کاربرد روش تحلیل سلسله مراتبی AHP در مکان یابی جایگاه دفن پسماند ( شهر مرودشت )

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 2، دوره 1، شماره 4، دی 1391، صفحه 19-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود تقوایی؛ مهدی مومنی؛ رحیم زارعی

چکیده

مکان‌یابی محل‌های مناسب دفن پسماند از اقدامات مهم در فرایند مدیریت جامع پسماند‌های شهری است. محل کنونی دفن پسماند شهر مرودشت علاوه بر تکمیل ظرفیت از موقعیت محیطی کاملاً نامناسبی بهره گرفته و آثار و آلودگی‌های زیست محیطی آن نه فقط در شرایط کنونی پدیدار شده بلکه در آینده نزدیک نیز آثار منفی خود را بهتر نشان داده و توسعه‌ی پایدار این شهر را با بحران مواجهه خواهد ساخت. در این پژوهش با استفاده از عوامل طبیعی، داده‌هایی چون فاصله از محدوده‌ی قانونی شهر، فاصله از جاده، توانایی اراضی، فاصله از عوارض مصنوع (روستا، تأسیسات و تجهیزات شهری، معادن)، فاصله از گسل‌های منطقه، و همچنین بررسی وضعیت هیدرواقلیم منطقه از جمله فاصله از آب‌های سطحی منطقه، جهت باد، دما، بارش و غیره در محیط GIS، ابتدا محدودیت‌های منطقه مورد مطالعه از لحاظ دفن پسماند (مناطق ممنوعه از نظر زیست محیطی) استخراج و سپس مقادیر لایه های اطلاعاتی بر اساس توابع عضویت فازی و بر اساس مطلوبیت آن‌ها نسبت به هدف در بازه استاندارد صفر و یک قرار گرفتند. این لایه‌ها در نهایت بر اساس وزن‌های استخراج شده از طریق روش AHP، و به روش ترکیب خطی- وزنی با یکدیگر تلفیق و در نهایت مناطق مناسب جهت دفن پسماند استخراج گردیدند

