آفاق در شعر نظامی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 5، دوره 3، شماره 8، آبان 1392، صفحه 67-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صفیه مرادخانی¹؛ نورالدین بازگیر^{* 2}

¹دکترای ادبیات و استادیار دانشگاه لرستان

²دانشجوی دکترای ادبیات

چکیده

علاقة برخی شاعران و نویسندگان به استفاده از یک واژة خاص می‌تواند متضمن معنا و مفهومی پنهان باشد. نظامی گنجه‌ای در آثارش (خمسه)، به نسبت دیگر شاعران هم‌عصرش از واژة «آفاق» زیاد استفاده کرده است.(پنجاه بار) با توجه به اینکه نام همسر محبوب شاعر «آفاق قبچاقی» است که بعد از سرودن مخزن الاسرار با او ازدواج کرده و قبل از سرودن خسرو و شیرین درگذشته است، نویسندگان این مقاله بر این باورند که غم از دست دادن آفاق قبچاقی و علاقة مفرط نظامی به او سبب شده که شاعر به صورت ناخودآگاه ،واژة «آفاق» را بسیار به کار ببرد.حتّی زمانی که استفاده از یک مترادف دیگر مانند: عالم، مُلک، دنیا و ... امکان‌پذیر و حتی مناسب‌تر بوده است. در این نوشته با بررسی آماری کاربرد این واژه در آثار چند تن از شاعران هم‌عصر نظامی و همچنین بررسی کاربرد این واژه و بسامد آن در منظومه‌های نظامی مشخص شده است که هرچه از زمان مرگ آفاق گذشته است ، میزان استفاده از این واژه نیز کم‌تر شده است.در این نوشته برای بررسی آماری از نرم‌افزارهای دُرج و گنجور استفاده شده است .

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ آفاق؛ خمسه؛ ضمیرناخودآگاه؛ نقد روان شناسانه