تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اقتصاد سلامت

مدلسازی اقتصادی

مقاله 7، دوره 11، شماره 37، خرداد 1396، صفحه 129-146   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سعیده کریم زادگان¹؛ پروانه سلاطین^{* 2}

¹دانشجو/دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²هئیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه

چکیده

چکیده
هدف اصلی این مقاله بررسی میزان تاثیرگذاری فاوا بر اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب درآمد متوسط می­باشد. نتایج حاصل از برآورد مدل‌ها با استفاده از روش­های اثرات ثابت و گشتاورهای تعمیم­یافته در دوره زمانی 1394-1379 نشان داد ضریب نفوذ تلفن ­همراه و ضریب نفوذ اینترنت تاثیر مثبت و معناداری بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی در گروه کشورهای منتخب دارند. با افزایش یک واحد ضریب نفوذ تلفن همراه و ضریب نفوذ اینترنت، به طور متوسط سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی به ترتیب 136928/0 و 032519/0 درصد افزایش می‌یابد. بر اساس نتایج، فرهنگ­­سازی مناسب از طریق آموزش خانواده­ها، مدارس، دانشگاه­ها برای استفاده صحیح از فناوری­های نوین پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

طبقه‌بندی :JEL H51؛ C23؛ L86 واژگان کلیدی: فناوری اطلاعات و ارتباطات، اقتصاد سلامت، پانل دیتا

اصل مقاله

1. مقدمه

فناوری اطلاعات و ارتباطات^[1] (فاوا)، تحولات گسترده­ای در تمامی عرصه­های اجتماعی و اقتصادی داشته است. تاثیر آن بر جوامع بشری به­ گونه­ای است که جهان امروز  به ­سرعت در حال تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی است. جامعه­ای که در آن، دانایی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش، دارای نقشی محوری و تعیین‌کننده است.

از مهم‌ترین ویژگی­های فناوری اطلاعات و ارتباطات، پیشرفت سریع آن است که این پیشرفت سبب گردیده تا فناوری اطلاعات و ارتباطات روزبه­روز ارزان­تر، کوچک­تر و درنتیجه نزدیک­تر به انسان گردد.

فاوا به فناوری­هایی گفته می­شود که در جمع‌آوری، انتقال، ذخیره‌سازی، بازیابی، پردازش، انتشار و نمایش اطلاعات مورد استفاده قرار می­گیرد. این فناوری­ها را می­توان نقطه همگرایی الکترونیک، پردازش داده­ها و ارتباطات دوربرد دانست. این همگرایی دو جنبه دارد: از میان رفتن فاصله­ها با شکل­گیری شبکه گسترده جهانی؛ رایانه­ای شدن سیستم‌های ارتباطات دوربرد با ظرفیت­های جدید برای انتقال صدا و تصویر. همگرایی الکترونیک و ارتباطات دوربرد، ابزارهایی برای گردآوری، ذخیره­سازی، پردازش، سازماندهی، انتقال و نمایش اطلاعات در اختیار انسان قرار می­دهد (طیب، 1379).  

پیشرفت­های اخیر در صنعت رایانه و اطلاع رسانی؛ ورود و ظهور شبکه­های اطلاع­رسانی محلی، ملی، منطقه­ای و بین­المللی و به­ویژه اینترنت، فناوری­های ارتباطی، ‌ابزارها و روش­های جدیدی را پیش روی طراحان و خلق­کنندگان ایده­ها و نوآوری­های نوین قرار داده است.

نفوذ فناوری­های جدید اطلاعاتی به مراکز تحقیقاتی و تولید علم (از موسسات تحقیقات فناوری تا دانشگاه­ها) و حتی منازل، روابط مخترعان و مبتکران در سراسر جهان را دگرگون ساخته است (دیلمقانی، 1387).

امروزه، فناوری اطلاعات و ارتباطات را می­توان به عنوان ابزار نیرومندی برای ایجاد سازوکارهای بسط و توسعه نوآوری در زمینه­های مختلف مورد استفاده قرار داد. توسعه روزافزون ابزارهای مبتنی بر این فناوری­ها و سرعت فراوان تطبیق آنها با نیازمندی­های انسان موجب گردیده شکل جدیدی از محیط یادگیری و تعاملی خلاق، فعال و فراگیر ایجاد شود. نفوذ فناوری­های جدید اطلاعاتی به مراکز تحقیقاتی و پژوهش­های کاربردی (دانشگاه­ها، صنایع و بخش خدمات)، زمینه­های ایجاد نوآوری در سیستم­ها و مکانیزم­های دارای کاستی‌های مشخص را به ­طور کلی دگرگون ساخته است. از این‌رو، الگوهای سنتی یادگیری متحول شده­اند و پژوهش‌گران و افراد علاقه‌مند به خلق تفکرات نو با حجم گسترده­ای از اطلاعات و دانش مواجه هستند.