کلیدواژه‌ها

--

اصل مقاله

مقدمه

با توجه به گسترش روز افزون جمعیت شهری و طبعاً افزایش مصرف و همچنین افزایش پسماند از جمله پسماندهای خانگی، صنعتی و غیره فعالیت­های چشمگیری جهت حل معضل پسماند و روش­های مناسب دفن این مواد انجام گرفته است. اما بدون استفاده از یک سیستم توانمند به عنوان ابزاری مطمئن که توانایی استفاده از لایه­های اطلاعاتی متعدد و تجزیه و تحلیل آن­ها را داشته باشد. امکان حل این معضل امکان پذیر نخواهد بود (کائو و لین، 1996 :904). از جمله رویکردهایی که مورد استقبال زیاد قرار گرفته استفاده از مدل تصمیم گیری در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. در میان مدل­های تصمیم گیری، مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) توسط متخصصین پروژه­های مختلف به کار رفته است. اساس کار این مدل تعیین ترتیب الویت معیارها و تعیین کارشناسی وزن معیارهاست. در این راستا ترتیب الویت معیارهای گوناگون توسط متخصصین مختلف ارائه شده است. بررسی بسیاری از مسائل ریست محیطی به تحلیل­های GISمتکی بوده و بدون استفاده از تکنولوژی GIS انجام این گونه تحلیل­ها علاوه بر اتلاف وقت از دقت کمتری برخوردار خواهد بود. از جمله مسائل قابل تحلیل به کمک GIS: بررسی آلودگی­های زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی، جهات گسترش شهرها، دفن پسماندهای خانگی و صنعتی، تخریب جنگل­ها و غیره می­باشد. گسترش بی رویه شهرها و در نتیجه افزایش بی رویه جمعیت شهری در کشور به ویژه در سال­های اخیر، موجب افزایش بیش از پیش مصرف و در نتیجه افزایش تولید انواع پسماند در مناطق شهری گردیده است (مجلسی و نوری، 1992). عدم توجه به مسائل زیست محیطی در بسیاری از شهرهای کشور به عنوان یک دشمن پنهان، محیط زیست محل دفن را تهدید می­نماید. و مشکلات ناشی از دفن غیر اصولی پسماند، محیط زیست و سلامت شهروندان را بطور نگران کننده­ای تهدید می­نماید و یکی از معضلات مهم مدیران شهری در کشور، یافتن محل­های مناسب دفن پسماند می­باشد، تا علاوه بر رعایت مسئله مقبولیت مردمی، محل دفن حداقل تأثیرات زیست محیطی را داشته باشد. در مکان­یابی محل دفن بایستی به عواملی چون توپوگرافی و زمین شناسی محل، هیدرولوژی منطقه، شرایط اقلیمی، سطح آب زیرزمینی، کاربری زمین­های مجاور، فاصله آب­های سطحی از محل دفن، قیمت زمین و طول عمر جایگاه دفن توجه داشت (عبدلی و همکاران، 2007، 30). اکنون مطالعات و کوشش‌های زیادی در زمینه مکان­یابی محل دفن در سطح جهان و همچنین در سطح کشور انجام گرفته است که در برخی موارد از تکنیک‌های موجود در (GIS) و قابلیت‌های ویژه آن استفاده گردیده است.چن و همکاران¹ (1996)، یک مدل هوشمند را با (GIS) ترکیب نموده و محیطی برای بررسی و مکان­یابی محل دفن پسماند توسط (GIS) پیشنهاد نموده‌اند. این مدل از طریق اینترنت قابل دریافت و استفاده می‌باشد. . لین و کائو² (1997)، با استفاده از روش وزن‌دهی افزودنی ساده و به کمک منطق فازی در محیط (GIS) یک روش وزن‌دهی پیش رونده ارائه نمودند. که در آن مقادیر نهایی مورد پذیرش جهت ادغام نمودن لایه‌های اطلاعاتی مختلف پیشنهاد و ضریب اصلاح وزن‌های معیار تعریف شده است. در این بررسی هشت معیار توسعه شهری، اراضی حفاظت شده زیست محیطی، مسیل‌ها، فاصله تا رودخانه، شیب اراضی، بهای زمین، فاصله تا شبکه آبراهه‌ها و جمعیت بررسی گردیده است. سیدیکوئی³ (1999)، روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) را برای مکان یابی محل دفن زباله توسط (GIS) ارائه داده است. در این مطالعه چهار معیار نزدیکی به شهر، نوع کاربری زمین، ویژگی‌های خاک (شامل شیب، بافت، نفوذپذیری، عمق سنگ بستر) و عمق آب‌های زیرزمینی را در مکان­یابی محل دفن برای منطقه کلیولند در اوکلاها را مورد بررسی قرار داده است وی وزن‌ها را از روش‌ مقایسه دوتایی محاسبه کرده است. ریچارد و جرج⁴ (2002)، برای یافتن مکان مناسب دفن زباله شهر تسالونیکی در کشور یونان با استفاده از دو روش بولین و ارزیابی چند معیاره اقدام به مکان­یابی نموده و یک شبکه برای مکان­یابی محل­های مناسب دفن برای سال­های آینده ایجاد نمود. همچنین یک مدل مشاهده‌گر جهت کمک به انتخاب محل­های مناسب ایجاد و یک سری پارامترها و محدودیت­ها بر اساس قوانین اروپایی و جهانی جهت مکان­یابی محل دفن زباله ارائه نمود. گروک (2004)، نیز تحقیقی شامل سرویس­دهی خدمات مواد زاید شهری با استفاده از (GIS) ارائه کرده است. در این تحقیق سرویس­دهی و خدمات شارلوت و کارولینای شمالی، شامل سه قسمت عمده مجموع سرویس­ها، سرویس­های مخصوص و بهبود وضع کلی جامعه است ودر آن (GIS) به عنوان