مکانیابی پارکینگ‌های عمومی در ارتباط با توسعه پایدار شهری با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی : شهر نی¬ریز)

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 8، دوره 1، شماره 3، آبان 1391، صفحه 87-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نرگس زارع پیشه؛ مهری اذانی؛ صفرقائد رحمتی؛ حسن ستایشی

چکیده

چکیده با توسعه روزافزون شهری و افزایش ترافیک، آلودگی هوا و صوتی، ازدحام و شلوغی، معضل کمبود محل توقف وسایل نقلیه بخصوص در مناطق مرکزی شهرها، گریبان‌گیر اکثر شهرهای کشور می‌باشد. در شهر نی‌ریز عدم ایجاد پارکینگ‌های کافی همزمان با توسعه معابر و کاربری‌های شهری، باعث معضلاتی در سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری شده است و نیاز به افزایش ظرفیت معابر و اختصاص فضای بیشتر به ترافیک، مکانیابی محل‌های مناسب برای احداث پارکینگ‌های غیرحاشیه‌ای را در جهت کاهش میزان توقف‌های حاشیه‌ای در این منطقه ضروری ساخته است. در این شهر یک پارکینگ عمومی فعال با ظرفیت پارک 500 خودرو، مساحتی حدود 6000 مترمربع را شامل می‌شود. علاوه بر این در طراحی و ساخت این پارکینگ از روش‌های سنتی بهره گرفته شده است که استفاده معقول و بهینه‌ای از زمین‌های با ارزش شهری را در پی ندارد. ولی عدم توزیع مناسب پارکینگ در سطح شهر در حد نیاز، همچنین طراحی و کیفیت نامناسب تاسیسات و تجهیزات پارکینگ عمومی و...، باعث مشکلات فراوان حمل و نقل در این شهر شده است. لذا با اعمال ضوابط و معیارهای مؤثر در مکانیابی پارکینگ‌ها همچون فاصله از مراکز جاذب سفر، شبکه معابر، هزینه تملک زمین و کیفیت ابنیه و کاربری‌های مناسب احداث پارکینگ و...، سعی شده است که محل‌‌های بهینه برای احداث پارکینگ در منطقه مطالعاتی با استفاده از GIS مشخص شود. روش پژوهش براساس هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. مدل بکار گرفته شده در این پژوهش، ) AHPمدل تحلیل سلسله مراتبی) می‌باشد که تمام پارامترهای بکارگرفته شده با روش همپوشانی وزنی و مقایسه دو به دو اولویت بندی شده‌اند که تراکم جمعیت خالص با وزن 3742/0 در بالاترین اولویت و کیفیت بنا با ارزش0224/0 در پایین‌ترین اولویت قرار گرفتند. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر مکانیابی نسبتاً مناسب پارکینگ عمومی موجود در شهر نی‌ریز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: پارکینگ عمومی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ شهر نی ریز؛ مدل تحلیل سلسله مراتبی(A.H.P)؛ مکانیابی

اصل مقاله

1- مقدمه

یکی از مهمترین پارامترهای مؤثر در احداث پارکینگ‌ها، مکان احداث آنها می‌باشد نامناسب بودن محل پارکینگ‌ها و پراکندگی غیراصولی آنها، نه تنها باعث عدم کارایی این پارکینگ‌ها می‌شود، بلکه افزایش ترافیک شهری و در نتیجه افزایش تصادفات، افزایش زمان و مسافت سفرهای درون شهری، افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا و افزایش آلودگی صوتی را نیز به دنبال خواهد داشت (قاضی عسکر نایینی، 1383: 38). لذا لازم است در مکانیابی پارکینگ‌ها از سیستم‌های جدیدی که توانایی تجزیه و تحلیل تعداد زیادی پارامتر را بطورهمزمان دارند، استفاده شود. یکی از این سیستم‌ها، سیستم GIS می‌باشد امروزه از توانایی‌های این سیستم در مکانیابی در زمینه‌های مختلفی استفاده می­شود (شادی، 1383: 12).

شهر نی ریز بعنوان یکی از شهرهای استان فارس، بدلیل تمرکز جمعیت و کاربری‌های جاذب سفر در مرکز شهر و عدم تناسب میان کاربری‌ها و کاربری پارکینگ و همچنین مکانیابی نادرست کاربری پارکینگ، با مشکل شدید ترافیک رو به رو می‌باشد. در این شهر شاهد ترافیک خودروها بدلیل کمبود کاربری پارکینگ، توزیع غیرمنطقی آن در محورهای عمده ترافیکی مانند خیابان‌های طالقانی، قدس، امام خمینی، ولیعصر می‌باشیم و بدلیل بکارگیری روش سنتی در طراحی و ساخت استفاده منطقی و معقول از زمین‌های کمیاب و گران صورت نمی‌گیرد. جهت روانی ترافیک و کاهش معضلات ترافیکی شهر نی‌ریز و همچنین ساماندهی نظام فضایی شهر و به تبع آن افزایش رضایتمندی شهروندان بایستی پارکینگ‌های عمومی در مکان‌های مناسب ساخته شده و در سطح شهر از توزیع منطقی برخوردار گردند.