با در نظر گرفتن تمامی جنبه­های مثبت فناوری اطلاعات و ارتباطات، عدم استفاده صحیح از این فناوری­ها آسیب­های جدی به­همراه داشته است که می­تواند سلامت جوامع بشری را تهدید و هزینه­هایی را چه در سطح خرد و چه در سطح کلان ایجاد کند.­ در این راستا، ریپاچولی[2] (2001) نشان داد سرطان یکی از نتایج قرار گرفتن در معرض امواج تلفن همراه است.

هانسگن و آرینا^[3] (2017) نشان دادند بین استفاده از تلفن همراه و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی ارتباط مستقیمی وجود دارد. خورانا و همکارانش[4] (2009) نشان دادند استفاده از تلفن همراه به مدت بیش از 10 سال، دو برابر خطر وجود تومور مغزی را در همان طرف سر که بیشتر برای استفاده از تلفن همراه استفاده شده است، افزایش می­دهد.  

اولاتوکن و آدیله[5] (2014) به بررسی شیوع اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان پرداختند. نتایج نشان داد در میان نوجوانان، نرخ شیوع اعتیاد به اینترنت 3/3 درصد است و این نرخ در مردان نسبت به زنان 3 به 1 می‌باشد. از دیدگاه مصطفوی کهنگی (1393) میزان انزوای اجتماعی و گسستگی حاصل از استفاده از اینترنت از لحاظ ذهنی در انسان، احساس بی‌پناهی مضاعف و عدم امنیت و اعتماد می­باشد.

یاسمی‌نژاد و همکاران (1391) در مطالعه‌ای نشان دادند بین ابعاد سلامت عمومی و استفاده مفرط از تلفن همراه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین بین دانشجویان دختر و پسر و مجرد و متاهل از نظر استفاده مفرط از تلفن همراه تفاوت معناداری وجود دارد.

مبانی نظری و مطالعات تجربی در زمینه تاثیر فاوا بر سلامت، لزوم آشنا نمودن افراد با خطرات جسمانی، رفتاری، اخلاقی و استفاده‌های نامناسب، غیرضروری و زاید فناوری‌های نوین را نشان می­دهد. از این‌رو، با توجه به اهمیت موضوع، لازم است مطالعاتی در زمینه بررسی میزان تاثیرگذاری فاوا بر اقتصاد سلامت انجام شود؛ زیرا با آگاهی از میزان تاثیرگذاری فاوا بر سلامت افراد می­توان با پدیده استفاده نادرست از این فناوری­های نوین به عنوان یک مشکل بهداشتی مقابله نمود و به فرهنگ‌سازی و آموزش صحیح در سطح خانواده‌ها و جامعه مبادرت نمود.

از این‌رو، هدف اصلی این مقاله بررسی میزان تاثیرگذاری فاوا بر اقتصاد سلامت[6] در گروه کشورهای منتخب درآمد متوسط در دوره زمانی1394-1379 با استفاده از مدل‌های پانل دیتا می‌باشد.در این راستا، این فرضیه مطرح است که شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر مثبت و معناداری بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی در گروه کشورهای منتخب دارد.[7]

برای دست‌یابی به این هدف، ساختار مقاله به شکل زیر سازمان‌دهی شده است: در بخش دوم، ادبیات تحقیق مرور می‌شود؛ بخش سوم، به روش تحقیق اختصاص یافته؛ در بخش چهارم، مدل، تصریح می‌شود و در پایان، نتیجه‌گیری و توصیه‌های سیاستی عرضه می‌گردد.

