شکل‌شناسی شریطه و تشریح برخی از مسائل زیبایی‌شناسی آن در قصاید انوری

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 5، دوره 6، شماره 20، آبان 1395، صفحه 43-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا نکویی^*

دانشجو

چکیده

این مقاله با الگو قرار دادن شکل شریطه‌ها در قصاید مدحی به شکل‌شناسی شریطه و تشریح برخی از مسائل زیبایی‌شناسی آن در قصاید انوری می‌پردازد.
با توجه به بررسی‌های شکل‌شناسانه، انوری از جمله شاعرانی است که به لحاظ شکل‌شناسی، به شریطه یا دعای دوام و همیشگی برای ممدوح اهمیت زیادی می‌دهد و تمایل بسیار کمی برای پرداختن به موضوعات دیگر در این قسمت قصیده از خود نشان می‌دهد. هم‌چنین بیشتر شریطه‌های شاعر از دو قسمت صدر و مقدمه‌ی دعا و سپس ذیل یا اصل دعا ساخته شده‌اند که در اکثر موارد با هم‌راهی ادات شرط «تا» و مشابهات آن می‌باشد. اما آن‌چه باعث شکل‌گراتر شدن این شریطه‌ها می‌شود استفاده از شکلی است که ما در این مقاله آن را تجدید شرط می‌نامیم. بهره‌گیری از تقابل‌های دوگانه و ساخت شبکه‌ای، استفاده از ردیف برای مضمون‌سازی و تکرار مضامین ابیات شریطه برای دست یافتن به بهترین مضمون و شکل در ساخت ابیات شریطه از دیگر شگردهای انوری در شکل‌گرایی شریطه‌ها می‌باشند.
از نظر عناصر غالباً محتوایی نیز امور مسلم و بدیهی، اندیشه‌ها و اعتقاداتی که ریشه در مذهب و علوم دینی دارند و صور خیال از عناصر پرکاربردی هستند که در شریطه‌های انوری شرط جاودانگی قرار گرفته‌اند. هم‌چپنین می‌توان انوری را بر اساس فهرست موضوعات پرکاربردی چون اشاره به عدل ممدوح، به نوبت بودن پادشاهان و شعر باطل خواندن قصاید مدحی، الگوی چهره‌ی دیگر سعدی در اعلام مرگ قصیده‌ی سنتی دانست.

کلیدواژه‌ها

انوری؛ قصیده؛ مدح؛ شریطه؛ شکل‌شناسی؛ محتوا