رویارویی و رقابت ایران و آمریکا در افغانستان پس از حوادث 11 سپتامبر2001

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 5، دوره 9، شماره 30، اردیبهشت 1396، صفحه 117-150   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مرتضی مصدقی^{* 1}؛ سیف اله فضلی نژاد²

¹دکتری علوم سیاسی، دانشگاه عربی بیروت. لبنان

²استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

چکیده

چکیده
تحولات افغانستان برای جمهوری اسلامی ایران که دارای مرزهای طولانی با آن کشور است، دارای اهمیت زیادی است. حوادث 11 سپتامبر و حمله ایالات متحده به افغانستان و سرنگونی طالبان، بر اهمیت و حساسیت این کشور افزود. ایران و ایالات متحده در سرنگونی طالبان منافع مشترکی داشتند؛ اما این تفاهم مقطعی پس از اعلام ایران به‌عنوان «محور شرارت» در ژانویه 2002 از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، جورج بوش پسر برهم خورد و دشمنی بین دو کشور افزایش یافت و همین امر، دورنمای همکاری بین ایران و ایالات متحده در افغانستان را کاهش داد.
با روی کار آمدن اوباما در سال 2009 و امضای توافقنامه برجام، احتمال رویارویی نظامی ایران و آمریکا کاهش یافت. هدف مقاله حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، پاسخ به این پرسش است که پس از سقوط طالبان، چه زمینه‌های همکاری و رقابت بین ایران و ایالات متحده آمریکا در افغانستان وجود داشته است؟ به‌نظر می‌رسد ایران و ایالات متحده منافع مشترکی در ثبات و امنیت افغانستان داشته باشند. این منافع شامل کمک به دولت کابل، جلوگیری از قاچاق مواد مخدر، رسیدگی به بحران پناهندگان افغان، افزایش توانمندی نیروهای امنیتی افغانستان و ایجاد انگیزه برای آشتی ملی است؛ اما تحولاتی مانند امضای پیمان استراتژیک بین ایالات متحده و افغانستان، بر نگرانی‌های امنیتی ایران افزوده است. خروج نسبی نیروهای آمریکایی از افغانستان، فرصتی دیگر برای تعامل دوباره با ایران پدید آورد. ایالات متحده آمریکا پس از یک دهه مداخله نافرجام، باید تهران را شریکی مناسب برای بهبود چشم انداز صلح و ثبات در افغانستان به‌شمار آورد؛ اما تنش در روابط ایران و ایالات متحده و تضاد ساختاری دو کشور، تاکنون مانع این مهم شده است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: افغانستان؛ ایران؛ ایالات متحده آمریکا؛ رقابت؛ همکاری

مراجع

 

آریانفر، عزیز .(16/11/ 1391). آنالیز توصیفی گلوبال متاژئوپولیتیک در پرتو راهبرد تازه کاخ سفید در قبال ایران، منبع:‌www.khorasanzameen.net .

آقاجری، محمد‌جواد و مرتضی کریمی .( 1394). نقش بازیگران منطقه‌ای در فرایند دولت‌سازی افغانستان در دوران طالبان و پسا‌طالبان، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 8، ش30، تابستان.

امیرشاه‌کرمی، مریم .(1383). افغانستان: نخبگان قومی‌گرا؛ آتش بیاران جنگ داخلی، فصلنامه راهبرد، ش 31.

بایبوردی، اسماعیل؛ خبیزی، بابک و شاه‌رضایی، محمدحسن .( 1394) . بررسی سیاست خارجی آمریکا در مبارزه با تروریسم: اهداف و پیامدهای پیمان امنیتی کابل- واشنگتن، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 8، ش 30، تابستان.

بهرامی، محمدرضا .(1389). نقش بازیگران در تحولات افغانستان: بحرانی پیچیده، معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مجمع تشخیص مصلحت نظام، منبع:  www.csr.ir، 1389.

تخشید، محمدرضا؛ ارغوانی پیرسلامی، فریبرز و اسماعیلی، مرتضی .(1390). «ظرفیت‌سازی برای ارتقای منافع ملی: افغانستان؛ عرصه منازعه یا همکاری میان ایران و ایالات متحده»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی بین‌المللی، ش 26، تابستان، تهران.

تمنا، فرامرز .(7/2/1388). ایران در افغانستان بر سر دوراهی طالبان و آمریکا قرار دارد، قابل دسترسی در سایت:  www.irdiplomacy.ir.

جعفری ‌ولدانی، اصغر .(1382). روابط خارجی ایران(بعد از انقلاب اسلامی)، تهران: انتشارات آوای نور.

حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد .(1387). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

حسینی، سیدعلی .(8/5/1393). وزنه ایران و امریکا در بازی انتخاباتی افغانستان، خبرگزاری جمهور، کد مطلب: 49266، قابل دسترسی در سایت: www.jomhornews.com.

دابینز، جیمز .(1390). ملت‌سازی در افغانستان پس از طالبان، ترجمه یعارف سحری، کابل، تاک، 1390.

دهشیار، حسین .(1388). سیاست خارجی آمریکا واقع‌گرایی لیبرال، تهران: خط سوم.

دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت‌ .(1383).نظریه‌هایمتعارض در روابط بین‌الملل، ترجمة وحید بزرگی و علیرضا طیب.

سخاوتی، مرضیه .(2/3/1391). «ایران و پیمان استراتژیک آمریکا- افغانستان»، روزنامه ایران.

شاملو، مهدی و کیومرث یزدان ‌پناه‌دور .(1382). «روند بازسازی افغانستان: موانع و چالش‌های پیش‌رو»، فصلنامه نهضت، سال چهارم، ش 16، زمستان.

شفیعی، نوذر .(25/10/1384). «دیپلماسی ایران در افغانستان»، ارزیابی راهبردی،روزنامه اطلاعات.

غلامی، طهمورث .(21 اردیبهشت 1391). «آثار و پیامدهای پیمان استراتژیک آمریکا – افغانستان» مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، http://peace-ipsc.org/fa.

قاسم‌زاده، ابوالقاسم .(1385). از جهان پندار تا واقع جهان،اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 20، ش 7و8.

کایگلمن، مایکل .( 24/04/1393 ). «ایران مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بازیگر منطقه‌ای در آینده افغانستان خواهد بود»، قابل دسترسی در سایت اشراف به نشانی: www.eshraf.ir.

معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی، تحولات افغانستان و نقش و راهبرد ایران، مورخ: 01/03/1390، قابل دسترسی در سایت مرکز تحقیقات استراتژیک به نشانی: www.csr.ir.

ملازهی، پیرمحمد .(1383). «ثبات در افغانستان و نقش آن در امنیت ملی ج. ا. ایران»، کتاب آسیا(3)، ویژه افغانستان پس از طالبان، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، تهران: مؤسسه ابرار معاصر تهران.

منصوری‌مقدم، جهانشیر و علی اسماعیلی .(1390). تحلیلی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد از منظر مدل پیوستگی «جیمز روزنا»، فصلنامه سیاست، دوره 41، ش1، بهار.

موسویان، سیدحسین .(1/1/1394) . همکاری میان ایران و آمریکا در سه زمینه ضروری،ندای ایرانیان، کد خبر: 20620.

نصر، ولی .(31/01/1393). همکاری ایران و آمریکا پیام‌آور آرامش افغانستان، منبع: سایت خبری تحلیلی تدبیر به نشانی: www.tadbirkhabar.com.

نیکلایوف، ایگور .(13/10/1394). نقش ایران در حل بحران افغانستان، ترجمه: صلاح‌الدین احمد لواسانی، قابل دسترسی در سایت: www.pers.iran.ru.

‌وتنکا، الیکس .(1393). چرا ایران باید حضور آمریکا در افغانستان را بپذیرد؟ ترجمه: جواد زاولستانی، منبع: www.etilaatroz.com.

هدایتی‌امام‌چای، صمد، بررسی تاریخچه روابط ایران و افغانستان، کد مطلب: 26802، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، قالب دسترسی در سایت: www.irdc.ir.

Borden, D. (2001). «Iran,s Brutal War on Drugs», Alterent, July 11, at;

Http://www.alternet. Org/ drug repoter/ 11168/ iran.

Milani, Mohsen.M .(2006). “Iran's Policy Towards Afghanistan” The Middle East Journal, Vol. 60, No. 2  Spring, pp. 235-256.

Montero, D. (2007) « Afghan Refugee Crisis Brewing.» The Christian Science Monitor, May 17, and Reuters, (http:// uk. Reuters. Com. / Article/ Id uk 53 C 2 V 220090413.

Pletka Danielle and Kagan Frederick W.(2014). America vs. Iran: The Competition for the Future of the Middle East, A REPORT BY THE American  Enterprise Institute, January.

Rubin, Barnett R. and Batmanglich, Sara .(2008). The U.S. and Iran in Afghanistan: Policy Gone Awry,  MIT Center for International Studies, October

Shelala II, Robert M. Kasting, Nori and Cordesman Anthony H. (2013). US and Iranian Strategic Competition: The Impact of Afghanistan, Pakistan, India, and Central Asia, Center for Strategic and International Studies (CSIS) 26 June.