 

2. مروری بر ادبیات

مردم نیازهای نامحدودی برای تمامی کالاها و خدمات از جمله بهداشت و درمان دارند؛ اما منابع تامین این نیازها محدود است؛ بنابراین مجبور به انتخاب مهم‌ترین نیازها و بهترین نحوه استفاده از منابع موجودند. «اقتصاد سلامت» به تبیین این انتخاب­ها می‌پردازد. «اقتصاد سلامت» به مطالعه و بررسی کمیت، قیمت و ارزش منابع محدودی که برای بهداشت و درمان اختصاص می­یابند و نحوه ترکیب این منابع باهم برای تولید خدماتی معین به­طوری ­که به بالاترین درجه بهره­دهی و کارایی دست یابند، می­‌پردازد (آصف‌زاده، 1382). علم اقتصاد نیز چارچوبی برای تخصیص منابع کمیاب برای مصرف حال و آینده در راستای افزایش رفاه مصرف­کنندگان می­باشد. از این­رو، اقتصاد سلامت شاخه­ای از علم اقتصاد است. در بخش سلامت نیز منابع، محدود (کمیاب) و تقاضا، نامحدود است. منابع مراقبت­های بهداشتی-درمانی کمیابند؛ در واقع، مسئله‌ای که مردم را نگران می­کند، هزینه این مراقبت­هاست. اقتصاد سلامت با تکیه بر شیوه­های علمی تخصیص منابع، ارتقای بهره­وری، برقراری عدالت و ارزیابی اقتصادی می­تواند کمک زیادی به مدیران و سیاست­گذاران بخش سلامت در دست‌یابی به اهداف عالی تامین سلامت مردم جامعه نماید.

آن چه موجب تمایز عصر حاضر با سایر ادوار تاریخی شده، فناوری و تبادل اطلاعات است. دنیای دیجیتال توان تبادل اطلاعات را بسیار افزایش داده است. در میان ابزارهای ارتباطی، دسترسی به تلفن همراه سهولت بیشتری دارد. تلفن همراه به منزله رسانه­ای ارتباطی، نسبت به دیگر رسانه­های جمعی، رشد برق آسایی داشته است.

این وسیله تاثیرات مثبت و منفی گوناگونی دارد؛ برخی از تاثیرات مثبت آن عبارت است از: تسهیل ارتباطات، کاهش موانع زمانی و مکانی در ارتباط، گسترش شبکه اطلاع‌رسانی و امکان دسترس‌پذیر بودن دایمی و تبادل سریع اطلاعات.

سوال کلیدی این است آیا تلفن همراه همواره مفید است و هیچ ضرری ندارد؟ مطالعات تجربی به بررسی اثرات بالقوه فرکانس‌های رادیویی بر سلامت و بهداشت انسان‌ها پرداخته­اند. ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن از جمله تاثیرات مخرب امواج موبایل است؛ زیرا سلول­های بدن در گستره 10 الی1000 هرتز با یکدیگر ارتباط برقرار می­کنند. اما اکثر موبایل­ها در گستره 270 الی 1800 هرتز ارتباط برقرار می­کنند و گستره امواج الکترومغناطیسی موبایل با سیستم ارتباط بین سلولی همپوشانی دارد. این موضوع، موجب اختلال و ضعف در سیستم دفاعی بدن به دلیل از بین رفتن یا بر هم خوردن گلبول­های قرمز خون می­شود. حتی به اعتقاد بسیاری از محققان، ایجاد تومورهای مغزی و افزایش فشار خون و اختلال در کارکرد غده تیروئید و افزایش دمای بدن از جمله تاثیرات این امواج است (بهبهانی و کریمی، 1391).

استفاده بیش از اندازه و غیر ضروری از تلفن همراه برای کاربر استرس و پریشانی ذهنی پدید می­آورد. این اختلالات به حدی است که نوعی بیماری روانی و عصبی بر اساس آن تعریف شده است و فرد مبتلا در طول روز چندین بار احساس می­کند گوشی تلفن همراهش زنگ می­خورد.

اینترنت فی نفسه ابزار بی‌ضرری است؛ اما استفاده بیش از حد و نادرست از آن، خطر اعتیاد به آن را به دنبال دارد. اعتیاد اینترنتی، انسان­ها را به افرادی رها شده تبدیل کرده و بر روابط اجتماعی آنان تاثیر منفی گذاشته و نیز بهره‌وری و بازده کاری کاربران اینترنت را کاهش می‌دهد. عدم تحرک جسمی و چاقی به همراه علایمی چون درد کمر، پشت و ماهیچه، از دیگر تبعات این مساله­اند. این کاربران حتی درصورت کناره­گیری از اینترنت، دچار علایم اختلال می­شوند (سز[8]، 2003؛ میرزائیان، 1390).

