست آمد.

ه: داده‌های مربوط به متغیر میزان بدهی سرپرست خانوار نیز از طریق پرسش سوال و محاسبه‌ی میانگین گزینه‌ی علامت زده‌ی هر فرد به‌دست آمد و به عنوان شاخص برای میزان بدهی مطرح شد .

4- تحلیل داده‌ها

در این تحقیق ابتدا یک تحلیل توصیفی به عمل می‌آید که طی آن وضعیت موجود نمونه انتخاب شده، مشخص شود. سپس برای تحلیل استنباطی از مدل آیدز استفاده می‌شود.

 

4-1 تحلیل‌های توصیفی

در این قسمت نتایج حاصل از تحلیل‌های توصیفی به شرح زیر ارائه می‌گردد:

1- میانگین سن سرپرست خانوارها 39 سال و همسر 1/36 سال یعنی در حدود سنین میانسالی است، همچنین به‌طور متوسط هر خانواده 2 همراه را به دنبال داشته است.

2- به‌طور میانگین هر خانواده 6 روز را برای گردشگری در شهرستان مشهد اختصاص می‌دهد.

3- به‌طور میانگین فاصله‌ی محل اقامت گردشگر تا شهرستان مشهد در حدود 818 کیلومتر بوده است.

4- 2/47 درصد از سرپرست‌های خانوار گردشگران در سنین بین 30 تا 44 سال و 4/21 درصد سرپرست‌های خانوار گردشگر در سنین 29 سال و کمتر قرار دارند.

5- در حدود 4/20 % از سرپرست‌های خانوار گردشگران و 4/16 % از همسران آنها دارای تحصیلات دانشگاهی بوده‌اند.

6- حدود 4/86 درصد از سرپرستان گردشگر و 6/39 درصد از همسران آنها شاغل بوده­اند که بیشترین درصد نوع شغل سرپرست، شغل آزاد و همسران آنها کارمند بوده است.

7- به‌طور کلی گردشگرانی که به شهرستان مشهد مسافرت کرده بودند مبلغ 000/656/9 ریال را در سال به گردشگری در داخل کشور تخصیص می‌دهند که از این مقدار به‌طور متوسط مبلغ700/199/4 ریال آن را به مشهد تخصیص داده بودند. این ارقام نشان می‌دهد که گردشگرانی که به شهرستان مشهد سفر کرده‌اند حدود 5/43 % از مخارج گردشگری سالیانه‌ی خود را در این مسافرت به شهرستان مشهد خرج کرده‌اند.

8- سهم پنج نوع مخارج گردشگران در مسافرت به شهرستان مشهد، به‌ترتیب 342/0، 102/0، 228/0، 066/0 و 262/0 برای غذا، محل اقامت، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی بوده است. بیشترین سهم مخارج را در بین گردشگران، غذا و بعد از آن به ترتیب بازدید از مکان‌های دیدنی، ایاب و ذهاب، محل اقامت و سوغات دارد. با توجه به اعمال قانون حذف یارانه‌ها در زمان جمع‌آوری داده‌های تحقیق و به سبب آن، افزایش قیمت سبد کالاهای خوراکی گردشگر، شاهد بالاترین سهم مخارج گردشگر برای کالای غذا هستیم. با‌توجه به وجود جاذبه‌های تفریحی بی‌رقیب در شهرستان مشهد، شاهد قرار گرفتن سهم مخارج بازدید از مکان‌های دیدنی، در رتبه‌ی دوم بین مخارج گردشگر روی سایر کالاها می‌باشیم و به علت مناسب بودن آب و هوا در فروردین ماه شهرستان مشهد، گردشگران سعی می‌کنند که از محیط‌های باز و در ضمن ارزان قیمت استفاده کنند. اما باز هم می­توان گفت اختصاص دادن سهم هزینه‌ای برای گروه‌های مختلف گردشگران، متفاوت است.

 

 

 

نمودار شماره 1

 

منبع: یافته‌های تحقیق

 

4-2 تحلیل‌های استنباطی

در تحلیل استنباطی با استفاده از معادله‌ی (1) ابتدا پنج رگرسیون تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد در بهار 1390، بدون ورود سه متغیر انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، تعداد ساعات کاری سرپرست خانوار و میزان بدهی وی، برآورد گردید که نتایج آن در جدول (1) آمده است.

