بررسی و مقایسه کمیت و کیفیت مواد موثره اسانس گیاه دارویی. Sclerorhachis platyrachis Boiss با استفاده از روش‌های میکرو استخراج فاز جامد فوقانی و تقطیر با آب

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 7، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 14، شهریور 1395، صفحه 67-77   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مهدی نکوئی^*

استادیار، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود،

چکیده

در چند سال اخیر روند استفاده از روش میکرواستخراج فاز جامد فضای فوقانی به‌طور قابل توجهی در منابع علمی افزایش یافته است.این امر قویاً به واسطه مزایای اصلی آن نظیر کاهش زمان استخراج، مقدار بسیار کم نمونه و عدم نیاز به حلال در مقایسه با روش‌های استخراج قبلی می‌باشد. در این تحقیق به‌منظور بررسی اثر روش‌های مختلف استخراج بر کمیت و کیفیت مواد موثره اسانس گیاه دارویی مینای نیشابوری Sclerorhachis platyrachis Boiss. ، سرشاخه‌های هوایی و گلدار گیاه در تیرماه 1394 از ارتفاع 1530 متری روستای افچنگ سبزوار جمع‌آوری گردید. اسانس نمونه با استفاده از  روشهای میکرواستخراج فاز جامد فضای فوقانی و تقطیر با آب و سپس کمیت و کیفیت مواد موثره اسانس توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی-طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه نتایج نشان داد که در روش تقطیر با آب اسانس دارای 22 ترکیب بود  که به‌ترتیب مواد موثره بتا-پینن (5/20 درصد)، کامفور (05/18 درصد)، آلفا -پینن (16/15 درصد) و بورنیل استات (17/12 درصد) از ترکیبات غالب اسانس بودند، در صورتی‌که در روش میکرواستخراج فاز جامد اسانس دارای 29 ترکیب که  به‌ترتیب ترکیبات: بتا- پینن (33/25 درصد)، آلفا- پینن (4/13 درصد)، لیمونن (7/9 درصد) و کامفور (20/8 درصد) از مهمترین ترکیبات موثره اسانس بودند.یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که مونوترپن‌ها و سزکوِیی‌ترپن‌های هیدروکربنی بیشتر توسط روش میکرواستخراج و مونوترپن‌ها و سزکوِیی‌ترپن‌های اکسیژن‌دار توسط روش تقطیر با آب استخراج شده است.  

کلیدواژه‌ها

اسانس؛ تقطیر با آب؛ خراسان؛ میکرواستخراج فاز جامد فضای فوقانی؛ مینایی نیشابوری

مراجع

Adams, R.P. 1995.  Identification of essential oil components by gas chromatography/ mass Spectroscopy, Allured Publ. Corp., Carol Stream, IL USA.

2. Aghajani, Z., Masoudi, S., Rustaiyan, A., 2005. Volatile oils of Anthemis talyshensis A. Fedor. and Sclerorhachis platyrachis (Boiss.) Podlech ex Rech. f. from Iran. Journal of Essential Oil Research, 17(4): 355-357.

3. Akhlaghi, H., Akhlaghi, S.S., Mahdavi, B., Rezaei, H. 2015. Sclerorhachis Platyrachis (Boiss.) Podlech Ex Rech. F.: an indigenous medicinal plant from northeastern iran; essential oil composition, total flavonoid content and antioxidant activity. Journal of Chemical Health Risks, 5(2): 129-135.

4.Akhlaghi, H., Nekoei, M., Mohammad hosseini, M., Motavalizadehkakhky, A. 2012. Chemical composition of the volatile oils from the flowers, stems and leaves of Prangos latiloba Korov. using the head space solid phase microextraction method prior to analysis by gas chromatography-mass spectrometry.  Journal of Essential Oil Bearing Plants, 15(2), pp.328-335.

5. Arthur, C.L., Pawliszyn, J. 1990. Solid phase microextraction with thermal desorption using fused silica optical fibers. Analytical Chemistry, 62(19): 2145-2148.

6.Azimzadeh, M. 2009. Genetic assessment of Iranian Bunium persicum Boiss using ITS. Tehran: University of Tehran; p: 81. (In Persian)

7.Dawidowicz, A.L., Szewczyk, J., Dybowski, M.P. 2016. Modified application of HS-SPME for quality evaluation of essential oil plant materials. Talanta, 146: 195-202.

8. MohammadHosseini, M. 2015. Chemical composition of the volatile fractions from flowers, leaves and stems of Salvia mirzayanii by HS-SPME-GC-MS. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 18: 464-476.

9. Mozaffarian, V. 1996. A Dictionary of Iranian plant names. Farhang Moaser Publischer, Tehran, 1st Edit., p 491.

10. Nekoei, M. and Mohammad Hosseini, M. 2016. Chemical Compositions of the Essential Oils from the Aerial Parts of Achillea wilhelmsii Using Traditional Hydrodistillation, Microwave Assisted Hydro-distillation and Solvent-Free Microwave Extraction Methods: Comparison with the Volatile Compounds Obtained by Headspace Solid-Phase Micro extraction. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 19(1): 59-75.

11. Nekoei, M., MohammadHosseini, M., Akhlaghi, H. 2015. Chemical composition of essential oils of Salvia leriifolia by three different extraction methods prior to gas chromatographic-mass spectrometric determination: comparison of HD with SFME and HS-SPME. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 18 (In Press).

12. Nekoei, M., MohammadHosseini, M., Akhlaghi, H. 2012. Chemical Composition of the Volatile Oils from the Aerial Parts of Artemisia annua L. (Asteraceae) by Using Head Space Solid Phase Microextraction and Hydrodistillation Methods Prior to Gas Chromatographic-Mass Spectrometric Determination: A Comparative Investigation. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 15: 926-933.

13. Ouyang, G., Zhao, W., Alaee, M., Pawliszyn, J. 2007. Time-weighted average water sampling with a diffusion-based solid-phase microextraction device. Journal of Chromatography A, 1138(1): 42-46.

14.Rastakhiz, N., Azar, P.A., Tehrani, M.S., Moradalizadeh, M., Larijani, K. 2015. Chemical constituents comparison of essential oils of aerial parts of Conium maculatum L. growing wild in Iran by hydrodistillation, microwave assisted hydrodistillation and solid phase microextraction methods. International Journal of Life Sciences, 9(2): 48-50.

15.Rechinger, K.H. 1986. Sclerorhachis, in: Flora Iranica, Compositae No. 158. Edits., K.H. Rechinger and I.C. Hedge, Akademische Druck and Verlagsanstalt, Graz, Austria, P 47.

16.Silva, E.A.S., Risticevic, S., Pawliszyn, J. 2013. Recent trends in SPME concerning sorbent materials, configurations and in vivo applications. Trends in Analytical Chemistry, 43: 24-36.

17.Sonboli, A., Mirjalili, M.H., Hadian, J., Yousefzadi, M. 2014.The biological activity and composition of the essential oil of Sclerorhachis leptoclada (Asteraceae-Anthemideae) from Iran. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 13(3): 1097-1103.

18. Stashenko, E.E., Martínez, J.R. 2007. Sampling volatile compounds from natural products with headspace / solidphase micro-extraction. Journal of biochemical and biophysical methods, 70(2): 235-242.

19.Tahmasebi, A., Andi, S.A., Ahmadi, M.R., Alavi, B.G. 2012. Inhibitory effect of essential oils of  Sclerorhachis platyrachis and Sclerorhachis leptoclada on phytopathogenic fungi. International Journal of Agri. Science, 2(1): 48-53.