تمایل گردشگران صنعت جهانگردی مبتنی بر عوامل محصول و جمعیت‌شناختی (مطالعه موردی: نوشهر و چالوس)

جغرافیا و مطالعات محیطی

شناسنامه علمی شماره، دوره 1، شماره 1، اردیبهشت 1391، صفحه 19-31   

نویسندگان

داود کیا کجوری؛ معصومه خلیلی صرافی

چکیده

چکیده
گردشگری صنعتی است که نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. بنابراین به عنوان فعالیتی اثرگذار بر تمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.
هدف مقاله حاضر، تبیین رابطه بین عوامل محصول (جاذبه‌ها، تسهیلات و زیرساختارها) و متغیرهای جمعیت شناختی (میزان سواد، چگونگی انتخاب مقصد، مدت اقامت، شغل و جنس) با تمایل گردشگران صنعت جهانگردی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق، گردشگرانی می‌باشند که در تابستان 89 به دو شهر نوشهر و چالوس مسافرت نموده‌اند و تعداد 352 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب و پرسشنامه‌ها میان آنان توزیع گردید، نوع تحقیق بر حسب هدف کاربردی و از روش توصیفی- همبستگی استفاده گردید. روش جمع‌آوری داده‌ها میدانی و ابزار جمع آوری داده‌ها، پرسشنامه بوده است، که با استفاده از آمار توصیفی(محاسبه فراوانی درصد، درصد فراوانی تراکمی، میانگین، انحراف استاندارد و جداول و نمودار) و آمار استنباطی (آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک‌طرفه، آزمون توکی و استفاده از نرم‌افزار SPSS) تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد، تمامی عوامل (عوامل محصول و جمعیت‌شناختی) که در این پژوهش مطرح شده‌اند در تمایل گردشگران به دو شهر نوشهر و چالوس مؤثرند. در پایان مقاله نیز در قالب جمع‏بندی، بحث، نتیجه‏گیری و پیشنهاداتی در رابطه با کاربردهای نتایج مذکور در دنیای واقعی و نیز ادامه و پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: تمایل گردشگران؛ صنعت جهانگردی؛ عوامل محصول؛ جمعیت شناختی

شناسنامه علمی شماره

- مقدمه

گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع‌ترین صنایع دنیا مطرح می‌باشد و رشد سریع آن تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی فراوانی را به دنبال داشته است و به همین دلیل نیز به یک حوزه مهم مطالعاتی بین پژوهشگران مبدل شده است (تقوی و پورسلیمانی، 1386: 3). این صنعت کاربر است، لذا منبع بالقوه مهمی برای بهبود وضعیت اشتغال، مخصوصاً، جهت مشاغل با مهارت پایین می‌باشد و در ایران نیز نرخ بیکاری عمدتاً در این بخش متمرکز است. علاوه بر این، مشاغل جدید در صنعت جهانگردی بیشتر از بخش‌های دیگر اقتصاد از نظر جغرافیایی پراکنده می‌باشد و لذا هم جهت با خط‌مشی‌های تمرکززدایی ایران است.

بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه‌ی ساختار زیربنایی می‌دانند، اگرچه در مناطق مختلف، شرایط متفاوت است. گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه­ی اقتصادی به حساب می‌آید(ابراهیمی وخسرویان، 1384: 15). مهمترین مسئله در برنامه­ریزی موفق گردشگری، شناسایی دقیق بازار است، زیرا گردشگران بر اساس نیازهایشان در طبقه بندی­های متفاوتی قرار می‌گیرند، این که هر منطقه، کدام بخش از بازار را جذب کرده، یا مایل به جذب کدام قسمت است، مهم می‌باشد (استینز و هالوران[1]، 2004: 7).

کارشناسان، صنعت گردشگری را یکی از راه‌های گسترش و ایجاد رونق اقتصادی می‌دانند. از طرفی، گردشگری کارکردهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را نیز به همراه دارد و به همین دلیل است که ما شاهد اهمیت روز افزون آن در سطح جهان هستیم. شهرستان نوشهر و چالوس با دارا بودن جاذبه‌های کم نظیر طبیعی مانند: سواحل امن و آرام دریای خزر، جنگل‌های زیبا، مناطق روستایی بسیار دیدنی با فرهنگ غنی، آیین‌های سنتی و صنایع دستی می‌تواند به یک مقصد مهم گردشگری در سطح استان و کشور و حتی بین‌المللی تبدیل شود، زیرا چنان که می‌‌دانیم، مناطق گریز یا مدنظر گردشگران در سفر به شهرها، جاذبه‌های تاریخی، بناها و چشم‌اندازهای شکل گرفته شهرهاست (اتیسون[2]، 2002: 23). شهرداری و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران فعالیت‌های فراوانی در این راه انجام می‌دهند و به موفقیت‌هایی نیز دست یافته‌اند. اما تا رسیدن به اهداف و بهره برداری کامل از این پتانسیل راه طولانی در پیش دارند. در صورت موفقیت در این راه منابع ملی و اقتصادی قابل توجهی عاید شهر می‌شود، که می‌تواند در افزایش رفاه شهروندان و افزایش تولید ناخالص ملی مؤثر باشند (گودفری و الارک[3]، 2002: 25). هدف اصلی این پژوهش شناسایی ارتباط بین خصایص عوامل محصول و جمعیت شناختی با میزان تمایل گردشگران در سفر به نوشهر و چالوس می‌باشد. اهداف فرعی – شناسایی ارتباط بین (تسهیلات، جاذبه‌ها و زیرساختارها) و (میزان تحصیلات، انتخاب مقصد، مدت اقامت، شغل و جنس) با میزان تمایل گردشگران در سفر به نوشهر و چالوس می‌باشد.