ابزاری برای بررسی، خدمات رسانی برای این سه قسمت و توسعه و نگهداری طیف وسیعی از داده­های جغرافیایی شامل مسیرها، نیازهای مدیریت، بررسی خدمات، روند اجرایی تجزیه و تحلیل و برنامه­ریزی راهبردی و همچنین بررسی شناسایی قطعات زمین و مالکیت برای اجرای مقررات جاری در شهر مورد استفاده قرار گرفته است. سنگتلانتر¹ (2004)، پروژه­ای از مدیریت مواد زاید جامد شهری در مرکز شهر وینتیای با استفاده از (GIS) ارائه کرده است. هدف از این پروژه بررسی مجدد مدیریت مواد زاید جامد در مرکز شهر وینتیان بوده و در آن عواملی مانند ارزیابی درباره مجموعه­ای از مواد زاید، ترکیبی از مواد زاید و قابل بازیافت، با توجه به صرفه­های اقتصادی آن­ها، تهیه اطلاعات راجع به مواد زاید برای نظارت و استفاده از مدیریت توسط (GIS)، بهبود پویایی شهر و افزایش آگاهی عمومی در نظر گرفته شده است. نقشه­ها توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تشکیل شده تا بانک اطلاعات پایه­ای از مواد زاید جامد به همراه ثبت اطلاعاتی راجع به جزئیات، فضاها و مکتوب کردن اسناد، مسیرها، کمیت مواد زاید خشک و غیره ایجاد کند. تجزیه و تحلیل تکنیک­ها، ترکیبی از اطلاعات پایه عمومی و نقشه­هاست. برای مطالعه منابع عمومی مواد زاید جامد از تکنیک همپوشانی استفاده شده است. البته کمبودهایی از داده­های اشتراکی و روش­های مناسب برای مدیریت مواد زاید و فناوری مناسب برای بهبود این روند احساس می­شود. بن نت² (2005)، با گزارشی حاکی از پیشرفت سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در شهر رم از جمله مدیریت و دفن مواد زاید جامد را ارائه داده است. این گزارش نشان می­دهد که ابتدای این روند دهه 90 میلادی بوده است و ابتدا پیشرفت کندی داشته است، اما پس ازچند سال و بخصوص در سال 2003 و با کمک نقشه­های پشتیبانی اینترنتی، اطلاعات موجود برای سیستم اطلاعات جغرافیایی به موضوع مهمی برای کارکنان واحد خدماتی شهرداری و عموم شهروندان رمی تبدیل شده است. . نظم‌فر(1382)، با کمک داده‌های ماهواره‌ای و نرم‌افزار (GIS) با استفاده از معیارهای چون فاصله از شهر، عمق آب زیرزمینی، فاصله از آب‌های سطحی را با در نظر گرفتن محدودیت‌های چشم‌انداز از جاده، استفاده از روش بولین و فازی در ترکیب لایه‌ها، مناطق مناسب جهت دفن پسماند را در شهر تبریز مکان­یابی کرد. (فرهودی و همکاران؛1382)، با استفاده از 20 لایه اطلاعاتی از طریق مدل­های مختلف تلفیق اطلاعات و نقشه‌ها که بر اساس مدل منطق فازی ^[1] ترکیب شده‌اند و ژئو­رفرنس نمودن این داده‌ها و مدل‌ها با تصاویر ماهواره‌ای منطقه در شعاع 20 کیلومتری در شمال شرقی شهر سنندج در 3 حوزه مختلف مکان‌گزینی گردیده و در تصویر ماهواره‌ای لندست سال 2003 منطقه و نقشه‌های مختلف ارائه شده است. (پوراحمد و همکاران؛138)، با استفاده از داده‌هایی چون فاصله از گسل‌های منطقه، فاصله از آب‌های سطحی منطقه، جهت باد، خاک‌شناسی، هیپسومتریک (طبقات ارتفاعی)، پوشش گیاهی و زمین‌شناسی و از طریق مدل‌های مختلف تلفیق اطلاعات و نقشه‌ها که بر اساس مدل منطق فازی  ترکیب شده‌اند مکان‌های مناسب برای دفن بهداشتی مواد زاید مکان­گزینی و در نقشه‌های مختلف ارائه شده است. (امینی؛1385)،  با روش بولین و فازی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست در محیط (GIS) به مکان­یابی محل دفن زباله در شهرساری پرداخته است. (ولیزاده و همکاران؛1386)، در طرح ملی مکان­یابی محل دفن و دفع زباله‌های ویژه صنعتی در منطقه شمال غرب کشور با استفاده از 24 لایه اطلاعاتی و به کارگیری روش‌های بولین، فازی و همپوشانی لایه‌ها، مکان­های بهینه را مورد شناسایی قرار داده‌اند.( نیرآبادی؛1386)، با روش­های بولین و فازی و با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در محیط (GIS) به مکان­یابی محل دفن زباله در شهر تبریز پرداخته است. (همتی­زاده؛1387)، با روش­های بولین و فازی و با تأکید بر ژئومورفولوژی و اقلیم در محیط (GIS) به مکان­یابی محل مناسب جهت دفن پسماند­های جامد در شهرستان شوشتر پرداخته است.( قدیری معصوم و همکاران؛1387)، با ترکیب روش­های گوناگون مانند تحلیل معیارهای چند گانه سیستم اطلاعات جغرافیایی، تحلیل فضایی وآمارفضایی را توصیف و با هم مقایسه می­کند هدف نهایی این روش ارزیابی تناسب منطقه مورد مطالعه که جزیره لمنوس در یونان است به منظور تعیین مکان بهینه جهت دفن زباله می­باشد در این زمینه اولین مرحله تشکیل ساختار سلسله مراتبی معیارهای چند گانه است. سپس استفاده از فرایند تحلیل فضایی برای ایجاد معیارهای ارزیابی است که بر اساس ساختار سلسله مراتبی تعیین می­گردد.

