سنجش عدالت فضایی در پراکنش توسعه با استفاده از مدل ادغام (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان اردبیل)

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 1، دوره 5، شماره 19، آبان 1395، صفحه 7-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین نظم فر^{* 1}؛ علی عشقی چهاربرج²؛ فرامرز منتظری³

¹دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

سرآغاز عدالت اجتماعی ریشه در عدالت فضایی و محیطی دارد. عدالت فضایی یکی از مقوله‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر جغرافیا است که هدف آن تأمین نیازهای ساکنان محدوده‌های جغرافیایی است. پهنه‌های فضایی گسترده‌ استان اردبیل متاثر از بی‌عدالتی فضایی از بعد شاخص های توسعه است. از این رو پژوهش حاضر به بررسی و سنجش وضعیت عدالت فضایی در توسعه یافتگی شهرستان‌های استان‌ اردبیل پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با هدف کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شامل 10 شهرستان استان اردبیل براساس سالنامه آماری 1390 می‌باشد. برای سنجش عدالت فضایی در توسعه یافتگی شهرستان ها از 40 شاخص موثر توسعه یافتگی استفاده شده است. جهت تعیین اهمیت هریک از شاخص ها از روش آنتروپی شانون و به منظور تجزیه وتحلیل و رتبه بندی شهرستان ها از دو مدل تاپسیس و ویکور استفاده شده است. از آنجاییکه نتایج حاصل از این دو مدل در مواردی با یکدیگرهمخوانی نداشتند، برای رسیدن به یک اجماع کلی، از روش‌های ادغامی (میانگین رتبه، بردا، کپلند) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تکنیک ادغام نشان می‌دهدکه شهرستان‌ اردبیل با کسب رتبه اول از نظر برخورداری از شاخص‌های توسعه از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است. بعد از این شهرستان، شهرستان های خلخال و نمین در وضعیت توسعه یافته، شهرستان های سرعین و کوثر نیمه توسعه یافته، شهرستان های مشگین شهر، پارس‌آباد و نیرکمتر توسعه یافته و شهرستان های مغان و بیله سوار در وضعیت محروم از شاخص های توسعه قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

عدالت فضایی؛ تاپسیس؛ ویکور؛ تکنیک‌های ادغام؛ استان اردبیل

مراجع

1. ابراهیم­زاده، عیسی؛ موسوی، میر نجف و کاظمی­زاد، شمس اله (1391)، تحلیل فضایی نابرابری­های منطقه­ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامه ژئوپولیتیک، سال هشتم، شماره اول، صص235-214.
2. اصغرپور، محمد­جواد، (1390)، تصمیم­گیری­های چند­معیاره، چاپ نهم، تهران، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
3. بهروان، حسین(1385)، آمایش فرهنگی و عدالت شهری در مناطق دوازده‌گانه شهرداری مشهد، کنفرانس مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، مجموعه مقالات، جلد اول، مشهد.
4. پریزادی، طاهر(1391)، عدالت فضایی با رویکرد تقویت شهرهای میانی، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال چهارم، شماره نهم، صص 13-1.
5. پوراحمد، احمد و خلیجی، محمدعلی(1393)، قابلیت سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR (مطالعه موردی شهر بناب) مجله برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، سال چهارم، شماره دوم، صص 16-1.
6. پورطاهری، مهدی(1393)، کاربرد روش‌های تصمیم­گیری چندشاخصه در جغرافیا، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم.
7. پورمحمدی، محمدرضا؛ رنجبرنیا، بهزاد؛ ملکی، کیومرث و شفاعتی، آرزو (1391)، تحلیل توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، مجله برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره اول، صص 26-1.
8. پویا، علیرضا و علیزاده زوارم، علی(1393)، حل مسئله انتخاب تامین کننده با استفاده از مدل ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی- ویکور (FDAHP – VIKOR)، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی، دوره 4، شماره 4، صص 48-23.
9. تبریزی، جلال؛ قاسمی، اکرم و موذن، سهراب (1392)، تحلیل عدم تعادل فضایی خدمات اقتصادی، اجتماعی شهرستان‌های استان زنجان، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره سیزدهم، صص34-19.
10. حاتمی نژاد، حسین؛ مهدیان بهنمیری، معصومه و مهدی، علی (1391)، بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی – درمانی با استفاده از مدل‌های Topsis، Morris و Taxonomy، مطالعه موردی: شهرستان­های استان مازندران، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دوم، شماره مسلسل پنجم، صص 97-75.
11. داداش­پور، هاشم؛ علیزاده، سمانه و رفیعیان، مجتبی(1392)، سنجش سطوح توسعه‌یافتگی و نابرابری فضایی در استان خراسان شمالی با استفاده از مدل منطق فازی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره بیست و یکم، صص 120-103.
12. روستایی، شهریور؛ بابایی؛ الی ناز و کاملی فر، زهرا (1392)، ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری. مطالعه موردی کلان‌شهر تبریز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره مسلسل دهم، صص 100-81.
13. زیاری، کرامت الله؛ مهدیان بهنمیری، معصومه و مهدی، علی (1392)، بررسی و سنجش عدالت فضایی بهره‌مندی از خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28، صص 241-217.
14. زیاری، کرامت اله؛ زنجیرچی، سید محمود و سرخ کمال، کبری ( 1389 )، بررسی و رتبه­بندی درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی، با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 72، صص 30-17.
15. سالنامه آماری استان اردبیل 1390.
16.  سرایی، محمدحسین؛ طاووسیان، علی؛ الله‌وردی، مرادعلی و رضایی، حجت (1393)، سطح‌بندی توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد با تأکید بر مؤلفه‌های فرهنگی، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال پنجم، شماره 20، زمستان 1393، صص 15-28.
17. طبیبیان، منوچهر؛ شکوهی، محمد صالح و ارباب، پارسا (1389)، ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محله خوب بخت، منطقه 15 شهرداری تهران، مجله آرمانشهر، شماره 5، صص 122-111.
18. علوی، سیدعلی و احمدی، فرزانه (1393)، مدلسازی کمی دسترسی به پارک­های شهری با رویکرد فضایی، پارک­های منطقه 6 کلانشهر تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شماره 34، صص 88-69.
19. قاسمی، محمدرضا (1387)، شناسایی مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور، جلد دوم، دفتر آمار و اطلاعات استانداری استان اصفهان.
20. کامران، حسن؛ پریزادی، طاهر و حسینی امینی، حسن(1389)، سطح­بندی خدمات شهری در مناطق کلانشهر تهران، دو فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی منطقه­ای، سال اول، شماره اول، صص 162-147.
21. مرصوصی، نفیسه(1383)، توسعه‌یافتگی و عدالت اجتماعی شهر تهران، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، شماره 14، صص 132-19.
22. مرکز آمار ایران(1390)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
23. ملکی، سعید؛ علیزاده، هادی و دامن باغ، صفیه (1394)، تحلیلی بر وضعیت توزیع و خوشه‌بندی توسعه‌یافتگی منطقه‌ای در استان کرمانشاه، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان، سال پنجم، شماره مسلسل هفدهم، پاییز 1394، صص  115-128.
24. مؤمنی، مهدی و حاتمی، مجتبی(1389) تحلیل جغرافیایی از نابرابری و عدم تعادل فضائی توسعه در استان یزد، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم، شماره 4، صص 25-15.
25. میرباقری، میرناصر؛ معصومی، دلاور؛ نوید، بهروزی و صفوی، سید راشد (1394)، سنجش توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل با استفاده از مدل تاکسونومی عددی و سلسله مراتبی، فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، سال سوم، شماره دهم، بهر 1394، صص 127-138.
26. نظم فر، حسین و علی بخشی، آمنه(1393)، سنجش میزان برخورداری شهرستان­های استان خوزستان از شاخص­های بهداشتی و درمانی با استفاده از تکنیک ادغام، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال سوم، شماره نهم، صفحات 104-91.
27. نظم فر، حسین؛ علی بخشی، آمنه (1393)، سنجش نابرابری فضایی توسعه‌یافتگی ناحیه‌ای (مطالعه موردی: استان خوزستان)، برنامه‌ریزی فضایی، سال چهارم, شماره سوم، صص 99-114.
28. نظم فر، حسین؛ عشقی چهار برج، علی و قاسمی، مهدی(1393)، تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی درون‌شهری (مطالعه موردی: شهر مراغه)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال سوم، شماره یازدهم، صص 112-91.