 

2- مبانی نظری و پیشینه

2-1- گردشگری و اهمیت آن

گردشگری ( توریسم)، رفتار مشترک گروه­های انسانی است که از ابعاد جغرافیایی و فضایی برخوردار است و بازتابهای این رفتار نیز فضا و ویژگی‌های محیط جغرافیایی را متأثر می‌نماید. این رفتار جمعی و مشترک انسانها، امروزه در قالب‌ها و ساختارهای سیاسی و اداری شکل می‌گیرد و هدایت و کنترل می‌گردد و حکومت‌ها در آن نقش اصلی را به عهده دارند (حافظ نیا و رمضانی دارابی، 1387: 48). گردشگری شامل کلیه فعالیت‌هایی است که گردشگران در هنگام سفر انجام می‌دهند و به ایشان مرتبط می‌شود و این می‌تواند شامل، برنامه‌ریزی برای سفر، جابه جایی بین مبدأ و مقصد، اقامت و نظایر آن باشد(رنجبریان و زاهدی، 1386: 66). از نظر انجمن آماری سازمان ملل[4]، گردشگری شامل فعالیت‌های افراد از جمله مسافرت به مکان‌هایی خارج از محیط معمول زندگی شان و ماندن در آنجا برای کمتر از یک سال به منظور تفریح، تجارت و هدف‌های دیگر می‌شود (WTTC, 2002: 50).

گردشگری به ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی و بهبود تراز پرداخت­ها کمک می‌کند و می‌تواند نقش بسیار مهمی در کاهش فقر در مناطق محروم و دورافتاده بازی کند. افزایش درک متقابل، برانگیختن حس احترام و خوش­نگری به جامعه و فرهنگ حاکم، توجه به هنرهای محلی (به ویژه موسیقی و تئاتر و صنایع دستی) را می‌توان از جمله نقش­های اجتماعی و فرهنگی گردشگری بر شمرد(داس ویل[5] 1379: 190). کمک به حفظ نواحی طبیعی مهم و حیات وحش، کمک به اصلاح کیفیت محیطی نواحی(چرا که جهانگردان علاقه­مند به بازدید از جاهای جذاب، تمیز و بدون آلودگی هستند)، توسعه و بهبود تشکیلات زیربنایی، جاده‌سازی، لوله‌کشی آب، تدارکات سیستم فاضلاب که موجب بهبود شرایط محیطی و کاهش انواع آلودگی‌ها می‌شود، از مهمترین دلایل زیست محیطی گردشگری می‌باشد (صدرموسوی و دخیلی کهنموئی، 1386: 131). دلایل فوق سبب شده است تا تمام کشورها در بهره برداری از جاذبه‌های محیطی، فرهنگی و تاریخی وغیره جهت گسترش گردشگری سعی نمایند. البته به هیچ عنوان نباید از پیامدهای منفی گردشگری غافل بود چون که هرگونه توسعه بدون برنامه در این صنعت می‌تواند عواقب منفی زیست محیطی و اجتماعی و حتی اقتصادی را در پی داشته باشد.

 

2-2- سابقه تحقیقات مشابه

مرور ادبیات موضوعی مربوط به تحقیق حاضر نشان می‌دهد که تاکنون تحقیقی بصورت مستقیم با این عنوان در نوشهر و چالوس انجام نشده است، اما تحقیقات انجام شده مشابه و مرتبط با موضوع تحقیق فراوان هستند که ذیلاً به نتایج تعدادی از آنها اشاره می­شود:

 

 

جدول (1): خلاصه سابقه تحقیقات مشابه

نتایج تحقیق	محقق	تاریخ	ردیف
- می‌توان با اتخاذ سیاست‌های توزیع امکانات توریستی در سطح کشور و با ایجاد جاذبه‌های متنوع و گوناگون برای جهانگردان از تراکم بی‌‌رویه و هجوم به نقاط مشخص توریستی جلوگیری به عمل آورد. - برنامه­ریزی متمرکز در سطح ملی به خصوص توریسم نمی‌تواند به طور کارآ و مؤثری عمل کند و بهتر است از نظام غیر متمرکز استفاده شود (توسام و جنکینز، 1996: 112).	توسام[6] جنکینز	1996	1
- وجود مناظر، چشم اندازها و مکان‌های دیدنی در کشور میزبان از عوامل حضور گردشگر می‌باشد. - داشتن تفریحات شب هنگام از جذابیت‌هایی است که گردشگران با آن توجه می‌کنند. - علاقه به فرهنگ و مکان های باستانی مورد توجه گردشگران است( کزاک، 2002: 221).	کزاک[7]	2002	2
حفظ، نگهداری، مرمت، توجه بیشتر به جاذبه‌های گردشگری، تأکید بر استفاده از معماری سنتی در ساخت اماکن گردشگری و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند به افزایش ورود گردشگران و توسعه صنعت گردشگری منجر شود(گیل مور، 2002: 87).	گیل مور[8]	2002	3
با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق مدیریت بازاریابی می‌توان تا حدود زیادی درآمد ارزی توریسم را افزایش، درآمدهای خارجی را متنوع و کشور را از آسیب‌پذیری ناشی از نوسانات قیمت نفت حفظ کرد. همچنین توجه به نگرش بازاریابی می‌تواند راه‌حلی برای افزایش جذب گردشگران باشد (رهودری و هوو، 2006: 100).	رهودری و هوو[9]	2006	4
مراکز زیارتی، اماکن تاریخی، وضعیت تسهیلات اقامتی، برخورد مسئولان و مردم، حمل و نقل، قیمت تورها، ایجاد دفاتر بازاریابی در خارج از کشور، میزان تخصص کارکنان، تبلیغات، شرکت در نمایشگاه‌ها ارائه خدمات از طریق اینترنت و غیره اهمیت زیادی در جذب گردشگران دارد (صردی ماهکان، 1380: 95).	صردی ماهکان	1380	5
مکان­های گردشگری استان آذربایجان(کندوان، قلعه بابک، شرفخانه) در اغلب زمینه‌ها فاقد امکانات و تسهیلات لازم برای جلب رضایت گردشگران می‌باشد. و همچنین امکانات زیربنایی از جمله راه‌های ارتباطی، پارکینگ، سرویس‌های بهداشتی چندان مطلوب نبوده و به دلیل ازدحام شدید در روزهای تعطیل، وضعیت زیست‌محیطی نیازمند توجه جدی می‌باشد. در این تحقیق اشاره شده که سن، جنس و محل اقامت در میزان سفر تأثیر گذارند(صدرموسوی و دخیلی کهنموئی، 1382: 141).	صدرموسوی دخیلی کهنموئی	1382	6
جاذبه‌های گردشگری بر تمایل گردشگران تأثیر دارد. و همچنین تسهیلات و زیرساختارها بر تمایل گردشگران تأثیر دارد( سهیلی و گیلانی نیا، 1383: 76).	سهیلی گیلانی نیا	1383	7
- تفاوت معنی‌داری بین دیدگاه گردشگران دربارة جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تجاری وجود دارد. - افراد در سنین 26 تا 35 سال نسبت به افراد دیگر تمایل بیشتری به مسافرت و دیدار از جاذبه‌ها دارند. - بین دیدگاه گردشگران دربارة وضعیت اشتغال و درآمد آنان تفاوت معنی‌داری وجود دارد، بنابراین بیشترین گردشگران را شاغلین دولتی با درآمد ماهیانه 150 الی250 تشکیل داده‌اند(حسین پور بازار مجی و چیرانی، 1383: 90).	حسین پوربازار مجی چیرانی	1383	8
تمامی عوامل تأثیر گذار(تعدیل سیاست‌های کلان کشوری، توسعه ساختارهای زیربنایی، توجه به جاذبه‌های گردشگری، فعالیت‌های تبلیغاتی و تنظیم راهبردها) در توسعه صنعت گردشگری مؤثرند(بیدختی و نظری، 1388: 62).	بیدختی  نظری	1388	9