از جمله مشکلات روانی که در اثر استفاده از اینترنت به وجود می­آید، می­توان به مواردی مانند عدم کنترل رفتار، گوشه­گیری و افسردگی، افت تحصیلی و شغلی، فرو رفتن در پیله تنهایی، استرس و اضطراب همیشگی، عصبی بودن، بی­قراری ذهنی، وسواس فکری و غیره اشاره کرد.

فرهنگ استفاده از هر چیزی مهم‌تر از خود آن است؛ زیرا استفاده نادرست از امکانات کوچک و بزرگ می­تواند منجر به آسیب­های جسمی و روحی شود. در نتیجه، اگر فرهنگ استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی مانند تلفن همراه و اینترنت وجود نداشته باشد، سلامت فرد به خطر خواهد افتاد. عدم استفاده صحیح از تلفن همراه و اینترنت به عنوان شاخص­های فاوا می­تواند فرد را دچار بیماری­هایی مانند تومورهای مغزی، تضعیف سیستم دفاعی بدن، افزایش فشار خون و انزوای اجتماعی نماید. برای پیشگیری و درمان بیماری­های ناشی از استفاده نادرست از تلفن همراه و اینترنت باید هزینه پرداخت که این امر سبب افزایش مخارج بهداشتی می­گردد. در ادامه مطالعات داخلی و خارجی بررسی می‌شود.

ولمورگن^[9](2017) در مطالعه­ای با عنوان "چشم‌انداز پایدار مصرف انرژی، تابش فرکانس رادیویی الکترومغناطیس، محیط زیست و خطرات بهداشتی حوادث مرتبط با استفاده از تلفن‌های همراه" به  بررسی اثرات زیانبار تلفن همراه بر محیط زیست و سلامت پرداخت. از دیدگاه وی، مواد اولیه استفاده شده در تولید گوشی­های همراه اثرات مخربی بر محیط زیست دارند. خطرات بهداشتی با مواد به شدت سمی منتشر شده توسط گوشی­های همراه و اعتیاد به گوشی از طریق استفاده طولانی مدت در ارتباط است. همچنین استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی سبب ترافیک و تصادف در جاده­ها می­شود. در این راستا، چشم‌انداز پایدار راهی برای غلبه بر اثرات مخرب گوشی­های موبایل ارائه می­دهد.

هانسگن و آرینا^[10] (2017) در مطالعه‌ای به بررسی ارتباط میان استفاده بیماران از تلفن همراه و سلامت آنها بر اساس اطلاعات 800 پاسخ‌دهنده از جمعیت بزرگسال در مناطق روستایی راجستان (هند) و گانسو (چین) در سال 2014 پرداختند. نتایج مدل‌های رگرسیون لجستیک تکی و چند مرحله‌ای،  پواسون نشان داد میان استفاده از تلفن همراه و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی ارتباط مستقیمی وجود دارد. این مطالعه اولین قدم برای درک پیامدهای نفوذ فناوری بر رفتارهای درمانی و مرتبط با سلامت در کشورهای درآمد پایین و متوسط است.

بیک^[11](2016) در تحقیق خود به بررسی تغییرات ساختار مخارج خانوارهای کشور کره جنوبی بر خدمات مخابراتی در دوره زمانی 1998 – 2014 به صورت فصلی پرداخت. نتایج با استفاده از سیستم تقاضای تقریبا ایده‌آل و معادلات به ظاهر نامرتبط و تصحیح خطای برداری نشان داد تقاضای خانوارها برای خدمات مخابراتی بی‌کشش است و ارزش مطلق کشش قیمتی خودی به ­طرز محسوسی در فصل اول 2007 تا فصل چهارم 2014 افزایش یافته است. همچنین ارتباط میان خدمات مخابراتی (استفاده از اینترنت و خدمات تلفن همراه) و دیگر کالاها و خدمات مانند حمل ­و نقل عمومی، خدمات فرهنگی، کتاب و آموزش خصوصی مکمل هستند.

جانگ و کیم[12] (2015) در پژوهشی به بررسی خطر میدان الکترومغناطیسی تلفن همراه در زندگی روزمره و انجام آزمایش بر چهار گروه از افراد که براساس ساختار اولویت، خوشه‌بندی شده بودند، پرداختند. نتایج نشان داد 80 درصد از کاربران تلفن همراه به احتمال زیاد برای دور ماندن از خطر میدان الکترومغناطیسی برند تلفن همراه خود را تغییر می‌دهند.

