بررسی لندفرم‏های یخچال‏های کواترنری توده الوند همدان با تأکید بر قسمت‏های مختلف سیرک

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 10، دوره 5، شماره 19، آبان 1395، صفحه 129-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

غلام حسن جعفری^*

استادیار، ژئومورفولوژی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

غالب لندفرم‏های مناطق مرتفع ایران، شباهت زیادی به سیرک یخچالی دارد، هر چند ارتفاع برف مرز دائمی کنونی این نواحی، بالاتر از مرتفع‏ترین قله‏های کوهستانی موجود است. در تمام بررسی‏های یخچالی کواترنری، توجه ویژه‏ای به تعیین ارتفاع برف مرز دائمی، بر اساس شناسایی ارتفاع مطلق کف سیرک‏ها شده‏است. در توده کوهستانی الوند، مسلط به شهر همدان با ارتفاع بیش از 3500 متر و عرض جغرافیایی 5/34 درجه شمالی، اشکال سیرکی زیادی دارد، که حاکی از فعالیت فرایند یخچالی کواترنری می‏باشد. ارتفاع برف مرز دائمی این توده کوهستانی، با دو روش رایت و شیب- جهت برآورد شده‏است. بررسی‏های متعدد میدانی دال بر این است که تجمع برف در نزدیکی دیواره سیرک از شرایط مطلوب‏تری برخوردار است. بر این اساس در این مقاله، توجه ویژه‏ای به شکل سیرک های یخچالی، با توجه به نحوه توزیع خطوط منحنی میزان، از قله به طرف کوهپایه، شده تا بتوان ارتفاع محل تغییر دیواره به کف سیرک را مشخص و با برآورد ارتفاعی که بیش از 60 درصد از ارتفاعات متعلق به سیرک‏ها بالاتر از آن، قرار دارد، ارتفاع برف مرز دائمی را برآورد نمود. ارتفاع چنین تغییری در دامنه‏های دامنه‏های نسار با دامنه‏های نگار یکسان نبوده و در نتیجه ارتفاع برف مرز دائمی دامنه‏ها متفاوت می‏گردد. این ارتفاع به روش شیب- جهت با توجه به سه فاکتور عرض جغرافیایی، مقدار شیب و جهت شیب ناهمواری نیز برآورد شده که مطالب فوق را تأیید می‏کند.

کلیدواژه‌ها

فرایند؛ فرم؛ کواترنری؛ همدان؛ سیرک

مراجع

1. اسفندیاری درآباد، فریبا،(1388) شواهد ژئومورفولوژیکی تغییرات آب و هوایی پلیوستسن فوقانی در دامنه شرقی سبلان، فصل نامه جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره 3، صص: 83-97.

2. اصغری مقدم، محمد رضا(1383) مبانی ژئومورفولوژی ساختمانی اقلیمی، نشر سرا.

3. پروی، کریستف، ترجمه ثروتی، محمدرضا، یخبندان کواترنری در قسمت‏های داخلی کوهستان زردکوه در رشته کوه زاگرس،مجله پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 26، سال 23، شهریور 1369، صص77-35.

4. پوردهقان، داوود،(1385)، ردیابی آثار ژئومورفیک تحولات اقلیمی کواترنر در دهبکری بم، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ‌نجف آباد.

5. جداری عیوضی، جمشیـد،(1374)، ژئومورفولوژی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ دوم.

6. جعفری، غلام حسن،(1388)، تأثیر جهت ناهمواری‏ها در ارتفاع خط تعادل آب و یخ کواترنری ایران، رساله دکتری دانشگاه اصفهان.

7. رامشت، محمد حسین و شوشتری، نسرین،(1383)، آثار یخساری و یخچالی در سلفچگان قم، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 73، صص 132-119.

8. رامشت، محمد حسین و کاظمی، محمد مهدی، آثار یخچالی در حوضه اقلید فارس، رشد آموزش جغرافیا، شماره 79، 1386، صص 11-3.

9. رامشت، محمد حسین،(1381)، آثار یخچالی در زفره اصفهان، طرح پژوهشی شماره 800305 مصوب 27/3/1381 شورای پژوهشی دانشگاه اصفهان.

10. رامشت، محمدحسین(1384)، نمادها و مجازها در ژئومورفولوژی، انتشارات سمت، چاپ، ص190.

11. رامشت، محمد حسین، لاجوردی، محمود، لشکری، حسن و محمودی محمد آبادی، طیبه،(1390)، ردیابی آثار یخچال‏ها‏ی طبیعی،( مطالعه موردی: یخچال طبیعی حوضه تیگرانی ماهان)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 22، شماره پیاپی 42، شماره 2، تابستان، 78-59.

12. رامشت، محمد حسین، ولی، عباسعلی، پورخسروانی، محسن و دهقانپور، محسن،(1391)، بررسی عملکرد فرایندهای یخچالی با استفاده از تحلیل آماری قطر سنگ‏ها‏ی سرگردان(مطالعه موردی: روستای اسلامیه یا فراشاه شهرستان تفت)، پژوهش‏ها‏ی ژئومورفولوژی کمی، شماره 3، زمستان، 13-22.