 

3- چارچوب نظری

بر اساس پیش‌فرض نظریّه تأیید انتظارات(فیلیپس و بامگارتنر[10]، 2002: 245) مبنی بر رضایت مشتری از یک محصول یا خدمت، حاصل مقایسه انتظارات و ادراک از عملکرد است، و با توجه به ایفای نقش تجارب و ادراک گردشگران در انتخاب آنها، می‌توان برداشت­های ادراکی گردشگران در انتخاب نوع و کیفیت و مقصد گردشگری را در مدل پیشنهادی حائز اهمیت دانست. این مطالعه همچنین با نگاهی به نظریه انگیختگی بهینه و نظریه گردشگری مصرف و با توجه به دوره‌بندی تاریخ گردشگری (مافورث و مانت، 1998: 83) و مقایسه بین دو گردشگری مجازی و واقعی برای آگاهی و شناخت از واقعیت دست یافت (راودراد و حاجی محمدی، 1389: 78). گردشگری در تحول خود دست خوش تنوع و تکثیر شده و با نظام جدید انطباق پیدا کرده است.

همچنین توجه به گردشگری از منظر سیر تاریخی آن از دوره مدرنیته و پست مدرنیزم این مطالعه تمرکز خود را بر تمایل گردشگران به سفر به عنوان متغیر وابسته یا ملاک و ویژگی‌های عامل محصول از جمله جاذبه‌های گردشگری، تسهیلات و زیرساختارها به عنوان متغیرهای مستقل یا پیش بین نهاده است. هم چنانکه ادبیات پژوهشی به صورت جسته و گریخته حاکی از ارتباط عوامل فوق بر میزان تمایل گردشگران می‌باشد شامل: ارزیابی وضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران، که متغیرهای این تحقیق از دو متغیر مستقل شامل:(تبلیغات، مکان اقامت، رفتار شهروندان و امکانات موجود در مکان‌های گردشگری) و متغیر وابسته تعدادگردشگران ورودی، علاقه به اکوتوریسم، مقدار هزینه کردن گردشگران و تعداد آنها) و متغیر تعدیل‌کننده (جنس، سن، محل سکونت و مبلغی که هزینه کردند) می‌باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد: 1- از نظر جنس تعداد گردشگران مرد بیشتر از گردشگران زن می‌باشد. 2- از نظر میزان تحصیلات بیشترین تعداد گردشگران به ترتیب دارای تحصیلات متوسطه، کارشناسی، ابتدایی، راهنمایی، دیپلم، فوق لیسانس و بی‌سواد تشکیل دادند. 3- بین زیرساختارها و میزان رضایت گردشگران رابطه وجود دارد. 4- بین تبلیغات و تعداد گردشگران رابطه وجود دارد. 5- بین مکان اقامت و علاقه به طبیعت‌گردی رابطه وجود دارد. 6- بین رفتار شهروندان با گردشگران و مقدار هزینه کردن گردشگران رابطه وجود دارد. 7- بین وضعیت امکانات و تسهیلات موجود در محل (وضعیت سرویس‌های بهداشتی، آب سالم) و تعداد گردشگران رابطه وجود دارد (صدر موسوی و دخیلی کهنموئی: 1382). بررسی و رتبه­بندی جاذبه‌های گردشگری شهرستان لاهیجان از دیدگاه گردشگران، نتایج نشان می‌دهد، که 1- بین دیدگاه گردشگران درباره جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی – تجاری رابطه وجود دارد. 2- بین دیدگاه گردشگران دربارة میزان تحصیلات آنان تفاوت معنی‌داری وجود دارد.3- بین دیدگاه گردشگران دربارة وضعیت اشتغال آنان تفاوت معنی‌داری وجود دارد (حسین‌پور، 1383).

بنابراین چارچوب نظری این مطالعه با توجه به مبانی نظری و همچنین یافته‌های پژوهشی موجود در ادبیات پژوهشی در قالب نمودار زیر ارائه شده است. علّت ارائه نمودار با این صورت، آن است که هر دو دسته از متغیرها یعنی هم ویژگی‌های عامل محصول و هم خصوصیات دموگرافیک و خصوصیات اقامتی گردشگران به صورت همزمان به عنوان متغیرهای مستقل یا پیش بین تلقی شده­اند.