 

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهش

یکی از مهمترین دلایل نابسامانی وضع فعلی پارکینگ در شهر نی­ریز به مکانیابی نامناسب، عدم توزیع منطقی آن و عدم تعادل بین جمعیت و سرانه کاربری پارکینگ برمی‌گردد. این امر موجب کندی تردد در گذرهای شهری بخاطر پارکهای حاشیه‌ای کنار خیابان و توقف­های دوبل و خودروهای سرگردانی که بدنبال جایی جهت پارک خودرو می‌باشند، گردیده است. با توجه بیشتر به ترافیک ساکن و اینکه هر اتومبیل در مبداً و مقصد خود نیازبه فضای پارک دارد، ضرورت توجه به این امر و برنامه‌ریزی برای آن در شهر نی ریز برای ما آشکار می‌شود. در این تحقیق کوشش خواهد شد، ضمن بررسی منابع اسنادی و مطالعات میدانی به بررسی مکانیابی فعلی کاربری پارکینگ در شهر نی‌ریز و به مکانیابی بهینه آن با بهره گیری از مدل تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته و تکنولوژی‌های نوین طراحی و ساخت پارکینگ‌ها معرفی شده و همچنین راهکارهایی جهت کاهش تقاضای سفر و در نتیجه کاهش تراکم ترافیک شهری ارائه گردد.

 

1-2- پیشینه تحقیق

در راستای پژوهش مطالعاتی در ایران و جهان صورت گرفته که به چند مورد اشاره می‌شود:

روبرت[1] (1978) طی دهه‌های 1990-1960مطالعاتی در زمینه استفاده از توانایی‌های GIS در مکانیابی مراکز خدمات شهری بخصوص پارکینگ و همچنین مطالعاتی در مورد نیازهای برخی از شهرهای آمریکا به پارکینگ‌های جدید با استفاده از GIS انجام داده است.

هنشر² و همکاران(2001)، مقاله‌ای تحت عنوان تقاضای پارکینگ و پاسخ به تامین آن، قیمت‌گذاری و مکانیابی آن در بخش تجاری مرکز سیدنی را ارائه نمودند که مشخص شد در مرکز تجاری سیدنی، نیاز به وجود پارکینگ اختصاصی است.

سالتر[2] (2001) طی پژوهشی مربوط به تصادفات در ده شهر ایالات متحده نشان داده است که در 53 درصد از تمامی تصادفات درون شهری، پارکینگهای حاشیه‌ای به گونه‌ای تأثیرگذار بوده‌اند.

ژنگ و همکاران4(2008) با مطالعه بر روی شهر لاینر، کمبود  و در نتیجه گرانی زمین بویژه در نواحی پرتراکم مرکز شهر، کمبود منابع مالی به ویژه در کشورهای جهان سوم، سود کمتر سرمایه‌گذاری در زمینه پارکینگهای غیرحاشیه‌ای در مقایسه با سرمایه‌گذاری در سایر بخشها و نیز علل و عوامل گوناگون دیگر نظیر از بین رفتن بافت اصیل شهری، تأمین بخشی از فضاهای پارک در حاشیه معابر را اجتناب‌ناپذیر نموده است.

اذانی (1381) در پایان نامه خود تحت عنوان توسعه پایدار شهری در شهر اصفهان، با استفاده از مدل ZSQ و آمارهای استنباطی روی 65 پارامتر تاثیرگذار که یکی از آنها پارکینگ بوده است در توسعه شهری مناطق یازده‌گانه اصفهان بررسی‌های انجام داده و براساس آن اولویت برنامه‌های توسعه را در مناطق محروم و فرامحروم ذکر نموده است.

ملیحه احمدی و فرح حبیب(1385) در مقاله توسعه پایدار شهری با تأکید بر حرکت پیاده در آسیا با توجه به جمعیت روزافزون شهرها، حضور گسترده وسایل نقلیه و همچنین سهم روزافزون معابر سواره در ساختارشهر، مشکلات عدیده­ای را برای شهرهای امروزی پدیدارساخته که باید از طرق جدید و با ارائه راه کارهای جدید درپی حل آن بود. توجه به انسان مهمترین عامل شکل‌گیری و حیات شهرها و پرداختن به برخی از مهمترین نیازهای انسان از جمله: حرکت، سلامت و تقویت زندگی اجتماعی انسان در شهرها از مهمترین اهداف مقاله است.

قنبری (1387) درهشتمین کنفرانس مهندسی حمل ونقل و ترافیک بابهره گیری ازروش NETWORK ANALYSIS  بر اساس سرعت مجاز حرکت خودرو در شبکه معابر و طول معابر مورد نظردر محیط GIS، توزیع فضایی، مکان استقرار و شعاع عملکرد پارکینگ‌های عمومی موجود در سطح شهر مورد است.

مختاری ملک آبادی(1388) درمقاله تحلیلی بر برنامه‌ریزی کاربری پارکینگ در شهراصفهان با استفاده از مدل‌های کاربردی برنامه‌ریزی منطقه‌ای به بررسی آماری جامعی با سه مدل برنامه‌ریزی منطقه‌ای، مناطق یازده‌گانه شهراصفهان را از نظر سرانه فضای کاربری پارکینگ و همچنین نیازهای مناطق و اولویت‌بندی مناطق از نظر کمبود فضای پارکینگ مشخص نموده و نیز به نقد و بررسی طرح تفضیلی شهر اصفهان در خصوص کاربری پارکینگ پرداخته شده است.