اولاتوکن و آدیله[13] (2014) در مطالعه خود به بررسی شیوع اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان و این که آیا این موضوع یک اختلال متمایز از اعتیاد رفتاری آفلاین است، پرداختند. نتایج نشان داد در میان نوجوانان شیوع اعتیاد به اینترنت وجود دارد و نرخ شیوع 3/3 درصد بوده و این نرخ در مردان نسبت به زنان 3 به 1 است. همچنین استفاده از اینترنت به منظور برقراری ارتباط در مسائل مهم و درآمدزایی (به ویژه در زنان) بیشتر برای تسلط بر ذهن معتادان به آن است؛ بنابراین اعتیاد به اینترنت نوجوانان عمدتا به خاطر دلایل بیرونی است اگرچه در موارد کم نیز دلایل شخصی برای آن وجود دارد و اعتیاد رفتاری آفلاین عامل اصلی اعتیاد اینترنتی نیست بلکه بیشتر عاملی محرک آن است.

لاگو- پناس، سانترارو- پریتو و فرناندز[14] (2013) در مطالعه‌ای به بررسی تفاوت بین کشش‌های کوتاه و بلندمدت در 31 کشور عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی پرداختند. نتایج نشان داد کشش کوتاه مدت 3/0 است؛ درحالی که کشش درآمدی بلندمدت 1/1 است. مخارج بهداشتی نسبت به تحرکات دوره‌ای درآمد سرانه حساس­تر است و نیز تغییرات درآمد در کشورهایی با سهم بیشتری از مخارج بهداشتی خصوصی نسبت به مخارج کل بیشتر است.

خورانا و همکارانش[15] (2009) در پژوهشی به بررسی ارتباط بین استفاده بلندمدت از تلفن همراه و خطر ابتلا به تومور مغزی پرداختند. نتایج نشان داد استفاده از تلفن همراه به مدت بیش از 10 سال، دو برابر خطر وجود تومور مغزی در همان طرف سر که بیشتر برای استفاده از تلفن همراه استفاده شده است، را افزایش می‌دهد.

ریپاچولی[16] (2001) در تحقیق خود به بررسی خطرات بهداشتی ناشی از استفاده از تلفن همراه پرداخت. نتایج نشان داد سرطان یکی از نتایج قرار گرفتن در معرض تلفن همراه است.

مصطفوی کهنگی (1393) در مطالعه‌ای تاثیر استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی دانشجویان را بررسی کرد. میزان انزوای اجتماعی و گسستگی حاصل از به کارگیری اینترنت از لحاظ ذهنی در انسان احساس بی‌پناهی مضاعف و عدم امنیت و اعتماد ایجاد می‌کند. وی با بررسی 180 دانشجوی دانشگاه پیام نور با استفاده از پرسشنامه دریافت که استفاده از اینترنت با بتای 28 درصد تاثیر مستقیم بر انزوای اجتماعی استفاده‌کنندگان دارد.

متفکرآزاد و همکارانش (1392) در تحقیق خود ارتباط میان نابرابری درآمدی با شاخص‌های مرگ و میر نوزادان زیر 5 سال در هر هزار تولد زنده و تعداد سال‌های امید به زندگی در بدو تولد در ایران را بررسی کردند. نتایج آزمون هم انباشتگی جوهانسون-جوسیلیوس در دوره زمانی 1386-1355 نشان داد یک رابطه هم‌انباشتگی بلندمدت میان متغیرهای یاد شده وجود دارد. همچنین یافته‌ها حاکی از آن است که توزیع‌های نابرابر درآمدی اثرات منفی بر شاخص‌های سلامت در ایران دارند. از این‌رو، می‌توان ادعا کرد بهبود توزیع درآمد می‌تواند سبب بالارفتن استانداردهای سلامت در ایران گردد.

روشندل اربطانی و صابر (1391) در تحقیقی دیدگاه‌های متفاوت درباره تاثیرات و کارکردهای اینترنت را بررسی کردند. نتایج نشان داد با وجود همه ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و قابلیت‌های این فناوری نوین نباید مسائل و آسیب‌های به وجود آمده را از نظر دور داشت.

واعظی و همکاران (1390) در پژوهشی به بررسی اثر متقابل نابرابری درآمد و سلامت در دوره زمانی 1385 -1361 پرداختند. نتایج به روش اثرات ثابت نشان داد هر دو متغیر میانگین درآمد و نابرابری درآمدی اثر معناداری بر سلامت جامعه دارند.

