تحلیل و مقایسة غزلیات اجتماعی دورة مشروطه، پهلوی اول و دوم

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 3، دوره 3، شماره 8، آبان 1392، صفحه 33-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی رشیدی^{* 1}؛ محبوبه خراسانی¹؛ سودابه یوسفیان²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، اصفهان، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، اصفهان، ایران.

چکیده

در این مقاله ابتدا غزل اجتماعی تعریف گردیده و سپس سبک غزلیات اجتماعی دورة مشروطه، پهلوی اول و دوم بررسی و مقایسه شده است. بیشتر غزلیات اجتماعی دورة مشروطه، پهلوی اول و دوم در سطح زبانی با اوزان متوسط خفیف و متوسط ثقیل -که اوزانی جویباری و حزن‌آور است- سروده شده است. بیشترِ غزلیات مردّف و ردیف‌ها بیشتر پویاست(فعلی). همچنین آرایه‌های لفظی مانند جناس، سجع، تکرار واژه و واج در این غزلیات به کار رفته و موجب تقویت موسیقی غزلیات شده است. در سطح ادبی در غزلیات اجتماعی سه دوره، آرایه‌های ادبی به کار رفته؛ اما با توجه به اجتماعی بودن غزل، کاربرد آرایه‌های ادبی تحت تاثیر پیام اجتماعیِ شاعر کمرنگ است. در سطح فکری، این غزلیات با توجه به تحولات اجتماعی هر دوره و با مضامین اجتماعی متعددی مانند آزادی، وطن، انتقاد اجتماعی، استبداد، زنان و تعلیم و تربیت سروده شده است. تنوع مضامین اجتماعی در دورة مشروطه از دیگر دوره‌ها بیشتر است و میزان توجه شاعران هر دوره به هر کدام از این مضامین متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

غزل اجتماعی؛ سطح زبانی؛ ادبی و فکری؛ دورة مشروطه؛ پهلوی اول و دوم