 

 

تمایل گردشگر

 

 

 

 

عامل محصول

 

جاذبه‌ها

 

تسهیلات

 

زیرساختارهاها

 

 

 

عوامل

جمعیت شناختی

 

میزان سواد

 

انتخاب مقصد

 

 

مدت اقامت

 

شغل

 

جنسیت

شکل (1): مدل مفهومی تحقیق( محقق ساخته)

 

4- مطالعه موردی: نوشهر و چالوس

شهرستان نوشهر در طول جغرافیایی 30/51 درجه شمالی و 39/36 درجه شرقی قرار دارد. شهرستان نوشهر از شمال به دریای خزر، از جنوب به رشته کوههای البرز، از شرق به شهرستان نور و از غرب به شهرستان چالوس متصل است و ارتفاع آن از سطح دریا 9/2- متر می‌باشد. نوشهر با برخورداری از شرایط خاص جغرافیایی و داشتن سواحل مناسب، هر ساله شمار زیادی از مسافران داخلی و خارجی را جلب می‌نماید. همچنین وجود بندر نوشهر که خود یکی از مهمترین بنادر اقتصادی و تجاری ایران است که سالانه حجم زیادی کالا از طریق این بندر مبادله می‌شود. یکی دیگر از نقاط قوت این شهر داشتن فرودگاه می‌باشد که در سال 1362 افتتاح شد (اسحقی و شیدفر، 1382: 28).

شهرستان چالوس به وسعت3/1597 کیلومتر مربع بوده و مرکز آن در 50 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 38 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. از شمال به دریای خزر، از شرق به شهرستان نوشهر، از جنوب به رشته کوههای البرز و استان تهران (نواحی طالقان و کرج) و از غرب به شهرستان تنکابن محدود می‌شود و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 19 متر بوده و مساحت آن 1800 کیلومتر مربع می‌باشد. جاذبه‌های مهم گردشگری این شهر کاخ چایخوران، کاخ اجابیت، دریاچه ولشت، منطقه ییلاقی کلاردشت، پارک جنگلی فین، تله کابین نمک آبرود و هتل استقلال خزر می‌باشد(همان مآخذ: 25).

 

 

 

شکل (2): عکس هوایی از شهرستان نوشهر و چالوس

 

5- مواد و روشها

در مورد روش تحقیق تاکنون نظرات و دیدگاه­های متفاوتی عنوان شده است(ظهوری، 1378: 27). علیرغم این، با توجه به روشهای چهارگانه دیدگاه تئوری‌پردازی، یعنی، بسط یا بهبود تئوریهای موجود، مقایسه دیدگاه­های تئوریکی مختلف، بررسی پدیده‏ای خاص با استفاده از دیدگاههای تئوریکی مختلف و بالاخره بررسی پدیده‏ای مستند و تکراری در محیط و شرایطی جدید(فلدمان[11]، 2004: 6-1). پژوهش حاضر از نظر هدف یک تحقیق کاربردی می‌باشد و از روش توصیفی - همبستگی استفاده شده. جامعه آماری تحقیق حاضر را گردشگرانی تشکیل می­دهند، که در تابستان سال 89 به این دو شهرستان مسافرت نموده­اند. تعداد 352 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب و پرسشنامه‌ها میان آنان توزیع گردید. برای تعیین روایی پرسشنامه‌ها، محقق آنها را در اختیار کارشناسان و متخصصان رشته‌های مدیریت و گردشگری و اساتید رشته‌های وابسته مقیم در شهرستان‌های مذکور قرار داده است و نظرات اصلاحی و پیشنهادی آنها در پرسشنامه نهایی مورد استفاده قرار گرفته است. به منظور تعیین قابلیت اعتماد (پایایی) ابزار اندازه‏گیری نیز روش­های مختلف و متعددی وجود دارد که یکی از آنها سنجش سازگاری درونی آن است. سازگاری درونی ابزار اندازه‏گیری می‏تواند با ضریب آلفای کرونباخ اندازه‏گیری شود. این روشی است که در اغلب تحقیقات مورد استفاده قرار می‏گیرد، اگرچه حداقل مقدار قابل قبول برای این ضریب باید 7/0 باشد اما مقادیر 6/0 و حتی 55/0 نیز قابل‌قبول و پذیرش است (آقاجانی، 1386: 5). برای تعیین پایایی، پرسشنامه­های فوق بطور آزمایشی روی نمونه‌های 20 نفری اجرا گردید، سپس ضریب آلفای کرونباخ آنها محاسبه گردید. ضریب پایایی پرسشنامه­ی تمایل گردشگران 75/0 و برای پرسشنامه عامل محصول 89/0 محاسبه شده است. ابزار جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامه (محقق ساخته) می‌باشد، و سرانجام پس از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات لازم به وسیله ابزارهای مختلف نام برده شده به خصوص از طریق پرسشنامه، همگی آنها کدگذاری شده، سپس وارد نرم‌افزار SPSS شدند. آزمونهای آماری بکار گرفته شده در بخش آمار توصیفی (فراوانی، در د، درصد فراوانی تراکمی، میانگین، انحراف استاندارد و ج اول) و در بخش آمار استنباطی (آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون توکی) مورد بررسی قرار گرفته است.

6- نتایج و یافته‌ها

6-1- داده‏های آماری جمعیت‌شناختی

جدول زیر داده‌های آماری توصیفی جمعیت‌شناختی اعضاء 352 نفر نمونه آماری تحقیق را بر اساس آنچه که در پرسشنامه بوده است نشان می‌دهد.

 

 

6-2- آزمون فرضیات

همانگونه که قبلاً توضیح داده شد جهت آزمون فرضیات مرتبط با تمایل گردشگران با عوامل محصول از آزمون پیرسون و تمایل گردشگران با عوامل جمعیت شناختی از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون توکی استفاده شده است.

 

جدول (2): داده‌های آماری توصیفی جمعیت‌شناختی اعضاء نمونه آماری

جنس

کمیت

زن

مرد

جمع

فراوانی

143

209

352

درصد

6/40

4/59

100%

شغل

کمیت

آزاد

کارمند

خانه دار

مشاغل بالا

دانشجو

بیکار

جمع

فراوانی

124

94

48

17

64

5

352

درصد

2/35

7/26

6/13

8/4

2/18

4/1

100%

چگونگی انتخاب  مقصد

کمیت

دوستان

اینترنت

تصادفی

اقوام

جمع

فراوانی

129

24

117

82

352

درصد

6/36

8/6

2/33

3/23

10000%

مدت اقامت

کمیت

1

2

3

4

5 و بیشتر

جمع

فراوانی

44

110

75

62

61

352

درصد

5/12

3/31

3/21

6/17

3/17

10000%

تحصیلات

کمیت

ابتدایی

راهنمایی

متوسطه

کاردانی

کارشناسی

فوق لیسانس

دکتری

جمع

فراوانی

1

40

116

62

101

27

5

352

درصد

3/0

4/11

0/33

6/17

7/28

7/7

4/1

10000%

 