 

3. روش تحقیق

در این مقاله با استفاده از مبانی نظری و مطالعات تجربی خورانا و همکارانش (2009)[17] و ریپاچولی (2001)[18] برای بررسی میزان تاثیرگذاری فاوا بر اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب با تعدیلاتی از مدل‌های  (1) و (2) استفاده شده است.

(1)
(2)

در این معادله، HEALTH_EX سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلیبه­ عنوان شاخص اقتصاد سلامت، MOBILEضریب نفوذ تلفن همراه و INTERNET ضریب نفوذ اینترنت به­ عنوان شاخص‌های فاوا، EMPLOY نسبت شاغلان به جمعیت بالای 15 سال،LGDP  لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه، INFLAنرخ تورم، U جمله خطای معادله و i و t نشان‌دهنده کشور و زمان هستند.

در نمودار (1) روند میانگین ضریب نفوذ تلفن همراه، ضریب نفوذ اینترنت و سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلیدر گروه کشورهای منتخب[19] در دوره زمانی 2015-2000 ارائه شده است.

 

 

نمودار 1. روند میانگین ضریب نفوذ تلفن همراه، ضریب نفوذ اینترنت و سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب

منبع: یافته‌های پژوهش (داده‌های مورد استفاده از سایت بانک جهانی استخراج شده است.)

 

روند میانگین ضریب نفوذ تلفن همراه، ضریب نفوذ اینترنت و سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلیدر گروه کشورهای منتخب در دوره زمانی 2015-2000 در نمودار (1) نشان می‌دهد کشورهای مونته نگرو و ایران به ترتیب بیشترین و کمترین میانگین ضریب نفوذ تلفن همراه و کشورهای مالزی و مغولستان به ترتیب بیشترین و کمترین میانگین ضریب نفوذ اینترنت را در میان 38 کشور منتخب دارند. ایران رتبه سی و هفتم را در بین 38 کشور منتخب در خصوص میانگین ضریب نفوذ اینترنت دارد.

کشورهای گرجستان و رومانی به ترتیب، بیشترین و کمترین میانگین سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلیدر بین 38 کشور منتخب دارد. ایران، رتبه هشتم را بین 38 کشور منتخب در میانگین سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلیدریافت کرده است.

 

4. برآورد و تحلیل مدل

در این مقاله برای بررسی مانایی یا نامانایی متغیرها از آزمون ریشه واحد پانل^[20] استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون لوین، لین و چو^[21] برای متغیرهای مورد استفاده در جدول (1) نشان داده شده است.

 

جدول 1. بررسی مانایی و نامانایی متغیرها در گروه کشورهای منتخب

متغیر	آزمون ریشه واحد	آماره t	نتیجه
HEALTH_EX	Levin,Lin & Chu	76379/5- (0000/0)	ایستا
MOBILE	Levin,Lin & Chu	00394/7- (0000/0)	ایستا
EMPLOY	Levin,Lin & Chu	56639/6- (0000/0)	ایستا
LGDP	Levin,Lin & Chu	65007/7- (0000/0)	ایستا
INFLA	Levin,Lin & Chu	0582/18- (0000/0)	ایستا
INTERNET	Levin,Lin & Chu	0617/13- (0000/0)	ایستا

منبع: یافته‌های پژوهش

همان طور که در جدول (1) مشاهده می‌شود بر اساس آماره لوین، لین و چو تمام متغیرها در سطح مانا هستند. بنابراین فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد رد می­شود؛ در نتیجه، پایداری داده­های مورد استفاده در مقاله قبل از برآورد مدل‌ها مورد تأئید واقع می­شود.

به منظور تخمین معادله‌های (1) و (2) ابتدا لازم است تا نوع روش تخمین جهت نوع خاص داده­های پانل تعیین شود. بنابراین، برای تعیین وجود (عدم وجود) عرض از مبدأ جداگانه برای هریک از کشورها از آماره F استفاده شد. با توجه به میزان آماره F محاسبه شده در جدول (2) فرضیه صفر آزمون مبنی­ براستفاده از روش حداقل مربعات معمولی رد می­شود. در نتیجه، رگرسیون مقید (حداقل مربعات معمولی) دارای اعتبار نمی­باشد و باید عرض از مبدأهای مختلفی (روش اثرات ثابت یا تصادفی) را در مدل ها لحاظ نمود. سپس برای آزمون این که مدل با بهره­گیری از روش اثرات ثابت یا تصادفی برآورد گردد، از آزمون هاسمن استفاده شد. انجام این آزمون با استفاده از نرم­افزار ایویوز^[22] انجام گرفت.