در این قسمت نتایج حاصل از برآورد رگرسیون‌ها با استفاده از مدل آیدز ارائه می‌گردد:

 

 

جدول (1): ضرائب تخمین زده شده‌ی متغیرهای مستقل برای تابع تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد از 500 نمونه مورد مطالعه در بهار 139، با استفاده از معادله‌ی(6) قبل از ورود سه متغیر جدید .

متغیر وابسته	غذا	محل اقامت	ایاب و ذهاب	سوغات	بازدید از مکان‌های دیدنی
متغیر مستقل	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب  برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت غذای گردشگر	187/0*** (234/18)	049/0-*** (636/7-)	053/0-*** (525/6-)	019/0-*** (915/4-)	067/0-*** (340/8-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت محل اقامت  گردشگر	056/0-*** (643/9-)	068/6*** (940/18)	002/0 (377/0)	003/0- (875/0-)	012/0-*** (627/2-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت ایاب و ذهاب گردشگر به مشهد	036/0-*** (083/5-)	008/0-*** (833/1-)	103/0*** (443/18)	020/0-*** (566/7-)	039/0-*** (949/6-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت سوغات گردشگر	023/0-*** (571/2-)	006/0 (126/1)	031/0-*** (370/4-)	058/0*** (002/17)	090/0-*** (651/2-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت بازدید از مکان‌های دیدنی گردشگر	028/0-*** (844/3-)	510/0- (033/0-)	045/0-*** (885/7-)	025/0-*** (133/9-)	098/0*** (134/17)
لگاریتم نسبت مخارج کل به شاخص قیمت استون	145/0*** (021/16)	052/0*** (269/9)	090/0-*** (582/12-)	033/0-*** (892/9-)	074/0-*** (447/10-)
عرض از مبدا	275/0-*** (321/4-)	003/0- (121/0-)	519/0*** (207/15)	251/0*** (518/15)	508/0*** (869/14)
	861/0	859/0	882/0	838/0	844/0
تعدیل یافته	741/0	738/0	779/0	702/0	712/0
آماره F	212/93***	371/91***	368/114***	530/76***	343/80***
تعداد مشاهدات	500	500	500	500	500

1-  سهم مخارج هر یک از پنج کالای گردشگر از کل مخارج گردشگر.

2-   وو  به ترتیب از نظر آماری در سطح 1٪ و 5٪ و10% معنی دار است.

منبع: یافته‌های تحقیق

 

همانگونه که در جدول (1) ملاحظه می­شود، از 35 پارامتر برآورد شده 30 پارامتر از لحاظ آماری معنادار شده‌اند. معنا‌دار بودن ضرایب از لحاظ آماری مبین حساسیت تقاضا نسبت به متغیرهای متناظر آنها (قیمت، مخارج) است. به‌عبارت دیگر معنادار بودن ضریب‌های قیمت برای کالاها دلالت بر آن دارد که دولت (یا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان مشهد) می­تواند از متغیر قیمت به عنوان ابزاری برای رسیدن به هدف‌های اقتصادی خود بهره جوید.

در این رابطه مقدار(معیار خوبی برازش معادله‌ی رگرسیون) و تعدیل یافته نیز با توجه به مقطعی بودن داده‌ها مناسب بوده و این بیانگر این موضوع می‌باشد که مدل تغییرات در متغیر وابسته را به خوبی نشان می‌دهد. پیرامون آماره‌ی F نیز که معیاری برای معنی‌دار بودن کل رگرسیون بحساب می‌آید باید به این موضوع اشاره کرد که مقادیر بدست آمده برای این آماره نشان‌دهنده‌ی معنی‌دار بودن کل رگرسیون می‌باشد.

در مرحله‌ی دوم پنج رگرسیون تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد در بهار 1390 با حضور سه متغیر جدید در حال بررسی در این تحقیق، برآورد شد که نتایج آن در جدول (2) آمده است. همچنین نتایج کشش‌های قیمتی تقاضا و مخارجی (درآمدی) تقاضا برای کل 500 گردشگر نمونه‌ی شهرستان مشهد در دو وضعیت قبل از ورود سه متغیر جدید و بعد از ورود سه متغیر جدید به ترتیب در جداول (3) و (4) آمده است.