 

1-3- روش پژوهش

نوع پژوهش حاضر براساس هدف کاربردی است و براساس ماهیت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. روش مطالعه پژوهش نیز اسنادی، تحلیلی، پیمایشی می‌باشد. ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش، استفاده از منابع آماری، کتابخانه‌ای، اینترنتی، نقشه‌های طرح تفصیلی، طرح جامع شهرنی ریز و آمارهای استخراج از 320 پرسشنامه‌ها می‌باشد که از مدل تحلیل سلسله مراتبی ومقایسه زوجی معیارها و زیرمعیارها به منظورشناخت میزان تاثیر هرکدام و اولویت‌بندی آنها و ساخت مدل مکانیابی، با استفاده از GIS با تشکیل بانک اطلاعاتی و انجام تحلیل‌های مکانی برای مکانیابی پارکینگ‌های عمومی در شهر نی‌ریز استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق مورد نظر شهر نی‌ریز بوده و روش نمونه برداری آن تصادفی می‌باشد که جهت برآورد تعیین حجم نمونه، از روش‌های متداول مانند فرمول کوکران استفاده شده است:

رابطه1: فرمول کوکران جهت برآورد حجم نمونه

 

 

 

2- موقعیت، حدود و وسعت شهر نی­ریز

شهر نی‌ریز از شهرهای استان فارس می‌باشد که با وسعت 10780 کیلومترمربع است از نظر موقعیت ریاضی در نیمه جنوبی کشور با عرض جغرافیایی 28 درجه و 45 دقیقه تا 29 درجه 55 دقیقه نسبت به خط استوا و طول جغرافیایی (23 و 53) تا (8 و 55) شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ واقع گردیده است. ارتفاع متوسط شهر از سطح دریا 1795 متر است. طبق پهنه‌بندی اقلیمی ایران جزء شهرستان‌های دارای زمستان‌‌های سرد و تابستان‌های گرم و خشک می­باشد. جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۴۶٬۷۶۴ نفر بوده است. این شهر از شمال به شهرستان آباده، مرودشت، و قسمتی به استان یزد، از غرب به شهرستانهای شیراز، استهبان، از جنوب به شهرستان داراب و از شرق به استان کرمان و هرمزگان محدود است. (طرح جامع نی­ریز، 1385:10). درشکل زیر موقعیت نی ریز نشان داده شده است(شکل1).

 

 

 

شکل (1): نقشه موقعیت شهر نی ریز در شهرستان و استان فارس

ماخذ: نگارندگان

 

3- ادبیات نظری تحقیق

فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای تصمیم گیری متضاد، انتخاب بین گزینه‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد، مورد استفاده قرار می‌گیرد (زبردست 1380: 13). اولین بار توسط توماس ال ساعتی عنوان و بکار گرفته شده است. این مدل روشی است برای تصمیم‌گیری و انتخاب بهترین گزینه‌ها، خصوصاً در مواقعی که چندین شاخص و معیار جهت تصمیم گیری وجود داشته باشد )ساعتی، 1980: 12-95(.

امروزه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) جهت برنامه ریزی منطقه‌ای، مکان‌یابی و اولویت‌بندی استفاده می‌شود. با استفاده از چندین ضابطه کمی و کیفی و براساس چگونگی توزیع آن‌ها طبقه‌بندی جهت دست‌یابی به هدف طبقه‌بندی می‌شود. این روش از پیچیدگی مفهوم تصمیم‌گیری بطور قابل توجهی می‌کاهد، زیرا تنها دو مؤلفه در یک زمان بررسی می‌گردند که در زیر نمونه‌ای از ماتریس دوتایی آورده شده است (جدول1). این روش شامل سه گام اصلی در فرایند اجرایی نرم افزارGIS  است:

1-تولید ماتریس مقایسه دوتایی

2-محاسبه وزن های معیار

3- تخمین نسبت توافق

 

 

 

جدول (1): نمونه‌ای از ماتریس مقایسه دوتایی(زبردست، 1380: 11)

امتیاز(شدت ارجحیت)	تعریف
1	ترجیح یکسان( Equally referred)
3	کمی مرجح( Moderately referred)
5	ترجیح بیشتر( Strongly referred
7	ترجیح خیلی بیشتر( Very Strongly referred)
9	کاملامرجح( Extremely referred)
8،6،4،2	ترجیحات بینابین(وقتی حالت های میانه وجود دارد)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4- معیارهای مکانی مورد نیاز جهت مکان‌یابی پارکینگ

مطالعه سیستم‌های حمل و نقل و تعیین حجم عبور و مرور در شهر نیریز و تجزیه و تحلیل آن مطالعه سیستم‌های حمل و نقل و تعیین حجم عبور و مرور در شهر نی‌ریز و تجزیه و تحلیل آن در این بخش از مطالعات، وضع موجود انواع سیستم حمل و نقل برای جابجایی مسافر و کالا، حجم ترافیک در خیابان‌ها، کیفیت شبکه معابر، الگوی سفر شهروندان، میزان تحقق‌پذیری طرح مصوب و مشکلات موجود در ترافیک و شبکه ارتباطی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