 

شرح و بیان مسئله پژوهشی

   افزایش بی‌رویه جمعیت، توزیع نامناسب کاربری­ها، نابرابری سرانه‌ها و مکان­های نامناسب از مشکلات شهرهای امروزی می‌باشد. گسترش فزاینده و رو­به­‌رشد صنایع ، به ویژه در سال‌های اخیر موجب افزایش بیش از پیش تولید انواع زباله در مناطق شهری و غیر شهری شده است. امروزه دفن پسماندهای جامد شهری یکی از مسائل اساسی جوامع شهری و روستائی محسوب می‌گردد. بهبود وضع بهداشت عمومی، ارتقاء سطح زندگی، گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی در میان مردم، فزونی روزافزون مراکز صنعتی، کارگاه­ها و کارخانه‌های تولیدی گوناگون سبب شده است تا روزانه مقدار زیادی پسماند به صورت جامد وارد فضای عمومی شهر شده و سلامت مردم را در معرض خطر قرار دهد. منظور از پسماند شهری، پسماندهایی است که به صورت معمول از فعالیت‌های روزمره انسان در شهرها، روستاها و خارج از آن‌ها تولید می‌شود؛ از قبیل زباله‌های خانگی، نخاله‌های ساختمانی، پسماندهای بیمارستانی، صنایع و کارخانجات.

آلودگی­های هوا، خاک و آب ناشی از مدیریت صحیح و عدم انتخاب جایگاه مناسب جهت دفن پسماند در نهایت مشکلاتی برای محیط زیست شهروندان ایجاد می­کند. لذا لازم است که مطالعات وسیعی برای برنامه­ریزی، و اجرای جایگاه انجام شده و فاکتورهای مؤثر در این برنامه­ریزی و طراحی را در جهت حفظ سلامت وبهداشت شهروندان و منافع آن­ها و حفظ محیط زیست مورد توجه قرار داد. آب و هوا از جمله عوامل محیطی می­باشد که در مکان­یابی1 و اشکال دفع و دفن پسماندها نقش غیر قابل انکاری ایفا می­کند. از میان عناصر اقلیمی دما، بارش، باد و تابش آفتاب نقش بارزتری نسبت به سایر عناصر اقلیمی دارند دما ورطوبت درطول دوره و نوع تجزیه پسماندها نقش مهمتری دارد در صورتی که باد در حمل ذرات معلق حاصل از پسماندها و انتقال نقش مهمی ایفا می­کند. بنابراین شناخت دقیق از پراکنش دما، بارش و وضعیت جریان هوا هم از لحاظ جهت هم ازلحاظ شدت و مدت وزش ما را در تعیین مکان­های مناسب دفع پسماند و الگوی مناسب دفن آن یاری خواهد نمود. با توجه به توانایی­های وسیع (GIS) در مسائل تصمیم‌گیری و توانایی ادغام و روی هم‌گذاری لایه‌های اطلاعاتی متعدد، یک گزینه بسیار مناسب و منطقی جهت حل معضل یافتن محل مناسب برای دفن اصولی مواد زاید، استفاده از این تکنولوژی می‌باشد.