 

جدول (3): نتایج آزمون پیرسون

فرعی سوم	فرعی دوم	فرعی اول
زیرساختارها	تسهیلات	جاذبه‌های گردشگری	آزمون	متغیر وابسته
208/0**	251/0**	444/0**	همبستگی پیرسون	تمایل گردشگران
01/0	01/0	01/0	سطح معنی‌داری
352	352	352	تعداد

 

 

جدول (4): نتایج تحلیل واریانس یکطرفه

سطح معنی‌داری	F	میانگین مجذورات	درجه آزادی	مجموع مجذورات		فرضیات
01/0	820/4	485/149	6	911/896	بین گروه‌ها	فرعی چهارم
		016/31	345	450/10700	درون گروه‌ها
			351	361/11597	کل
01/0	073/6	687/189	4	747/758	بین گروه‌ها
		235/31	347	613/10838	درون گروه‌ها	فرعی پنجم
			351	361/11597	کل
05/0	366/4	224/140	3	673/420	بین گروه‌ها	فرعی ششم
		117/32	348	688/11176	درون گروه‌ها
			351	361/11597	کل
01/0	235/6	723/191	5	614/958	بین گروه‌ها	فرعی هفتم
		748/30	346	747/10638	درون گروه‌ها
			351	361/11597	کل
026/0	985/4	865/162	1	865/162	بین گروه‌ها	فرعی هشتم
		670/32	350	495/11434	درون گروه‌ها
			351	361/11597	کل

 

6-2-1- آزمون فرضیه فرعی اول: (بین جاذبه‌های گردشگری و میزان تمایل گردشگران رابطه وجود دارد.)

نتیجه آزمون نشان می‌دهد که ضریب همبستگی 444/0 محاسبه شده است. این مقدار در سطح خطاپذیری (01/0>P) معنادار است. بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌گردد. لذا با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین رفتار تمایل گردشگران و جاذبه‌های گردشگری رابطه معنی‌داری وجود دارد.

 

6-2-2- آزمون فرضیه فرعی دوم: (بین تسهیلات گردشگری و میزان تمایل گردشگران رابطه وجود دارد.)

نتیجه آزمون نشان می‌دهد که ضریب همبستگی 251/0 محاسبه شده است. این مقدار در سطح خطاپذیری (01/0>P) معنی‌دار است. بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین تسهیلات گردشگری و میزان تمایل گردشگران رابطه معنی‌داری وجود دارد.

6-2-3- آزمون فرضیه فرعی سوم: (بین زیر ساختارها و میزان تمایل گردشگران رابطه وجود دارد.)

نتیجه آزمون نشان می‌دهد که ضریب همبستگی 208/0 محاسبه شده است. این مقدار در سطح خطاپذیری (01/0>P) معنی‌دار است. بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می شود. لذا با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین زیرساختارها و میزان تمایل گردشگرانرابطه معنی‌داری وجود دارد.

 

6-2-4- آزمون فرضیه فرعی چهارم: (بین تحصیلات گردشگران و میزان تمایل گردشگران تفاوت وجود دارد.)

با توجه به نتایج جدول، F در سطح خطاپذیری (01/0>P) برابر با 820/4 محاسبه شده است، بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین میزان تمایل به سفر در میان گردشگران حداقل دو گروه تحصیلی تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

6-2-5- آزمون فرضیه فرعی پنجم: (بین مدت اقامت گردشگران و میزان تمایل گردشگران تفاوت وجود دارد.)

با توجه به نتایج جدول، F در سطح خطاپذیری (01/0>P) برابر با 073/6 محاسبه شده است، بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین میزان تمایل به سفر در میان گردشگران حداقل دو گروه اقامتی تفاوت معنی‌داری وجود دارد. برای مشخص ساختن اینکه دقیقاً بین کدام مدت اقامت تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد از آزمون تعقیبی توکی استفاده شده است.

 

6-2-6- آزمون فرضیه فرعی ششم: (بین چگونگی انتخاب مقصد و میزان تمایل گردشگران تفاوت وجود دارد.)

با توجه به نتایج جدول، F در سطح خطاپذیری (05/0>P) برابر با  366/4 محاسبه شده است، بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا با اطمینان 95/0 می‌توان اذعان نمود که بین میزان تمایل به سفر در میان گردشگران حداقل دو گروه انتخاب کنندگان مقصد تفاوت معنی‌دار وجود دارد. برای مشخص ساختن اینکه دقیقاً بین کدام مدت اقامت تفاوت معنی‌دار وجود دارد، از آزمون تعقیبی توکی استفاده شده است.

 

6-2-7- آزمون فرضیه فرعی هفتم: (بین شغل و میزان تمایل گردشگران تفاوت وجود دارد.)

با توجه به نتایج جدول، F در سطح خطاپذیری (01/0>P) برابر با 235/6 محاسبه شده است، بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا، با اطمینان 99/0 می‌توان اذعان نمود که بین میزان تمایل به سفر در میان گردشگران حداقل دو گروه شغلی تفاوت معنی‌دار وجود دارد. برای مشخص ساختن اینکه دقیقاً بین میزان تمایل به سفر به نوشهر و چالوس در کدام گروه شغلی تفاوت معنی‌داری وجود دارد، از آزمون تعقیبی توکی استفاده شده است.

 

 

 

 

جدول (5): نتایج آزمون توکی

سطح معنی‌داری	خطای استاندارد	(I-J) تفاوت میانگین		(J)	(I)
05/0	99692/0	*46818/3-	2	1	مدت اقامت	آزمون توکی
01/0	06130/1	61242/4-*	3
03/0	10167/1	99780/3-*	4
01/0	10542/1	88040/4-*	5 وبیشتر
057/0	25983/1	18895/3-	دوستان	اینترنت	انتخاب مقصد
638/0	26992/1	50321/1-	تصادف
035/0	31525/1	56606/3-*	اقوام
01/0	43411/1	48292/6-*	آزاد	مشاغل بالا	شغل
01/0	46144/1	61264/7-*	کارمند
01/0	56502/1	09314/8-*	خانه دار
01/0	51299/1	14522/6-*	دانشجو
158/0	82104/2	77647/6-	بیکار

 

 

6-2-8- آزمون فرضیه فرعی هشتم: (بین جنس و میزان تمایل گردشگران تفاوت وجود دارد.)