از جمله شاخص‌هایی که برای تحقیق حاضر، مطالعه آنها ضروری است، شامل تراکم جمعیت خالص، تراکم جمعیت ناخالص، ترافیک، فاصله از معابر، فاصله پارکینگ موجودی از کاربری‌های جاذب سفر، فاصله پارکینگ‌های پیشنهادی از کاربری‌های جاذب سفر، کیفیت کاربری و قیمت اراضی می‌باشند با جای گذاری و تحلیل معیارهای مذکور در مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) می‌توان به نتایج معقولی در رابطه با مکان‌یابی بهینه پارکینگ دست یافت، که به وسیله پردازش داده‌های موجود و نیز نقشه‌های مربوط به هر کدام از معیارها و روی هم گذاری آنها با تأکید بر نتیجه تحلیل­های داده‌ای می‌توان به این مهم دست یافت. پس از تحلیل یک به یک نقشه‌های مورد نیاز هر کدام از معیارها (با توجه به استانداردهای مورد نیاز) و وزن‌دهی به عناصر نقشه‌ها بر اساس استانداردها، این بار نوبت به تلفیق و تحلیل نهایی داده‌ها و نقشه­ها در محیط ابزاری مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) می‌رسد. به طور کلی مراحلی را که جهت مکان یابی یک نیاز شهری در سیستم اطلاعات جغرافیایی باید طی کرد، به ترتیب عبارتند از: تعیین پارامترهای مؤثر در مکان‌یابی محل‌های مورد نظر، ارزش نسبی هریک از پارامترها با توجه به درجه اهمیتشان در مکان‌یابی تعیین گردد. ارزش‌های به دست آمده در مرحله قبلی به لایه‌های موضوعی (نقشه‌های موضوعی) تبدیل گردد.

 

5- تحلیل شاخص‌های مورد استفاده جهت مکان یابی بهینه پارکینگ با استفاده از مدل AHP

مکان عمل آگاهانه و اراده انسانهاست (شکوئی،1375: 275). مناسب بودن مکان خاص برای فعالیت یک خدمت، تا حد زیادی به عواملی بستگی دارد که در حین مکان یابی آن خدمت انتخاب و ارزیابی می‌شوند. در این راستا عوامل متعدد و متنوعی می‌توان بر شمرد که بر تصمیمات مکان یابی مؤثر هستند (Yang & lee,1997:245). در پژوهش حاضر برای مکان گزینی بهینه پارکینگ، 8 شاخص مد نظر قرار گرفته است. در زیر به تحلیل هر یک از معیارها پرداخته می‌شود:

 

5-1- تراکم جمعیت خالص

هرچقدر تراکم جمعیت در شهرکمتر و به طور متعادل در سطح شهر توزیع شده باشد، میزان جمعیت بهره مند از منابع و تخصیص امکانات بیشتر خواهد شد، بالعکس تراکم جمعیتی بالا در شهر به معنای افزایش تقاضای هر نوع کالا و خدمات محسوب می‌شود. در تراکم‌های پایین فضای ببیشتری جهت احداث پارکینگ یا حتی پارک خودرو در حاشیه معابر وجود دارد اما در تراکم‌های بالا میزان استفاده‌کنندگان خودروها نیز بیشتر شده و باعث ترافیک و بسیاری از مشکلات در معابر شهری می‌شود (عبادی، 1386: 54-52). در زیر نقشه خالص جمعیت آورده شده است(شکل2).

 

 

شکل (2): نقشه تراکم خالص جمعیت

ماخذ:نگارندگان

 

با توجه به شکل حداکثر جمیت در اطراف مرکز شهر دیده می‌شود. لذا در ارزش‌گذاری تراکم جمعیتی جهت مکان­یابی پارکینگ، لایه‌ای که بیشترین تراکم را دارد بالاترین وزن (ارزش9) و لایه‌ای که کمترین تراکم را دارد، پایین‌ترین وزن (ارزش 1) را به خودش اختصاص داده است (شکل 3 و جدول2).

 

 

شکل (3): نقشه وزن دار شده تراکم خالص جمعیت نی­ریز

ماخذ:نگارندگان                  

جدول (2): ارزشگذاری تراکم جمعیت خالص

 

جمعیت خالص	ارزش گذاری	مساحت (هکتار)	درصد
100 - 80	1	7/70	1/5
120 - 100	3	2/88	4/6
140 - 120	5	2/522	7/37
160 - 140	7	5/100	3/7
210 - 160	9	9/602	5/43

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-2- تراکم ناخالص جمعیت (تراکم نسبی)

رابطه و نسبت بین انسان و فضای تحت اشغال انسان را بیان می‌کند، یعنی تعداد افراد ساکن در یک واحد سطح را به طور متوسط نشان می‌دهد (مهدوی، 62:1384). بحث تراکم جمعیت و نقش آن در برنامه ریزی‌ها از مقوله‌های بسیار مهم در عرصه علم برنامه ریزی شهری می­باشد. همان طوری که مشخص شده است حداقل جمعیت ناخالص 11 نفر در هکتار و حداکثر آن 88 نفر در هکتار می‌باشد نقشه تراکم ناخالص بعد از مشخص کردن در 5 کلاس، از کمترین جمعیت تا بیشترین جمعیت ارزش گذاری شده است که بالاترین ارزش یعنی 9 به بالاترین جمعیت و پایین‌ترین ارزش یعنی 1 به کمترین جمعیت داده شده است(شکل4وجدول3).