با توجه به جدول (2) مشاهده می‌شود انتظارات گردشگر بر روی مخارج کالاهای غذا و محل اقامت تاثیر مثبت و معنادار و بر روی مخارج سایرکالاها تاثیر منفی و معناداری دارد؛ بدین معنی که با بدبین شدن سرپرست خانوار گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، وی مخارج خود بر روی کالاهای غذا و محل اقامت را کاهش داده و بر مخارج خود روی کالاهای ایاب و ذهاب به مشهد، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی می‌افزاید. متغیر تعداد ساعات‌کاری سرپرست گردشگر روی مخارج کالای غذا تاثیر مثبت و معنادار و بر روی کالاهای ایاب ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی تاثیر منفی و معناداری دارد. این بدین معناست که با افزایش ساعات کار سرپرست خانوار گردشگر، وی مخارج بیشتری بر روی کالای غذا انجام داده و از مخارج روی کالاهای ایاب و ذهاب و سوغات می‌کاهد. متغیر تعداد ساعات کاری سرپرست گردشگر بر روی مخارج کالای محل اقامت تاثیر معناداری ندارد.

همچنین متغیر میزان بدهی سرپرست خانوار بر روی مخارج کالای محل اقامت تاثیر منفی و معناداری دارد. همچنین این متغیر تاثیر مثبت و معناداری بر مخارج بر روی کالای بازدید از مکان‌های دیدنی دارد این بدین معناست که سرپرست خانوار گردشگر با افزایش بدهی مخارج خود را بر روی کالای محل اقامت کاسته و مخارج کالای بازدید از مکان‌های دیدنی را افزایش می‌دهد. متغیر بدهی بر روی سایر کالاها تاثیری ندارد.

 

                                                                                                                    

جدول (2): ضرائب تخمین زده شده متغیرهای مستقل برای تابع تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد از 500 نمونه‌ی مورد مطالعه در بهار

1390، با استفاده از معادله‌ی (6) و با ورود سه متغیر جدید مورد بررسی در این تحقیق.

متغیر وابسته	غذا	اسکان	ایاب و ذهاب	سوغات	بازدید از مکان‌های دیدنی
متغیر مستقل	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)	ضرائب برآورد شده‌ی (آمارة t)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت غذای گردشگر	196/0*** (097/20)	041/0-*** (419/6-)	058/0-*** (255/7-)	022/0-*** (544/5-)	075/0-*** (176/9-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت محل اقامت  گردشگر	057/0-*** (646/10-)	067/0*** (022/19)	003/0 (576/0)	002/0- (734/0-)	011/0-*** (513/2-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت ایاب و ذهاب گردشگر به مشهد	038/0-*** (913/5-)	008/0-*** (966/1-)	103/0*** (293/19)	019/0-*** (526/7-)	037/0-*** (921/6-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت سوغات گردشگر	019/0-*** (231/2-)	007/0*** (333/1)	034/0-*** (966/4-)	057/0*** (091/17)	011/0-*** (651/2-)
لگاریتم طبیعی شاخص قیمت بازدید ازمکان‌های دیدنی گردشگر	032/0-*** (777/4-)	034/0-*** (560/9-)	043/0-*** (778/7-)	024/0-*** (946/8-)	100/0*** (356/8-)
لگاریتم نسبت مخارج کل به شاخص قیمت استون	123/0*** (516/13)	047/0*** (842/7)	078/0-*** (377/10-)	029/0-*** (940/7-)	064/0-*** (356/8-)
شاخص انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی*	004/0-*** (396/5-)	001/0-*** (984/2-)	002/0*** (474/3)	001/0*** (159/3)	002/0*** (760/3)
تعداد ساعات کاری روزانه‌ی سرپرست خانوار*	008/0*** (005/4)	001/0 (005/0-)	005/0-*** (920/2-)	001/0-* (780/1-)	002/0-* (196/1-)
میزان بدهی سرپرست خانوار*	046/1- (187/0-)	240/9-*** (959/2-)	553/3 (777/0)	748/1 (788/0)	988/4* (720/1)
عرض از مبدا	215/0-*** (320/4-)	021/0- (641/0-)	497/0*** (086/12)	236/0*** (924/11)	461/0*** (097/11)
	889/0	871/0	895/0	850/0	858/0
تعدیل یافته	790/0	758/0	801/0	772/0	736/0
آماره F	181/80***	745/66***	855/85***	466/55***	349/59***
تعداد مشاهدات	500	500	500	500	500

 1-  سهم مخارج هر یک از پنج کالای گردشگر از کل مخارج گردشگر.