با توجه به نتایج جدول، F در سطح خطاپذیری (05/0>P) برابر با 985/4 محاسبه شده است، بنابراین، فرض صفر رد شده و فرض تحقیق پذیرفته می‌شود. لذا با اطمینان 95/0 می‌توان اذعان نمود که بین میزان تمایل به سفر در میان گردشگران دو گروه جنسیتی تفاوت معنی‌داری وجود دارد. به توجه به دو تا بودن گروه‌ها نیازی به اجرای آزمون تعقیبی نیست.

 

6-3- آزمون توکی[12]

هدف از آزمون توکی در واقع مشخص ساختن اینکه دقیقاً بین کدام گروها در فرضیات تفاوت معنی­داری وجود دارد.

 

نتیجه آزمون:

1- تفاوت بین تمایل گردشگران به نوشهر و چالوس در میان گروهی که یک روز اقامت گزیده‌اند، با گروه‌هایی که دو روز و چهار روز اقامت گزیده‌اند در سطح (05/0>P) معنی‌دار است، همچنین بین گروهی که یک روز اقامت گزیده­اند با گروه‌هایی که سه روز و پنج روز اقامت گزیده‌اند در (01/0>P) تفاوت معنی داری وجود دارد. بین بقیه گروه­ها تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.

2- تفاوت بین تمایل گردشگران به نوشهر و چالوس در میان گروهی که از طریق اینترنت و اقوام دست به انتخاب مقصد کرده­اند، در سطح (05/0>P) معنی‌دار است ولی در سایر موارد تفاوت معنی‌داری مشاهده نشده است.

3- بین میزان تمایل گردشگران به نوشهر و چالوس در میان مشاغل بالا و مشاغل آزاد، کارمند، خانه‌دار و دانشجو در سطح (01/0>P) تفاوت معنی‌دار وجود دارد، ولی در باقی گروه‌ها تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.

 

7- بحث و مقایسه

در مجموع می‌توان گفت که محدودیت­های مربوط به بعد زمان و مکان در تمامی تحقیقات رشته‌های علوم انسانی بطور عام و رشته مدیریت و گردشگری بصورتی خاص این فرصت را به کاربران نمی‌دهد که بتوان از نتایج مطالعات مذکور در مکانها (کشورها) و یا زمانهای مختلف استفاده کرد. جهت کاربرد نتایج بدست آمده از مطالعات مذکور لازم است که ابتدا با توجه به شرایط زمانی و مکانی مورد استفاده، بومی‌سازیهای لازم مرتبط با نتایج مطالعات انجام شود تا کاربردهای نتایج مذکور مقرون به صحت و درستی باشد. به جهت اقتضایی بودن موضوع، اگرچه می‌توان نتایج تحقیق حاضر را با نتایج برخی از تحقیقات اشاره شده در قسمت پیشینه مقایسه کرد اما بهتر آن است که این مقایسه در کمال احتیاط انجام گیرد، زیرا در ایران هنوز در ابتدای راهیم و تحقیق حاضر می‌تواند به عنوان یک بدعت و نوآوری جهت ادامه کار و انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه باشد. در هر صورت حتی در مقام مقایسه نیز می‌توان گفت که اولین قدم در راه توسعه صنعت گردشگری و جذب و رضایت گردشگران و مقایسه نتایج کار خود با دیگران در این است که ببینیم در کجای راه هستیم و آیا عوامل محصول و جمعیت شناختی در تمایل گردشگران مؤثر هستند؟ این سؤالی است که در تحقیق حاضر بدان پاسخ داده شد.

با توجه به نتایج ارائه شده در بند قبلی مقاله، آزمون­ها نشان د‌اده‌اند بین عوامل محصول و جمعیت‌شناختی با تمایل گردشگران رابطه معنی‌دار وجود دارد. از این نظر، نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات صدر موسوی و دخیلی کهنموئی سهیلی( 1383) و حسین پور(1383) همخوانی دارد. صدر موسوی و دخیلی کهنموئی در استان آذربایجان شرقی، به این نتیجه رسید، اگر چه اماکن و جاذبه‌های گردشگری استان(کندوان، قلعه بابک، شرفخانه) در جذب گردشگر مؤثراند، اما در اغلب زمینه‌ها فاقد امکانات و تسهیلات لازم برای جلب رضایت گردشگران می‌باشد و امکانات زیربنایی از جمله راه­های ارتباطی، پارکینگ، سرویس­های بهداشتی چندان مطلوب نمی­باشند. همچنین سن، جنس و محل اقامت در میزان سفر تأثیر گذارند. سهیلی در استان گیلان به این نتیجه رسیده است که، جاذبه‌ها، تسهیلات و زیر ساختارهای گردشگری بر تمایل گردشگران تأثیر دارد. حسین‌پور در شهرستان لاهیجان به این نتیجه رسیده است که تفاوت معنی‌داری بین دیدگاه گردشگران دربارة جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و فن‌آوری تجاری وجود دارد. بیشتر گردشگران را افرادی در رده سنی 26 تا 35 سال تشکیل می‌دهند، بنابراین، این افراد نسبت به افراد دیگر تمایل بیشتری به مسافرت و دیدار از جاذبه‌ها دارند. همچنین بین دیدگاه گردشگران دربارة وضعیت اشتغال و درآمد آنان تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

بنابراین لازم است برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیرندگان صنعت جهانگردی با توجه به اهمیت گردشگری در دنیای امروز به این نکته توجه داشته باشند و ایجاد اماکن، تسهیلات و زیرساخت های مناسب برای گردشگران را در تمامی سطوح استان جزء برنامه­های اجرایی برای گردشگران قرار دهند.