13. روشنی، نسرین، ولندان زوج، محمد جواد، رضایی، یوسف، مباشری، محمد رضا،(1387)، برف سنجی با استفاده از داده‏های ماهواره‌ای و GIS،(مطالعه موردی منطقه یخچالی علم چال) کنفرانس ژئوماتیک، صص1-9.

14. زمانی، حمزه،(1388)، شواهد و قرائن یخچال‏های کواترنری در البرز مرکزی، تز رساله دکتری دانشگاه تهران.

15. سرور، جلال الدین، فرید مجتهدی، نیما،(1390)، شواهد یخچالی پلئیستوسن در دامنه‏های شمالی کوه خشچال(البرز غربی)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال هشتم شماره 31، پاییز، صص:51-67.

16. شاه‏زیدی، سمیه‏السادات،نقش ایزوستازی حرارتی و برودتی در شکل‏گیری مخروطه افکنه رودخانه درختنگان، 1385.

17. طاحونی، پوران،(1383)، پژوهش‌های جغرافیایی، شواهد ژئومورفیک فرسایش یخچالی پلییستوسن در ارتفاعات طالش، شماره 47، صص 55-31، بهار.

18. طالبـی، حمیـد رضـا،(1381)، بررسی آثار یخچالی در زفره اصفهان، پـایـان نـامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد، دانشکده تحصیلات تکمیلی.

19. قنبرزاده، ابوالفضل و بهنیافر، هادی،(1386)، مبانی تغییرات محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.

20. قهرودی تالی، منیژه،(1390)، مقایسه قلمرو برف‌های دائمی در عصر یخچالی و بین یخچالی مطالعه موردی: حوضه رود هراز جغرافیا و توسعه زمستان، 9(پیاپی 25)،صص:97-110.

21. کاظمی، محمد مهدی،(1384) بررسی ژئومورفولوژیکی آثار یخچالی اقلید فارس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، گروه جغرافیا.

22. محمودی فرج ا..،(1367)، تحول ناهمواری‌های ایران در کوارترنر، مجله پژوهشهای جغرافیائی دانشگاه تهران، شماره 23 ص 5-43.

23. المدرسی، سیدعلی، رامشت، محمد حسین،(1386)، آثار یخساری و یخچالی شیرکوه یزد در منطقه سخوید، مجله فضای جغرافیایی، سال هفتم، شماره 19، صص 29-1.

24. مسعودیان، سید ابوالفضل،(1382)، تحلیل ساختار دمای ماهانه ایران، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، علوم انسانی، جلد 15، شماره1و2، صص 96-87.

25. معیری مسعود، رامشت محمد حسین، تقوایی مسعود، تقی زاده، محمد مهدی،(1388)، مواریث یخچالی در حوضه صفاشهر- استان فارس مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان علوم انسانی، جلد 1، شماره32، سال 4، صص 130-109

26. میر احمدی، ابوالقاسم، مقصودی، اکبر و احمدی، طیبه، (1390)، بررسی آثار یخچالی کواترنری و تأثیر آن بر عدم شکل گیری مدنیت و سکونتگاه دائم شهری در دشت آسپاس، مطالعات و پژوهش‏های شهری و منطقه‌ای- سال سوم، شماره 10، پاییز، صص80-61.

27. نگارش، حسین و خسروی، محمود،(1377)، کلیات ژئومورفولوژی ایران،انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان.

28. نوجوان، محمدرضا، میرحسینی، ابوالقاسم، رامشت، محمد حسین، (1388)، ژئوتوپ‌های یزد و جاذبه‌های آن جغرافیا و توسعه، شماره13، بهار، صفحات60-47.

29. یمانی، مجتبی، جداری عیوضی، جمشید و گواربی، ابوالقاسم، (1386)، شواهد ژئومورفولوژیکی مرزهای یخچال در دامنه‏های کرکس، فصلنامه مدرس علوم انسانی برنامه ریزی و آمایش فضا، فروردین، سال یازدهم، شماره 70، صص 228-207.

30. یمانی، مجتبی، زمانی، حمزه،(1386)، بازیابی حدود مرز برف دره شهرستانک در آخرین دوره یخچالی، جغرافیا(نشریه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران) دوره جدید، سال پنجم، شماره 12 و 13 تابستان و بهار، صص:99-117.

31. یمانی، مجتبی، ژئومورفولوژی یخچال‏های زردکوه(1386)، بررسی اشکال ژئومورفولوژیک حدود گسترش آن‏ها، پژوهش‏های جغرافیای،شماره 59، بهار، 139-125.

32. یمانی، مجتبی، شمسی پور،علی اکبر و جعفری، مریم،(1390)، بازسازی برف مرزهای پلیوستوسن در حوضه‌ی جاجرود، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره76 ، تابستان، صص 50-35.