تحلیل بینامتنی «توبه» در غزلیات حافظ

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 3، دوره 2، شماره 5، بهمن 1391، صفحه 33-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فراست عسگری¹؛ بهار بهارلو^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

متن‌ها، موجوداتی زنده‌اند که در طول تاریخ با هم در ارتباط، داد و ستد و تعامل بوده و هستند. این ارتباط در قالب متنی، بینامتنی و فرامتنی است که بررسی و تعمّق در هر کدام از این نوع روابط، باعث گره‌گشایی و تحلیل متون می‌گردد. از یک نگاه، تحلیل بینامتنیت، در اثر یک شاعر یا نویسنده، تأثیرپذیری وی از شاعران و نویسندگان پیشین و نیز تلمیحات، اشارات تاریخی و آیات و احادیث به کار رفته در متن را بررسی می‌کند و از این رهگذر، بنمایۀ اندیشۀ ایشان و ابهامات و پیچیدگی‌های سخنانشان، بر طالبان و محقّقان روشن می‌گردد. حافظ شیرازی نیز از جوانب مختلف ادبی و عرفانی، تأثیرپذیری گسترده‌ای از قدما داشته است که محقّقان ادب و عرفان در این موضوع پژوهش‌های فراوان نموده‌اند، لیکن هنوز در اشعار خواجه موارد بسیاری جای کار دارد. نگارندگان در این نوشته بر آن هستند تا با تحلیل بینامتنی مفهوم «توبه» در غزلیات حافظ، نشان دهند که آیا وی از شعرا و عرفای پیشین، بویژه حکیم سنایی و عطار نیشابوری و نیز آیات قرآن کریم، متأثر شده است؟ یا این واژه کاربرد خاص و متفاوتی در شعر وی دارد.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ سنایی؛ عطار؛ توبه؛ آیات؛ احادیث