با توجه به میزان آماره به دست آمده برای این رگرسیون‌ها، در جدول (2) روش اثرات ثابت در تخمین مدل‌ها مورد استفاده قرار گرفت که نتایج مربوط به آنها در جدول (2) ارائه شده است.

علاوه بر تخمین مدل‌ها با استفاده از تخمین‌زن­های اثرات ثابت، مدل‌های تجربی در این مقاله با استفاده از برآوردگر گشتاورهای تعمیم­یافته^[23] و با تکیه بر مدل پانل پویا تخمین زده شده‌اند. تخمین­زن گشتاورهای تعمیم­یافته با محاسبه تأخیرات ویژه فردی مشاهده نشده^[24] در مدل (که با وارد کردن متغیر وابسته با وقفه به عنوان متغیر توضیحی در مدل انجام می­شود)، کنترل بهتری بر درون‌زایی کل متغیرهای توضیحی مدل فراهم می­کنند. نتایج برآورد مدل‌ها با استفاده از برآوردگر گشتاورهای تعمیم‌یافته در گروه کشورهای منتخب در جدول (2) ارائه شده است.

 

 

جدول 2. نتایج برآورد تاثیر فاوا بر اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب

(متغیر وابسته: سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی)

متغیرهای توضیحی	مدل (1): اثرات ثابت	مدل (2): اثرات ثابت	مدل (1):گشتاورهای تعمیم‌‌یافته	مدل(2):گشتاورهای تعمیم‌‌یافته
	ضرایب (آماره t)	ضرایب (آماره t)	ضرایب (آماره t)	ضرایب (آماره t)
C	54904/10 (63133/12)	159022/9 (14656/12)	-	-
HEALTH_EX(-1)	-	-	377895/0 (02700/68)	513386/0 (95348/65)
MOBILE	002356/0 (211493/5)	-	136928/0 (31903/12)	-
INTERNET	-	093516/0 (744792/5)	-	032519/0 (204329/3)
EMPLOY	030564/0 (861045/7)	029615/0 (083549/8)	015767/0 (153931/6)	007974/0 (638245/4)
LGDP	789086/0 (529835/7)	641013/0 (019563/7)	327525/1 (69875/21)	503212/0 (440304/9)
INFLA	004584/0- (493558/2-)	004222/0- (310837/2-)	018568/0- (46026/66-)	016842/0- (31223/43-)
R2	940070/0	941740/0	-	-
F-statistic Prob{F-statistic}	6407/228 {0000/0}	2165/233 {0000/0}	-	-
آزمون F- لیمر	=(554/37)F 516674/207 (0000/0)= P-valu	=(548/37)F 668172/193 (0000/0)= P-valu	-	-
آماره هاسمن	=(4)CHISQ 012438/15 {0455/0}= P-valu	=(4)CHISQ 371997/17 {0125/0}= P-valu	-	-
J-statistic	-	-	64031/31	09180/34

منبع: یافته‌های پژوهش

 

نتایج حاصل از برآورد رگرسیون‌های (1) و (2) در گروه کشورهای منتخب به روش اثرات ثابت و گشتاورهای تعمیم‌یافته در جـدول (2) نشان می­دهد ضریب نفوذ تلفن همراه  تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب دارد. با افزایش یک واحد ضریب نفوذ تلفن همراه به طور متوسط سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در روش اثرات ثابت 002356/0 درصد و در روش گشتاورهای تعمیم‌یافته 136928/0 درصد افزایش می‌یابد. بنابراین، فرضیه مربوط به ارتباط مثبت و معنادار میان فاوا و اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب را نمی‌توان رد کرد.

گوشی‌های تلفن همراه نوعی اشعه الکترومغناطیسی را در فضا منتشر می­کنند که متشکل از امواج الکتریکی و مغناطیسی است. این امواج انواع مختلف انرژی را در یک طیف الکترومغناطیسی منتشر می‌کنند. استفاده بیش از اندازه و غیرضروری از تلفن همراه برای کاربر استرس و پریشانی ذهنی پدید می‌آورد. تضعیف سیستم دفاعی بدن از جمله تاثیرات مخرب امواج موبایل است؛ زیرا گستره امواج الکترومغناطیسی موبایل با سیستم ارتباط بین سلولی همپوشانی داشته و با از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون، باعث اختلال و ضعف در سیستم دفاعی بدن می‌شود. حتی به اعتقاد بسیاری از محققان، ایجاد تومورهای مغزی و افزایش فشار خون و اختلال در کارکرد غده تیروئید و افزایش دمای بدن از جمله تاثیرات این امواج است. پیشگیری و درمان بیماری‌های ناشی از استفاده نادرست از تلفن همراه مستلزم پرداخت هزینه است که این امر سبب افزایش مخارج بهداشتی می‌گردد.