 

سئوالات پژوهش

1- مهمترین پارامترهای مؤثر در انتخاب محل دفن پسماند در شهر مرودشت کدامند؟

2- با توجه به توانایی­های وسیع تکنولوژی (GIS) در ادغام و روی­هم­گذاری لایه­های اطلاعاتی متعدد، بهترین مکان یا مکان­های دفن پسماند کجاست؟

مواد و روش­ها

بعد از تعیین عوامل مؤثر در مکان­یابی از طریق منابع و تجربیات موجود، نقشه­های مناسب جهت استخراج هر عامل تهیه و جهت ورود به پایگاه داده جغرافیایی، آماده سازی و برای هر عامل مؤثر، لایه اطلاعاتی مناسب استخراج گردیده است. بدین ترتیب یک پایگاه داده جغرافیایی متشکل از لایه­های اطلاعاتی محیطی و اقلیمی در محدوده­ی شهرستان مرودشت به دست آمده است، سپس محدودیت­های منطقه مورد مطالعه از لحاظ دفن پسماند (مناطق ممنوعه از نظر زیست محیطی) استخراج و سپس مقادیر لایه های اطلاعاتی بر اساس توابع عضویت فازی و بر اساس مطلوبیت آن­ها نسبت به هدف در بازه استاندارد صفر و یک قرار گرفتند. این لایه­ها در نهایت بر اساس وزن­های استخراج شده از طریق روش AHP، و به روش ترکیب خطی- وزنی با یکدیگر تلفیق و در نهایت مناطق مناسب جهت دفن پسماند استخراج گردیدند. بر اساس هدف و روش کار تعیین شده، برای مکان­یابی جایگاه دفن پسماند، مراحل جریان کار به صورت نمودار زیر است، شکل(1)

جهت مکان­یابی در سیستم­های GIS می­بایست عوامل مؤثر، معیارها و محدودیت­ها به صورت لایه­های نقشه تهیه شده و مورد پردازش و تحلیل قرار گیرند. بعبارت دیگر در

اجرای پروژه انتخاب مکان مناسب جهت دفن بهداشتی پسماند در هر منطقه­ای باید به ضوابط و محدودیت­های

زیست محیطی که از سازمان محیط زیست تهیه شده است توجه کرد و با در نظر گرفتن این محدودیت­ها به انتخاب محل مناسب مبادرت نمود که این ضوابط و معیارها به شرح ذیل می­باشد:(سازمان حفاظت محیط زیست تهران، 1388)