 

8- نتیجه‌گیری

از مباحث مطرح شده و تجزیه و تحلیل داده­ها در مطالعه میدانی می‌توان استنباط کرد که:

- در این پژوهش جاذبه‌های گردشگری در قالب آثار تاریخی، منابع طبیعی، کیفیت پلاژها، کیفیت دسترسی به دریا، پارک‌های جنگلی، دسترسی به کمپینگ­ها، آب و هوا، مبلمان شهری، فضاهای سنتی، تفرجگاه­های جاده­ای، تبلیغات رسانه­ای و سهولت دسترسی توصیف شده‌اند. بنابراین، سفر به شمال از دیدگاه گردشگران، علی‌الخصوص ساکنان پایتخت نوعی سفر تفریحی تؤام با ولنگاری و آزادی افراطی قلمداد می‌شود، و جاذبه‌های گردشگری برای این قبیل گردشگران به عنوان عاملی اساسی محسوب می‌شود. می‌توان با توسعه­ی جاذبه‌های گردشگری منطقه و ایجاد تبلیغات گسترده و مناسب و تهیه و توزیع بورشورهای تبلیغاتی در داخل کشور برای آشنایی بیشتر گردشگران از جاذبه‌های گردشگری منطقه مطلع ساخت.

- تسهیلات در قالب اماکن اقامتی، اماکن عرضه غذا، وضعیت سرویس­های بهداشتی، مدیریت اماکن اقامتی، قیمت خدمات اقامتی و غذا، کیفیت مدیریت شهری و ارائه خدمات بانکی توصیف شده‌اند. امروزه گردشگران در جستجوی اماکن اقامتی مطمئن که تحت حمایت سازمان-های رسمی و جهانگردی می‌باشند، استفاده می‌نمایند. درصد زیادی از گردشگرانی که دو شهرستان هدف را انتخاب کرده‌اند، گردشگرانی هستند که سابقه سفر به این مقاصد را دارند، و از تسهیلات موجود استفاده می‌نمایند. همچنین افزایش و توسعه کمی و کیفی اماکن اقامتی، اماکن عرضه غذا، وضعیت سرویس‌های بهداشتی، مدیریت اماکن اقامتی، قیمت خدمات اقامتی و غذا، کیفیت مدیریت شهری و ارائه خدمات بانکی می‌تواند در تکرار سفر گردشگران به این شهرستان­ها نقش مؤثری ایفا نماید. پس می‌توان با بهبود زیرساخت‌های اقامتی و غذاخوری در سطح استانداردهای جهانی و متناسب با سلیقه‌های متفاوت و طبقه‌های مختلف اجتماعی در جذب گردشگران تلاش نمود.

- زیرساختارها که در قالب آب، برق، وضعیت ارتباطات، سیستم فاضلاب، سیستم‌های ایمنی، امکانات پایانه‌های حمل و نقل، کیفیت جاده، تنوع و زیبایی جاده و خدمات درمانی توصیف شده‌اند. امروزه اقلامی مانند: آب، برق، تلفن، موبایل، پایانه‌های حمل و نقل و جاده جزء ضروری و گریزناپذیر توسعه پایدار به شمار می‌روند. با رشد رفتارهای طبقه متوسط شهری و افزایش سطح رفاه عمومی دیگر نمی‌توان گردشگران را به کوه و دشت و دریا بدون ایجاد این زیر ساختارها فرا خواند. بنابراین بهینه‌سازی عملکرد سیستم حمل و نقل از طریق توسعه و بهبود تأسیسات زیربنایی در حد استاندارد و ایمن سازی شبکه‌های حمل و نقل جاده‌ای و نیز امکانات رفاهی بین راهی و پایانه‌های مسافری و در کنار سیستم حمل و نقل لازم است تا سازمان‌های مسئول راهداری به تکمیل و توسعه راه­های کشور اقدام نموده و در راستای ایمن سازی و ایجاد امکانات مناسب بین راهی را فراهم آورند.

- بیشتر آزمودنی­های این مطالعه که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند را دارندگان مدرک تحصیلی به ترتیب، متوسطه، کارشناسی و کاردانی و کمترین تعداد آزمودنی­ها را افراد بی سواد و سپس دارندگان مدارک دکترا و کارشناسی ارشد تشکیل داده‌اند. البته لازم به ذکر است که اماکنی که پژوهشگر به آنها مراجعه کرده است، جزء اماکنی هستند که گردشگران طبقه متوسط و پایین­تر شهری به آنجا مراجعه می‌کنند. و اقشار با درآمد بسیار بالا و دارندگان تمکن مالی که تحصیلات یکی از تعیین­کنندگان آن محسوب می‌شود، معمولاً با داشتن ویلاهای خصوصی و اماکن دولتی ویژه هم چون مرکز اقامتی بانک مرکزی و سایر مراکز دولتی اصولاً از دایره این مطالعه خارج شده‌اند.

- با توجه به نتایج تحقیق، آزمودنی­هایی که به صورت گذری و یک روزه در این دو شهرستان اقامت گزیدند، این دو مقصد را به عنوان مسیر سفر به سایر مقاصد از جمله گیلان، آذربایجان، مرکز مازندران و شهرستان­های توریستی نظیر بابلسر و همچنین سفر زیارتی به مشهد انتخاب کرده‌اند. بنابراین، تفاوت معنی‌دار بین اقامت یک روزه با اقامت چند روزه را می‌توان با همین دلیل توجیه نمود و می‌توان عنوان نمود که بین گردشگرانی که بیش از دو تا پنج روز و بیشتر اقامت گزیده‌اند، تفاوت معنی‌دار مشاهده نشده است. بنابراین می توان مدت اقامت گردشگران از طریق ایجاد تنوع در جاذبه‌ها و آسایش در اقامتگاه­ها طولانی‌تر کرد.

- با توجه به نتایج ارائه شده سازمان و مراکز جهانگردی در معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرستان‌های شمالی از طریق اینترنت هنوز در آغاز راه قرار دارد، و اینترنت نسبت به سایر روش‌ها نتوانسته، مأموریت خود را به نحو مطلوب به انجام برسانند. و مسئولان ذیربط در این زمینه موفق نبودند. بنابراین لازم است در این زمینه تلاش بیشتری نمایند.