 

 

 

شکل (4): نقشه وزن دار شده تراکم ناخالص جمعیت نی­ریز

ماخذ: نگارندگان

 

جدول (3): ارزش گذاری تراکم جمعیت ناخالص

جمعیت ناخالص	ارزش گذاری	مساحت (هکتار)	درصد
25-10	1	5/36	9/19
40-25	3	9/52	4/28
55-40	5	4/49	6-26
70-55	7	7/28	4/15
88-70	9	18	7/9

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-3- تراکم ترافیک

منظور از تراکم ترافیکی، برآورد تعداد خودرو در مسیرهای حمل ونقل می‌باشد. در مطالعات ترافیکی برآورد تعداد خودرو در سفرهای مبدا و مقصد جهت برآورد تقاضای پارکینگ از معیارهای بسیار مهم بشمار می‌آید. در این پژوهش مطالعه مکان‌یابی پارکینگ جهت منطقه ثابت و افراد مشخصی از جامعه است که بصورت نسبتاً پایدار در منطقه حضور دارند (Liu, 2005: 907). بنابراین برای مکان یابی پاکینگ به جمع آوری داده‌های مربوط با استفاده­ از مطالعات میدانی به تعداد خودرو در مسیرهای حمل و نقل بر اساس ساعت اوج ظهر پرداخته شده است(طرح ترافیک نی‌ریز، 1384). بعد از مشخص شدن میزان ترافیک در مسیرهای مشخص شده اقدام به ارزش‌گذاری آنها در 4 کلاس شده است، بطوری که بیشترین ارزش به مسیرهای با بالاترین حجم ترافیک و کمترین ارزش به مسیرهای با پایین‌ترین حجم ترافیک را به خود اختصاص داده شده است (شکل5 و جدول4)

 

 

شکل (5): نقشه وزن دار شده ترافیک خیابانی نی ریز  (بر اساس ساعت اوج ظهر)

ماخذ: نگارندگان

 

جدول (4): ارزش گذاری تراکم ترافیک

تراکم ترافیک	ارزش گذاری	طول (km)	درصد
500 – 0	1	885/56	4/80
1000- 500	3	597/6	3/9
1500- 1000	7	450/6	1/9
2200- 1500	9	860/0	2/1

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-4- قیمت زمین

با رشد سریع جمعیت، شهر نیز دچار توسعه فیزیکی بیشتری خواهد شد. رقابت بر سر به دست آوردن زمین در مکان‌های مناسب و سود جویی بیشتر را نیز به همراه خواهد داشت. رشد جمعیت، تراکم ساختمانی بالا، تقاضای بالا، افزایش اجاره بها و بسیاری از عوامل دیگر باعث افزایش قیمت زمین در سطح شهر خواهد شد. بویژه زمین‌هایی که در موقغیت تجاری مناسبی قرار دارند و یا از نظر دسترسی شرایط بهتری دارند، قیمت افزون‌تری خواهند داشت.

 

در این شرایط بهره برداری از زمین نیز بصورت بورس بازی، تبدیل به کاربری‌های پول ساز و سودآور، نمود خواهد یافت و کاربری‌های مهمی چون پارکینگ از نقشه‌های ساختمانی حذف و یا تبدیل به واحدهای تجاری یا سایر کاربری‌های مورد نیاز خواهند شد (Richard, 2001:31). لذا قیمت زمین بعنوان یکی از پارامترهای مهم در امر مکان‌یابی پارکینگ محسوب می‌شود. و زمین‌های ارزان بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌‌اند و برعکس(شکل6 و جدول5).

 

 

شکل (6): نقشه وزن دار شده قیمت اراضی نی­ریز

ماخذ: نگارندگان

 

جدول (5): ارزشگذاری قیمت اراضی

 

قیمت زمین (هزار تومان)	ارزش گذاری	مساحت (هکتار)	درصد
1000000-300	1	5/14	8/8
300 - 150	3	4/30	5/18
150 - 100	5	1/27	5/16
100 - 50	7	3/24	8/14
50 – 0	9	8/67	3/41

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-5- فاصله از معابر و شبکه‌های ارتباطی

راهها عامل ارتباط دهنده تاسیسات مختلف شهری است. از این نظر اهمیت آن در سطح شهر قابل توجه و ملاحظه است منظور از شبکه معابر، تمامی جاده‌های عمومی و خصوصی از مبدأ تا فضای پارکینگ می‌‌باشد. وضعیت مسیرهای منتهی به پارکینگ در کارآیی آن نقش مهمی دارد و محل پارکینگ نیز از نظر دسترسی به ترافیک باید در وضعیت مناسبی باشد. پارکینگ را باید طوری طراحی نمود تا در مواقع ضروری بتواند حداکثر 50% ظرفیت خود را تخلیه کند. بنابراین مسیرهای مجاور آن باید ظرفیت این بار ترافیکی را داشته باشد (شاهی، 1379 :30– 25). بعد از ارزشگذاری کمترین فاصله از شبکه معابر دارای بیشترین وزن و هرچقدر به میزان فاصله از شبکه معابر افزوده شود وزن کمتری را به خود اختصاص می‌دهد(شکل7و جدول6).