1- از چاه­های آب آشامیدنی و قنات حداقل 400 متر فاصله داشته باشد.2- از چشمه، دریاچه، رودخانه حداقل 1 کیلومتر فاصله داشته باشد.3- سطح آب زیرزمینی در عمق کمتر از 5 کیلومتر برای دفن پسماند مناسب نمی­باشد. 4- برای خطوط ارتباطی رعایت حداقل 500 متر در نظر گرفته شد. و از 2000 تا 5000 متر نیز نشان دهنده حداکثر فاصله سودمند و دارای حداکثر تناسب در نظر گرفته شده می­باشد.5- بر اساس نظرات کارشناسی، شیب کمتر از 15 درصد به عنوان بهترین انتخاب می­باشد.6- بهترین مکان، مکان­هایی در نظر گرفته می­شوند که کمترین فرسایش پذیری را دارا هستند. مناطقی با فرسایش پذیری خیلی شدید (کلاس V) نامناسب­ترین مکان جهت دفن پسماند می­باشند.مناطقی با فرسایش پذیری شدید (کلاس IV) از نظر مناسب بودن جهت دفن پسماند، درجه«متوسط» را به خود اختصاص می­دهند. مناطقی با فرسایش پذیری متوسط (کلاس III ) جهت دفن پسماند «خوب» می­باشند. مناطقی با فرسایش پذیری کم (کلاس II ) جهت دفن پسماند «بسیار خوب» می­باشند و مناطقی با فرسایش پذیری خیلی کم (کلاس I )در مکان­یابی دفن پسماندها درجه «عالی» را به خود اختصاص می­دهند.7- بر اساس نظرات کارشناسی حداقل فاصله از مناطق شهری 1500 متر تعیین شده است. یعنی پایین تر از این مقدار تناسب وجود ندارد. مقدار 10000 نیز نشان دهنده حداکثر فاصله اطمینان می­باشد؛ یعنی بالاتر از این فاصله، منطقه مورد بررسی دارای حداکثر تناسب خواهد بود.8- بر اساس نظرات کارشناسی و سازمان محیط زیست مناطق روستایی هم مانند مناطق شهری، مکان مناسبی برای دفن پسماند نمی­باشد، و حداقل فاصله از این مناطق 1500 متر تعیین شده است. 9- بر اساس نظرات کارشناسی و سازمان محیط زیست، حداقل فاصله از معادن 500 متر در نظر گرفته شده است که با افزایش فاصله از هدف تناسب نواحی بالاتر خواهد رفت؛ اما این تناسب در ازای افزایش فاصله مرتباً دارای افزایش نخواهد بود. و در یک فاصله معین تناسب کاهش خواهد یافت، زیرا معادن پس از متروکه شدن در صورت مناسب بودن سایر پارامترها می­توانند به عنوان محل دفن پسماند به کار گرفته شوند.10- زمین­های شامل مکان­های باستانی و تاریخی که در فهرست آثارتاریخی و ملی قرار دارند، نباید به عنوان محل دفن انتخاب شوند. استاندارد لازم برای مکان­یابی دفن پسماند از سوی سازمان محیط زیست، رعایت حداقل فاصله 3 کیلومتر در نظر گرفته شده است.

 

استاندارد سازی نقشه­ها در منطق فازی

در منطق فازی، هر منطقه با توجه به مقداری که معیار مورد نظر را رعایت می­کند، مقدار عضویتی می­گیرد که بیان کننده میزان مطلوبیت آن ناحیه می­باشد. بدین معنی که هر ناحیه با مقدار عضویت بالاتر، از مطلوبیت بالاتری برخوردار است. در منطق فازی قطعیت موجود در منطق بولین وجود ندارد و هر لایه در مقیاسی بین صفر و یک درجه بندی می­شود. در این مقیاس­ها اعداد بزرگتر مطلوبیت بیشتری خواهند داشت یعنی عدد یک از بالاترین مطلوبیت و عدد صفر فاقد مطلوبیت می­باشد و طیفی از مقادیر بین این دو عدد قرار می­گیرند که هر چه به یک نزدیکتر می­شود، مطلوبیت افزایش می­یابد. علاوه بر مسئله انتخاب مقیاس جهت تهیه نقشه­های فازی می­بایست نوع تابع فازی را نیز مورد بررسی قرار داده و تابع مناسب­تر را برای معیار مورد نظر انتخاب نمود. که تابع^[2] خطی در این پژوهش استفاده شده است (استمان، 1997،3؛2). که به صورت نمونه در شکل (2) آورده شده است. و در ادامه فازی سازی لایه­های اطلاعاتی در شکل (3) نمایش داده شده است.