2-   وو  به ترتیب از نظر آماری در سطح 1٪ و 5٪و10% معنی دار است.

منبع: یافته‌های تحقیق

 

جدول (3): مقادیر کشش قیمتی تقاضا برای کل 500 خانوار مورد مطالعه گردشگران داخلی شهرستان مشهد در بهار 1390 با استفاده از نتایج جداول 1 و 2.

	تعداد گردشگر	غذا	محل اقامت	ایاب و ذهاب	سوغات	بازدید از مکان‌های دیدنی
رگرسیون‌های گروه اول(جدول1)	500	599/0-	386/0-	459/0-	089/0-	552/0-
رگرسیون‌های گروه دوم (جدول2)	500	550/0-	391/0-	471/0-	108/0-	555/0-

منبع: محاسبات تحقیق

 

نتایج جدول (3) نشان می‌دهد که کشش قیمتی تقاضا برای غذا، اقامت، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی برای هر دو گروه رگرسیون‌های تخمینی کمتر از واحد می‌باشد یعنی کالاها کم‌کشش و به ‌ترتیب کشش‌های قیمتی تقاضا برای گروه اول برابر 599/0-، 386/0-، 459/0-، 089/0- و 552/0- و برای گروه دوم برابر 550/0-، 391/0-، 471/0-، 108/0- و 555/0- هستند و علامت آنها مطابق با انتظارات تئوریک است. این نتیجه بیانگر این است که هر پنج کالا در مقابل افزایش قیمت خودشان عکس‌العمل کمی نشان می‌دهند. در این بین با توجه به کم‌کشش بودن تمامی پنج کالا، در گروه اول کشش قیمتی تقاضا برای غذا بالاترین و کشش قیمتی تقاضا برای سوغات کمترین رتبه را دارا می‌باشد. درگروه دوم کشش قیمتی تقاضا برای بازدید از مکان‌های دیدنی بالاترین و کشش قیمتی تقاضا برای سوغات کمترین رتبه را دارا می‌باشد.

مقایسه‌ی کشش‌های قیمتی کل محاسبه شده در جدول(3) به این موضوع اشاره دارد که به‌غیر از کالای غذا کشش قیمتی سایر کالاها در حالت اضافه شدن سه متغیر جدید بیشتر از حالت قبل می‌باشد.

نتایج نشان می­دهد که کشش مخارجی (درآمدی) تقاضا برای کالاهای غذا، اقامت، ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی، برای هر دو گروه رگرسیون‌های تخمینی مثبت است و به‌ترتیب مقادیر کشش مخارجی(درآمدی) برای گروه اول برابر 423/1، 509/1، 606/0، 500/0و 718/0و برای گروه دوم برابر359/1، 460/1، 658/0، 561/0و 756/0 هستند.

 

جدول (4): مقادیر کشش مخارجی تقاضا برای کل 500 خانوار مورد مطالعه گردشگران داخلی شهرستان مشهد در بهار 1390 با استفاده از نتایج جداول 1 و 2.