 

 

شکل (7): نقشه وزن دار شده فاصله از معابر

ماخذ:نگارندگان

 

جدول (6): ارزش گذاری فاصله از شبکه معابر

فاصله از معابر	مساحت (هکتار)	درصد
			درجه1	درجه2	درجه3
400 متر به بالا	1	1	1	8/627	8/21
400 - 300	3	3	3	2/351	2/12
300 - 200	5	5	5	5/363	7/31
200 - 100	7	7	7	1/394	7/13
100 – 0	9	9	9	1148	8/39

 

 

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-6- کیفیت بنا

یکی از فاکتورهایی که در انتخاب مکان بهینه پارکینگ حائز اهمیت می‌باشد، کیفیت بنا است. این عامل به لحاظ اینکه زمین در شهرها ارزش بالایی بوده و در مکان‌گزینی پارکینگ عاملی مهم تلقی می‌شوند بکارگیری این عامل در وهله اول باعث می‌شود تا نهایت استفاده از زمین‌ها یا بناهای بلااستفاده مانند مخروبه، غیر قابل سکونت، فاقد کیفیت و ... شود. لذا این عامل اگر با عوامل دیگر مکان‌گزینی پارکینگ تناسب داشته باشد گزینه مناسبی برای احداث پارکینگ تلقی می‌شود.

بعد از ارزشگذاری بناهای با کیفیت بالاتر دارای کمترین ارزش و بناهای با کیفیت پایین‌تر دارای کمترین ارزش برای مکان‌یابی پارکینگ به حساب می‌آیند (شکل8 و جدول 7).

 

 

کیفیت بنا	ارزش گذاری	مساحت (هکتار)	درصد
در حل ساخت و نو ساز	1	9/13	3/47
مرمتی	3	6/36	7/16
فاقد کیفیت	5	7/7	5/3
غیر قابل سکونت	7	5/45	7/20
مخروبه	9	26	8/11

شکل (8): نقشه وزن دار شده کیفیت کاربری اراضی نی­ریز

ماخذ:نگارندگان

 

جدول (7): ارزش گذاری کیفیت بنا

 

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-7- فاصله پارکینگ موجود از مراکز جاذب سفر

کاربری‌های جاذب سفر به نسبت فاصله گرفتن از پارکینگ به همان نسبت میزان استفاده از آن نیز کمتر خواهد بود. چرا که از لحاظ وقت و دیگر مسائل مربوطه مقرون به صرفه نخواهد بود که این، مشکلات موجود در مسیرهای جاذب سفر را اعم از آلودگی، ترافیک، افزایش پارک خودروها در حاشیه معابر و خیابان‌‌ها و ... را بالا خواهد برد. اکثر کاربری‌‌های جاذب سفر در شهر مورد مطالعه از پارکینگ موجود فاصله بیشتری دارند. لذا برای کنترل مشکلات موجود در شهر در ارتباط با مکان‌یابی پارکینگ باید برنامه‌ریزی شود. بعد از ارزشگذاری مناطقی که بالاترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند دارای مناطق کاملا مناسب برای کاربری‌های جاذب سفر جهت استفاده از پارکینگ موجود می‌باشد و برعکس (شکل 9 و جدول 8). کاربری­های مهم جاذب سفر در شهر عبارتند از:

- تجاری – فروشگاهی          - آموزشی               - فضای سبز و پارک             - خدمات اداری و بهداشتی

 

 

شکل (9): نقشه وزن دار شده فاصله کاربری ها از پاکینگ موجود

مأخذ: نگارندگان 

 

جدول (8): اززش گذاری فاصله پارکینگ موجود از کاربری‌های جاذب سفر

فاصله پارکینگ موجود  از  کاربری های جاذب سفر (متر)	ارزش گذاری	مساحت (هکتار)	درصد
بالاتر از 1200	1	9/737	2/63
1200 – 900	3	5/148	7/12
900 – 600	5	8/141	1/12
600 – 300	7	4/97	3/8
300 -  0	9	3/42	6/3

 

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

5-8- فاصله پارکینگ‌های پشنهادی از کاربری‌های جاذب سفر

به دلیل بهبود مشکلات شهر مورد مطالعه در زمینه پارکینگ تعداد 12 پارکینگ پیشنهاد شده است همانطور که بر روی نقشه نیز گویاست تعداد پارکینگ‌های پیشنهای در مرکز شهر بیشتر است و این بدلیل حجم ترافیک بالا، متراکم بودن کاربری‌های جاذب سفر و ...در این قسمت می‌باشد. نقشه فاصله پارکینگ‌های پیشنهادی بعد از کلاس‌بندی در 5 طبقه آورده شده است. بطوری که کاربری‌هایی که از پارکینگ‌های پیشنهادی کمترین فاصله را دارند، بالاترین وزن را به خود اختصاص دادند و برعکس. لذا این مناطق به جهت فاصله، مکان‌‌های کاملا مناسب برای برای کاربری‌های جاذب سفر در نظر گرفته می‌شود(شکل10و جدول9).