 

 

 

شکل (2) نمودار فازی سازی لایه­ها

ماخذ:نگارندگان

 

 

                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (3) نقشه­های فازی سازی لایه­های اطلاعاتی

 

 

شکل (4)نقشه­های فازی سازی لایه­های اطلاعاتی

 

شکل (5)نقشه­های فازی سازی لایه­های اطلاعاتی

مأخذ : نگارندگان

 

 

 

 

 

وزن دهی به معیارها

در روش­های وزن دهی چند معیاره، می­بایست برای معیارهای مورد بررسی وزن­هایی تخصیص داده شود، که این وزن­دهی بسیار مهم و تعیین کننده است. در استخراج وزن­های معیار با توجه به سهولت کاربرد و قابلیت اطمینان مطلوب روش مقایسه دوتایی، از روش مقایسه دوتایی استفاده می­گردد (استمان،1997: 3-2). که در این پژوهش لایه­های اطلاعاتی در 3 گروه کلی، عوامل طبیعی، عوامل کاربری و زیربنا و عوامل هیدرواقلیمی قرار گرفته است. و میزان اهمیت نسبی هر لایه نسبت به سایر لایه­های آن گروه با توجه به امتیاز بندی موجود بین 1 تا 9 و همچنین نسبت سازگاری محاسبه شده است. که نسبت سازگاری باید از 1/0 کمتر باشد که به مفهوم پذیرش وزن­های محاسبه شده، بوده است. سپس هر یک از لایه­های فازی شده توسط توابع عضویت فازی در وزن مربوط به خود ضرب شده و در نهایت با یکدیگر جمع و بر مجموع وزن­ها تقسیم می­گردند. شکل (6) نتیجه این روش حالت میانگینی از دو حالت جمع فازی (حالت خوشبینانه و دارای ریسک پذیری بالا) و ضرب فازی (حالت بدبینانه و دارای ریسک پذیری پایین) خواهد بود و از این لحاظ روشی مناسب و متعادل می­باشد. که در این پژوهش از این روش استفاده شده است. و به دلیل اهمیت لایه­های اطلاعاتی هیدرواقلیم بیشترین وزن داده شده به این لایه­ها اختصاص داده شده است، و در نهایت 3 گروه کلی هم نسبت به یکدیگر وزن دهی شده است و هر گروه در وزن مربوط به خود ضرب شده است و در نهایت با یکدیگر جمع و بر مجموع وزن­ها تقسیم شده است و نقشه مکان دفن پسماند شهرستان مرودشت به دست آمده است.

 

 

 

شکل (6) ماتریس وزن پارامترها به روش (AHP) برای لایه­های اطلاعاتی

مأخذ :نگارندگان

 

نتیجه گیری

محل کلاس 5، به عنوان بهترین مکان برای دفن پسماند در نظر گرفته شده است(شکل 7). ولی پس از بررسی­های به عمل آمده و بازدید میدانی از منطقه، مشخص شد که منطقه دوم از کلاس 5 در محدوده­ی توسعه­ی آتی شهر واقع شده است و منطقه اول و سوم در حاشیه ارتفاعات کوه رحمت قرار گرفته است و احتمال سیلابی بودن منطقه در اثر باران نیز وجود دارد. بنابراین برای حل این مشکل، ارتفاع 1600 به بالا را حذف کردیم و این باعث شد مناطق کلاس 5 و بسیاری از کلاس 4 حذف شود و در نهایت قسمتی از کلاس 4 به عنوان بهترین منطقه پیشنهادی برای دفن پسماند در نظر گرفته شده است، شکل (8). عنصر اقلیمی باد به دلیل ماهیت برداری آن به عنوان یک لایه تلفیقی و مقایسه­ای در این پژوهش استفاده شده است. به طور کلی با توجه به نتایج نقشه خروجی، در انتخاب مکان­های بهینه برای دفن پسماند از لحاظ جهت باد، با توجه به گلباد سالانه شهرستان مرودشت که در آن باد غالب جهت شمال غرب تا غرب را دارد، مکان در نظر گرفته شده هیچ گونه محدودیتی از لحاظ جهت باد ندارد

 

 

شکل (8) نقشه نهایی مأخذ : نگارندگان

---

1- Chen

2- Lin & Kao

3- Siddiqui

4- Richard & Church

1- Sengtlanter

2- Bennett

1-Fuzzy Logic                                                                                                                            

1- Land Fill

Linear                                                                                      1

مراجع

- امینی، موسی. (1385). مکان یابی محل دفن مواد زاید شهری با استفاده از تکنولوژی سنجش از دور در محیط GIS (ساری) ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.