	تعداد گردشگر	غذا	محل اقامت	ایاب و ذهاب	سوغات	بازدید از مکان‌های دیدنی
رگرسیون‌های گروه اول(جدول1)	500	423/1	509/1	606/0	500/0	718/0
رگرسیون‌های گروه دوم (جدول2)	500	359/1	460/1	658/0	561/0	756/0

منبع: محاسبات تحقیق

 

با توجه به نتایج کشش‌های مخارجی(درآمدی) تقاضا در جدول (4) برای هر دو گروه از آنجا که کشش‌های مخارجی (درآمدی) کالاهای غذا و اقامت مثبت و بزرگتر از یک می‌باشند در نتیجه این دو کالا لوکس می‌باشند و با افزایش یک درصد در مخارج (درآمد) کل گردشگر داخلی شهرستان مشهد، مقدار تقاضا برای این دو کالا بیشتر از یک درصد افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر کشش‌های مخارجی (درآمدی) کالاهای ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی مثبت و کوچکتر از یک می‌باشد. بنابر‌این این کالاها جزء گروه، کالاهای ضروری می‌باشند. در این حالت با افزایش یک درصد در مخارج (درآمد) گردشگران، تقاضا برای این کالاها کمتر از یک درصد افزایش می‌یابد.

مقایسه کشش‌های مخارجی(درآمدی) کل محاسبه شده با توجه به نتایج جدول (4)، به این موضوع اشاره دارد که به‌غیر از کالای غذا و محل اقامت کشش مخارجی تقاضا برای سایر کالاها در حالت اضافه شدن سه متغیر جدید بیشتر از قبل می‌باشد.  

 

5- نتیجه‌گیری و پیشنهادات اجرایی حاصل از تحلیل داده‌ها

الف- با توجه به اینکه درصد بالایی از گردشگران به‌دنبال مکان‌های اقامتی ارزان‌قیمت هستند، پیشنهاد می‌شود امکانات بیشتری جهت ایجاد این نوع اماکن در سطح استان فراهم آید.

ب- از آنجا که سهم مخارج بر روی کالای غذا رتبه‌ی اول بیشترین مخارج گردشگر بر روی کالاهای مورد بررسی را داراست پیشنهاد می‌شود با ایجاد رستوران‌ها و غذاخوری‌های مناسب درآمد حاصل از این مکان‌ها افزایش یابد.

ج- با توجه به اینکه سهم مخارج بر روی کالای بازدید از مکان‌های دیدنی رتبه‌ی دوم بیشترین مخارج گردشگر بر روی کالاهای مورد بررسی را داراست و با توجه به پتانسیل شهرستان مشهد در جهت جلب گردشگر، پیشنهاد می‌شود با افزایش و بهبود مکان‌های دیدنی در سطح شهرستان درآمد حاصل از این جاذبه‌ها افزایش یابد.

د- از آنجاکه کشش قیمتی تقاضا برای هر پنج کالا از یک کمتر است، افزایش کنترل شده‌ی قیمت کالاها منجر به افزایش درآمد برای عرضه کنندگان آن کالاها می‌گردد.

ه- نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ورود سه متغیر جدید: انتظارات گردشگر نسبت به آینده‌ی اقتصادی، میزان ساعات کاری گردشگر و میزان بدهی وی، در تابع تقاضای گردشگری داخلی شهرستان مشهد دارای تاثیرات بسزایی بوده و با ورود آنها به تابع تقاضا و لحاظ شدن این سه متغیر در محاسبه‌ی کشش‌های قیمتی و مخارجی(درآمدی) تقاضا، مقادیر بدست آمده قابل اعتمادتر و قادر به توضیح بهتر شرایط موجود در بازه‌ی زمانی تحقیق می‌باشند، بنابراین پیشنهاد می‌شود در تحقیقات بعدی نیز این متغیرها مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد تا پژوهشگر را در دستیابی به اطلاعات دقیق‌تر پیرامون تقاضای گردشگری داخلی، یاری رساند.

---

[1]اطلاعات برای گردشگری داخلی به مراتب کمتر از گردشگری خارجی در دسترس است.

[2] Ordinary Least Squares (OLS)

[3] Generalized Least Squares (GLS)

[4] Koc & Alpay

[5] Ghialy yap, Allen

[6] Three-Stage least squares

[7] Deaton & Muellbauer

[8] Bues

[9] Aggregate

[10] Cointegration

[11] Sheferd‘s Lemma

[12] Hicksian Budget Shares

[13] Marshalian Budget Shares  

[14]Linear Approximation of AIDS

[15]Ston Index

[16] Linear Almost Ideal Demand System (LAIDS)

 

[17]  رضائی پور (1384) ، کونن (2001) ، دیتون و مولبایر (1980).            