29. Dufaux, Frederic. (2008), Birth announcement, justice spatial/spatial justice, www.jssj.org.

30. Hewko, Jared Neil, (2003), Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighborhoods Accessibility to Public Amenities, University of Alberta.

31. Huang,J,J. Tzeng, G,H& His Liu,Hsiang, (2009), “ A Revised VIKOR Model for Multiple Criteria Decision Making -  The Perspective of Regret Theory” Graduate Institute of international Business,  NationalTaipei University, Sansia, Taiwan

1. Laurent, E. (2011), Issues in environmental justice within the European Union, Ecological Economics, and 70:1846–1853.
2. Lees, N., (2010), "Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice", Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR, 7th Annual Conference on International Relations, Sweden, September 9-11, 2010.
3. Liao, Chin-Hsien, Chang Hsueh-Sheng, Ko-Wan Tsou. (2009), Explore the spatial equity of urban public facility allocation based on sustainable development, Real Corp,(http://www.corp.at/).
4. Martinez, J, (2009), "The use of GIS and Indicators to Monitor Intra- Urban Inequalities: A Case Study in Rosario, Argentina", Habitat International, 4: 1-4.
5. Martinez, J. (2005), Monitors intra-urban inequalities with GIS-based indicators: With a case study in Rosario, Argentina. Utrecht University.
6. Opricovic,S and Tzeng, G-H (2004), “Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and  TOPSIS”, European Journal of Operational Research, 445.
7. Prange, Julia. (2009), Spatial Justice:A  new  frontier  in  planning  for  just,  sustainable communities, Tufts University.
8. Sarah Mina Bassett) .2013), the role of spatial justice in the regeneration of urban spaces، NEURUS Research, Sarah Bassett, spring 2013، p1-25.
9. Serafim Opricovic & Gwo-Hshiung Tzeng, (2004), Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, EUR J OPER RES, 156 (2): 445-455 JUL 16 2004.
10. Soja, E. (2006), Tthe city and spatial justice, justice spatial/spatial justice.
11. Soja, E. (2008), the city and justice spatial, the conference spatial justice, Paris, Nanterra.
12. Talen, Emily. (1998), Visuallizing fairness, equity maps for planner. APA Journal.
13. Talen, Emily. (1998), Visuallizing fairness, equity maps for planner. APA Journal.
14. Tsou, Ko- Wan, Yu-Ting Hung, and Yao-Lin Chang. (2005), an accessibility based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, Vol.22 No. 6, pp: 424–435.

46. Vlahov, D., Galea, S., Gibble, E., Freudenberg, N.,(2005), "Perspectives on urban health condition and population health", Cadernos de Saude Public, 21: 949 -957.