- با توجه به نتایج دارندگان مشاغل بالا به طور معنی‌دار با سایر مشاغل از لحاظ میزان تمایل به سفر به مقصد متفاوتند. اصولاً تمایل به سفر و گنجاندن هزینه سفر در سبد هزینه خانوار با وضعیت شغلی افراد در ارتباط می‌باشد، زیرا وضعیت شغلی از نشانگرهای اصلی سطح اقتصادی- اجتماعی افراد قلمداد می‌شود. اصولاً، در این قشر تمایل به گردش بیشتر از سایر اقشار مشاهده می‌شود.

-نتایج نشان می‌دهد که سفر به این دو شهر به خاطر شرایط خاص رفاهی خود برای مردان از جذابیت بیشتری برخوردار است. به عنوان مثال، استفاده از دریا برای زنان با محدودیت‌های فراوان مواجه است. همچنین، سفر به شمال به قصد تفریحات مجردی به صورت فراگیر آن هم برای مردان به یک رویه در تهران و شهرهای دیگر تبدیل شده است و این مسئله موجب شده است سفرهای خارج از چارچوب خانوادگی برای مردان با سهولت به انجام برسد. بنابراین سازمان­ها و مسئولان ذیربط می‌توانند با ایجاد مکان­های مناسب مخصوص بانوان مثل ایجاد استخر و زمین­های ورزشی مانند: زمین تنیس، پیست اسب سواری، والیبال و غیره در مکان­های گردشگری می‌توانند تمایل و رضایت زنان را به این دو شهر بالا ببرند

---

[1] Stynes & Halloran

[2] Aitchison

[3] Godfrey & Elarke

[4] United nations statistical commission

[5] daswill

[6]Tosum & Jenkins

[7] Kozak

[8] Gilmore

[9] Rhodri & Hum

[10] Phillips & Baumgartner

[11] Feldman

 

[12] Tokay

 

مراجع

منابع

1- آقاجانی، حسنعلی. (1386). بررسی و تبیین مدل بومی راهکارهای توانمندسازی منابع انسانی در واحدهای دانشگاهی بسیار بزرگ منطقه 3 دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 35، ص14-1

2- امین بیدختی، علی اکبر و نظری، ماشااللّه. (1388). نقش بازاریابی در توسعه صنعت گردشگری. چشم انداز مدیریت، شماره 32، ص 68- 49.

3- ابراهیمی، علیرضا و خسرویان، محمدرضا. (1384). عوامل مؤثر بر رشد و توسعه‌ی صنعت توریسم در استان مازندران، مجموعه مقالات اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه استان مازندران، انتشارات رسانش، تهران.

4- تقوی، مهدی و قلی پور سلیمانی، علی. (1386). عوامل مؤثر بر رشد صنعت گردشگری ایران. پژوهش‌های اقتصادی، سال نهم، شماره 20، ص 172- 157.

5- اسحقی، روح اللّه و شیدفر، محمدرضا. (1382). مازندران از نگاه گردشگران، سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان مازندران، چاپ اول.

6- حافظ نیا، محمد رضا و رمضانی دارابی، عیسی. (1387). بررسی تطبیقی بازتاب های فضایی سیاست‌های گردشگری در قبل و بعد از انقلاب اسلامی مطالعه موردی: بابلسر. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 588، ص 59- 48.

7- حسین پور بازار مجی، مولود. چیرانی، ابراهیم. (1383). بررسی و رتبه بندی جاذبه‌های گردشگری شهرستان لاهیجان از دیدگاه گردشگران، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد واحد رشت.

8- داس ویل، راجر. (1378). مدیریت گردشگری، ترجمه: سید محمد اعرابی و داود ایزدی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.

9- راودراد، اعظم و حاجی محمدی، علی. (1389). تفاوت شناخت حاصل از گردشگری واقعی و گردشگری مجازی بر پایه نظریه روایت. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره دوم، ص 81- 61.

10- رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد. (1386). خدمات صنعت گردشگری، چاپ سوم، انتشارات چهارباغ، اصفهان.

11- سهیلی، سهیل. گیلانی نیا، شهرام. (1383). تأثیر ویژگی‌های عامل محصول در تمایل گردشگران صنعت جهانگردی (مطالعه موردی: گیلان). پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد واحد رشت.

12- صدر موسوی، میرستار و دخیلی کهنموئی، جواد. (1382). ارزیابی وضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 61، ص 143- 129.

13- صردی ماهکان، علیرضا. (1380) .بررسی نقش بازاریابی در صنعت جهانگردی شهرستان مشهد مقدس. پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه تربیت مدرس.

14- ظهوری، قاسم. (1378)،کاربرد روشهای تحقیق علوم اجتماعی در مدیریت، چاپ سوم، انتشارات میر، تهران.

15- Aitchison, Care. (2002). Leisure and Tourism Landscapes, Rutledge

16- Feldman, D. C., (2004). The devil is in the detail: converting good research into publishable articles, Journal of management, 30(1), pp. 1-6.

17- Gilmore, J.H. (2002). Differencing Hospitality cooperation’s via Experiences. Cornell Hotel and Restaurant: Quarterly, 43(3), 87- 92.

18- Godfrey, Kerry and Elarke, Jackie. 2002. The Tourism development hand book, London.

19- Kozak, M. (2002), Comparative analysis of tourist motivations by nationality and destinations, Tourism Management, 23, pp. 221- 232.

20- Mawforth, M & Munt, I. (1998), Tourism and Sustainability, London; Rutledge.

21- Phillips, d.M & Baumgartner, H. (2002), The role of consumption emotion in the satisfaction response, Journal of Consumer Psychology, Vol. 12, No 3, pp. 243- 252.

22- Rhodri, Thomas & Huw, Thomas. (2006). Micro Politics and Micro firms, Journal of Small Business and Enterprise Development, 13(1), 100- 106.

23- Stynes, Daniel J and O, Halloran, Cynthia. (2004). Tourism Planning, Michigan state University Extensions Bulletin.

24- Tosum, C & Jenkins, L. (1996). Regional planning Approach to tourism development: The case of Turkey, Tourism management, 17(7), 112- 119.

25- Word Travel & Tourism Council (WTTC). (2002). Industry as a partner for sustainable development, www.wttc.org.