2- پوراحمد،احمد. حبیبی، کیومرث.، زهرایی،سجاد.، نظری عدلی، سعید.(1380). مکان­یابی محل دفن زباله شهر بابلسر با استفاده از الگوریتم‌های فازی و GIS، مجله محیط‌شناسی ، شماره 42 ، ص 42ـ31.

3- سازمان حفاظت محیط زیست تهران،( 1388). اطلاعات گرفته شده از این سازمان.

4- فرهودی، رحمت الله.، حبیبی، کیومرث.، زندی بختیاری، پروانه.( 1383). مکان­یابی محل دفن مواد زائد جامد شهر سنندج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

5- قدیری معصوم، مجتبی.، کریم زاده، حسن.، صحنه، بهمن. (1387). مکان­یابی محل دفن زباله­های جامد شهری به روش تحلیل فضایی معیارهای چند متغییره، مجله سپهر شماره 67،ص 42-35.

6- مجلسی، منیره.، نوری، جعفر.، (1371). مکان­یابی و مدیریت محل دفن بهداشتی، سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری تهران.

7- نظم‌فر، حسین.(1382). مکان‌یابی محل‌های مناسب جهت دفن پسماند با استفاده از GIS، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی

8- نیرآبادی، هادی. (1386). مکان­یابی دفن زباله در شهر تبریز با روش­های بولین و فازی و با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در محیط GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز.

9- ولیزاده کامران، خلیل، و همکاران. (1386). طرح ملی مکان­یابی محل دفن و دفن پسماندهای ویژه صنعتی شمال غرب کشور، دانشگاه تبریز

10- همتی زاده، مرضیه.( 1387). مکان­یابی دفن زباله در شهر شوش با روش­های بولین و فازی و با تأکید بر ژئومورفولوژی و اقلیم منطقه در محیط GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.

11- Abdoli, M,A, (1990). Land fill and retrieve of urban solid waste management in iran. Study center of urban planning of interior affairs, Tehran: Municiplitary Organization.

12- Bennet, j. (2005).“Solid Waste Collections Departmen,City of Rome Annual Report

13- Eastman, jr. (1997). IDRISI for windows users guide, version 3.2, Clarc labs for cartographic Analysis, Clarc University.

14- Groc, m.( 2004).“ Route es, Requestes, Bids, and Citations: GIS in solid Waste Services ”googel.net.

15- Kao , Chen ., Jenny . Jung 1997. Fuzzy Markov process using landfill sitting. Proceedings of the Air & Waste management associations annul meeting & exhibition , v 42 , Usa.

16- Kao , J., Lin, H. oct (1997). Multifactor spatial analysis for landfill siting , Journal of Environmental Engineering , V.122 , N10 , P.902-908.

17- Kao , j., chen , W. (1997). Network geographic information system for landfill sitting , Waste management & research v. 15 , p. 239-253.

18- Lin , H., Kao , j: Li , K., Hwang , H, H.( 1997) .  "Fuzzy GIS assisted landfill sitting analysis", proceeding of Internation Conference on solid waste technology and management.

19- Richard , L, Church . (2002). Geographical information systems and location science. Computers & Operations Research 29, 541- 562.

20- Siddiqui, m.(1999). Landfill Sitting Using Geographic Information System , demonstration Journal of Environmental Engineering.

21- Sengtianter, V.(2004). Solid Waste Management in Urban Areas of Vientiane Capital City using GIS 30^th WEDC International Cnference, Vientiane, Lao PDR. 36- Senthil Shanmugan ,S, (2005). “ GIS – MIS- GPS for solid Waste management ”urban Planning. Googel. Net.