 

شکل (10): نقشه وزن دار شده فاصله کاربری‌ها از پارکینگ‌های پیشنهادی

مأخذ: نگارندگان

 

جدول (9): اززش گذاری فاصله پارکینگ پیشنهادی از کاربری‌های جاذب سفر

درصد	مساحت (هکتار)	ارزش گذاری	فاصله پارکینگ پیشنهادی از کاربری های جاذب سفر(متر)
8/3	7/44	1	بالاتر از 1200
6/5	5/65	3	1200 – 900
1/21	246	5	900 – 600
39	456	7	600 – 300
5/30	7/355	9	300 -  0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: نگارندگان

 

6- مکان یابی بهینه پارکینگ با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی

یکی از مزیت‌های فرایند AHP، امکان بررسی سازگاری در قضاوت‌های انجام شده برای تعیین ضریب اهمیت شاخص و زیر شاخص‌هاست. ساز و کاری که این مدل برای بررسی ناسازگاری در قضاوت‌ها در نظر می‌گیرد، محاسبه ضریبی به نام "ضریب ناسازکاری" است که از تقسیم "شاخص ناسازگاری" به "شاخص سازگاری" حاصل می‌شود.

چنانچه چنانکه مقدار CR ≤ 0.1 باشد، نشان دهنده این است که سازگاری لازم در قضاوت‌ها رعایت شده، در غیر این صورت می‌بایستی تجدید نظر در قضاوت‌ها صورت گیرد (جدول10). به عبارت دیگر ماتریس مقایسه‌ای دودویی شاخص‌ها باید مجدداً تشکیل شود. شاخص ناسازگاری از فرمول زیر بدست می‌آید (فتحی، 1385: 50- 48)

رابطه 2:                                                           

شاخص ناسازگاری:              

 

جدول (10): مقایسه دو به دو معیارها و وزن نهایی آنها

معیارها	تراکم جمعیت خالص	تراکم جمعیت نا خالص	فاصله از شبکه معابر	تراکم ترافیک	قیمت ازاضی	فاصله پارکینگ موجود از کاربریهای جاذب سفر	فاصله پارکینگ پیشنهادی از کاربریهای جاذب سفر	کیفیت بنا	وزن  نهایی
تراکم جمعیت خالص	1	2	5	6	6	7	7	8	0.3742
تراکم جمعیت ناخالص	0.5	1	2	4	5	6	6	7	0.2334
فاصله از شبکه معابر	0.20	0.5	1	2	4	4	5	6	0.1443
تراکم ترافیک	0.17	0.25	0.5	1	2	3	4	5	0.0909
قیمت اراضی	0.17	0.20	0.25	0.5	1	2	3	4	0.0613
فاصله پارکینگ موجود از کاربری­های جاذب سفر	0.14	0.17	0.25	0.33	0.5	1	2	3	0.0426
فاصله پارکینگ پیشنهادی از کاربری­های جاذب سفر	0.14	0.17	0.20	0.25	0.33	0.50	1	2	0.0309
کیفیت بنا	0.13	0.14	0.17	0.20	0.25	0.33	0.50	1	0.0224

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ماخذ: نگارندگان

 

همچنین می‌توان "نسبت توافق" (CR) را به طریق زیر حساب کرد

                     رابطه 3:                                                                                         

که در آن RI شاخص تصادفی‌بودن است که برای مقادیر مختلف تعداد معیارها (n) از طریق (جدول12) بدست می‌آید(زبردست، 1380: 37-42). در فرایند مکان‌یابی پارکینگ این نسبت 0.064 به دست آمده است که از درصد خطای بسیار پایین برخوردار است.

n	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
RI	0	0.58	0.9	1.12	1.24	1.32	1.41	1.45	1.49	1.51	1.48	1.56	1.57	1.59

 

جدول (12): شاخص تصادفی بودن، زبردست،1380

 

 

شکل (11): مکان های بهینه حاصل از فرایند سلسله مراتبی

ماخذ:نگارندگان

 

جدول (13): ارزشگذاری مکان های بهینه پارکینگ

درصد	مساحت (هکتار)	ارزش گذاری	مکان های بهینه  پارکینگ
28.2	15.3	1	کاملاً نامناسب
13.9	7.5	3	نسبتاً نامناسب
13.7	7.4	5	بی تفاوت
25.3	13.7	7	نسبتاً مناسب
18.9	10.3	9	کاملاً مناسب

 

 

 

 

ماخذ:نگارندگان

 

7- نتیجه گیری

محل‌ها برای احداث پارکینگ باید با در نظر گرفتن دیگر پارامترها مکانیابی شوند و صرفاً با پیدا شدن مساحت موردنیاز در یک موقعیت نمی‌توان نتیجه را موردتایید و استفاده قرار داد. از میان روش‌های مختلف مکانیابی، در این پژوهش مکانیابی پارکینگ‌های عمومی با استفاده از GIS انتخاب گردید.