مراجع

- مراجع

1- دیناری، احمد، (1384): گردشگری شهری در ایران و جهان، انتشارات واژگان خرد، چاپ اول، مشهد.

2- صالحی، صادق و غلامرضا خوش‌فر ( 1379): «بررسی وضعیت گردشگری در بابلسر»، ماهنامه‌ی اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 1379، شماره186-185، تهران، صص 245-232.

3- حبیبی، فاتح (1382): «تصریح و برآورد تابع تقاضای گردشگری ایران با استفاده از داده‌های سری زمانی- مقطعی»، مجله‌ی تحقیقات اقتصادی، سال 1382، شماره 70، تهران، صص 115-95.

4- صمدی، علی‌حسین (1383): «ارزیابی انتقادی کاربرد سیستم تقاضای تقریباً ایده­آل(AIDS) در تحلیل رفتار مصرفی: مطالعه موردی خانوارهای شهری و روستایی استان کهگیلویه و بویر احمد»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 20، تهران، صص 187-157 .

5- رضایی‌پور، محمد (1384): «برآورد کشش‌های تقاضای کالا و خدمات مشمول مالیات بر مصرف و فروش در ایران»، فصلنامه مالیات و توسعه، شماره 15، تهران، صص 30-8 .

6- ژیلایی، جعفر (1380): تحلیل رفتار مصرفی مناطق شهری استان اصفهان با کاربرد یک مدل تقاضای تقریباً ایده آل طی دوره‌ی 78-1350، پایان‌نامه تحصیلی کارشناسی‌ارشد دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، گروه اقتصاد.

7- ملک‌پژوه، مهیار، (1386): «برآورد تابع تقاضای واردات روغن سویای ایران بر مبنای کشورهای عرضه کننده»، مجله­ اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 57 ( ویژه بازارهای کشاورزی)، تهران، صص 79-61 .

8- Balcombe, K., S. Davidova and J. A. Morrison, (1999): Consumer Behavior in a Country in Transition with a Strongly Contracting Economy: The Case of Food Consumption in Bulgaria. J. Agric. Econ, 50(1) , 36-47.

9 - Blanciforti, L. and R. Green, (1983): An almost ideal demand system incorporating habits: An analysis of expenditures on food and aggregate commodity groups. The Rev. Econ. and Stat, 51, 515-565.

10 - Chambers, M. J. and K. B. Nowman, (1997): Forecasting with the almost ideal demand system : Evidence from some alternative dynamic specifications. Appl. Econ, 29, 935-943.

11 -Deaton, A. and Muellbauer, J. (1980): An Almost Ideal Demand System, The American Economic Review, 70(3), 312-26.

12 -Ghialy, Y. and Allen, D. (2010): Investigating other leading indicators influencing Australian domestic tourism demand, Mathematics and  Computers in Simulation.

13- Karagiannis, G., S. Katranidis and K. Velentzas, (2000): An Error correction Almost Ideal Demand System for meat in Greece, Agric. Econ, 22, 29-35.

15 - Koc, A., & Alpay, S. (1997): Houshold demand in Turkey: An application of  Almost  Ideal Demand System with spatial cost index.                 

14 - Xepanadeas, A. and H. Habib, (1995): An Almost Ideal Demand System with autoregressive disturbances for dairy products in Greece, Appl. Econ. Letters, 2, 169-173.

15 -Buse, A.(1994): Evaluating the linearized almost ideal demand system, Am. J. Agric. Econ, 76, 781-793.

nt-s��1.
� `= height:115%;font-family:"B Zar";mso-ascii-font-family: "Times New Roman";mso-ascii-theme-font:major-bidi;mso-fareast-font-family:Calibri; mso-hansi-font-family:"Times New Roman";mso-hansi-theme-font:major-bidi; mso-ansi-language:EN-US;mso-fareast-language:EN-US;mso-bidi-language:FA'> بازدید از مکان‌های دیدنی را نسبت به حالت نبود این سه متغیر افزایش می‌دهد. همچنین کشش مخارجی برای کالاهای غذا و محل اقامت کمتر و برای کالاهای ایاب و ذهاب، سوغات و بازدید از مکان‌های دیدنی بیشتر از قبل می‌شوند

---

[1] An Almost Ideal demand System (AIDS)