ازجمله دلایل انتخاب این روش توانایی تلفیق پارامترهای مؤثر زیاد بصورت همزمان و افزایش سرعت فرایند مکانیابی می باشد. جهت ارزیابی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در مکانیابی نیز از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی و مقایسه دودویی استفاده گردیده است.این مدل بعنوان تکنیکی قدرتمند در زمینه تصمیم گیری‌های چند معیاره نظیر مکانیابی شناخته می­شود که در نهایت با تلفیق لایه‌های موجود و Overly کردن آنها، نقشه نهایی تهیه گردید. تعداد پارکینگ­های پیشنهادی در این پژوهش 12 تا می‌باشد که نتایج نهایی بدست آمده از همپوشانی لایه‌ها به این صورت است که زمین‌های کاملاً نامناسب جهت مکان‌یابی پارکینگ حدود 3/15 هکتار (2/28 درصد از مساحت)، زمین های نسبتاً نامناسب حدود 5/7 هکتار (9/13 درصد از مساحت)، زمین‌های بی‌تفاوت حدود 4/7 هکتار (7/13 درصد از مساحت)، زمین‌های نسبتاً مناسب حدود 7/13 هکتار (3/25 درصد از مساحت) و زمین‌های کاملاً مناسب حدود 3/10 هکتار از کل مساحت منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص می‌دهند. پس بر اساس داده‌های فوق 9/18% از کل مساحت محدوده، جهت مکان‌یابی بهینه پارکینگ کاملاً مناسب می‌باشد.

 

8- پیشنهادات

در پایان برای مطالعات آینده و مدیریت بهتر شهر موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

1- تشویق سرمایه­گذاران در بخش خصوصی برای سرمایه­گذاری در ساخت پارکینگهای عمومی در سایتهای پیشنهاد شده.

2- ساماندهی و مدیریت مناسب پارکینگهای حاشیه­ای به صورتی که باعث ترافیک نشود.

3- تدوین مقررات و ضوابط پارکینگ متناسب با نیازهای جامعه.

 

---

3. Robert

4. Zhang

[2] .salter

2.hensher

مراجع

منابع

1- اذانی، مهری(1381): «توسعه پایدار شهری، نمونه موردی: شهر اصفهان» رساله دکترا، دانشگاه اصفهان، گروه جغرافیا.

2- پرهیزگار، رضا(1376): «الگوی مناسب مکان گزینی خدمات شهری باتحقیق درمدل ها وجی ای اس»، دانشگاه تربیت مدرس.

3- زبردست، اسفندیار(1380): «کاربردفرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای»، مجله هنرهای زیبا ، شماره10.

4- شادی، روزبه(1383): «مکانیابی شهرک‌های صنعتی بااستفاده از GIS»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده نقشه برداری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.

5- شاهی، جلیل(1379): مهندسی ترافیک، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، چاپ هشتم،تهران.

6- شکوئی، حسین(1375): اندییشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، انتشارات گیتاشناسی، تهران.

7- عبادی، موسی(1386): «مکان‌یابی پارکینگ‌های عمومی طبقاتی با استفاده از روش OWA»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

8- فتحی، حمید(1385): «شناسائی و تدوین روابط بین برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای و مدیریت ریسک زلزله»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

9- قنبری، حکیمه(1387): «مقاله توزیع و کارکرد بهینه پارکینگ‌های عمومی در شبکه حمل ونقل شهری با تاکید برمکانیابی آنها با استفاده از GIS»، مقاله برگزیده هشتمین کنفرانس مهندسی حمل ونقل وترافیک، سال نهم، شماره38.

10- مهدوی، مسعود(1384): اصول و مبانی جغرافیای جمعیت، مولف: جان ای – کلارک. نشر قومس، مشهد.

11- وزارت مسکن و شهرسازی(1385): «طرح جامع شهرستان نیریز»، مهندسین مشاورایران پویش .

12- مهندسین مشاور فرنهاد(1384): «طرح تفضیلی شهر نیریز، ضوابط و مقررات مربوط به منطقه‌بندی و نحوه استفاده از زمین»، جلد دوم.

13- Hensher, D. and K. Jenny, (2007): Parking demand and responsiveness to supply,  price and location in Sydney Central Business District, Transportation Research A,

14- Liu, Ch. (2005): Institute of Transportation Engineering.

15- Richard, A. and E. Inci (2005): An Intergrated Model of downtown Parking and Traffic Congestion, University of Gerald of London.

16- Saaty, T. (1980): analytic hierarchy process: planning, priority setting, resource allocation. New York/London.

17- Salter, R. J, (2001): Traffic engineering-worked examples, Mac Millan, London.

18- Warren, H. (1986): analyze deer Parlcplat zbenutzuny schulthltess Polygraphischer over flag, Zurich.

19- Yang, j and L. Huei, (1997): An AHP decision model for facility location selection Publisher MCB UP Ltd.

20- Zhang, X, (2008): Integrated daily commuting patterns and optimal road tolls and parking fees in a linear city.