ضریب نفوذ اینترنت، تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب دارد. با افزایش یک واحد ضریب نفوذ اینترنت به طور متوسط سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در روش اثرات ثابت 093516/0 درصد و در روش گشتاورهای تعمیم‌یافته 032519/0 درصد افزایش می‌یابد. بنابراین، فرضیه ارتباط مثبت و معنادار میان فاوا و اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب را نمی­توان رد کرد. از مشکلاتی که در اثر استفاده از اینترنت به وجود می‌آید، می‌توان به مواردی مانند عدم کنترل رفتار، گوشه‌گیری و افسردگی، افت تحصیلی و شغلی، فرو رفتن در پیله تنهایی، استرس و اضطراب همیشگی، عصبی بودن، بی‌قراری ذهنی و وسواس فکری اشاره کرد.

سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی دوره قبل تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در دوره جاری در گروه کشورهای منتخب دارد.

اشتغال تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب دارد. مطالعات ویلکینسون و مارموت[25] (2006) نشان می‌دهد اشتغال، اثر معناداری بر سلامت و هزینه‌های سلامت دارد. هرچه اشتغال و به تبع آن درآمد بیشتر باشد، افراد بیشتری می‌توانند برای سلامتی خود و افراد خانواده هزینه کنند. درنتیجه، ارتباط مستقیمی میان اشتغال و مخارج بهداشتی وجود دارد.

لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب دارد.

تورم تاثیر منفی و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب دارد.

مقدار ضریب تعیین شده در مدل‌ها نشان می­دهد بیش از نود درصد از تغییرات سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی در گروه کشورهای منتخب توسط متغیرهای مستقل مدل توضیح داده شده است.

آماره آزمون سارگان که از توزیع با درجات آزادی برابر با تعداد محدودیت‌های بیش از حد مشخص برخوردار است، فرضیه صفر مبنی بر همبسته‌بودن پسماندها با متغیرهای ابزاری را رد می‌کند. بر اساس نتایج، متغیرهای ابزاری به کار گرفته شده در تخمین مدل از اعتبار لازم برخوردار هستند. در نتیجه، اعتبار نتایج جهت تفسیر، تأئید می‌شوند.

 

5. نتیجه‌گیری و پیشنهادها

هدف این مقاله بررسی میزان تاثیرگذاری فاوا بر اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب درآمد متوسط با استفاده از مدل­های پانل دیتا طی دوره زمانی 1394-1379 بود. تخمین مدل با استفاده از روش اثرات ثابت و گشتاورهای تعمیم­یافته صورت پذیرفت.

نتایج حاصل از برآورد مدل به روش اثرات ثابت و گشتاورهای تعمیم­یافته نشان داد که فاوا تاثیر مثبت و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی دارد. همچنین اشتغال و لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه تاثیر مثبت و معناداری و تورم تاثیر منفی و معناداری بر سهم مخارج بهداشتی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی دارند.

بر اساس نتایج، از آنجا که فاوا تاثیر مثبت و معناداری بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی دارد؛ توصیه می‌شود برای رفع استفاده نادرست از فناوری‌های نوین توسط نسل جوان، از طریق آموزش فراگیر خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، فرهنگ‌سازی مناسبی برای استفاده درست و موثر صورت پذیرد.

همچنین، با توجه به تاثیر مثبت و معنادار اشتغال بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی، می‌توان با بهبود فضای کسب و کار و کاهش نرخ بیکاری، اشتغال‌زایی کرد و به تبع آن با افزایش درآمد، برای سلامت، هزینه کرد. این هدف با ایجاد ثبات و امنیت سرمایه‌گذاری برای تولیدکنندگان و استفاده از تجارب کشورهای موفق در ایجاد شغل تامین می‌شود.

از آن جا که لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی تاثیر مثبت و معناداری دارد، با هدایت و تخصیص منابع بانکی و تامین نقدینگی لازم برای فعالیت‌های مولد اقتصادی و همچنین اتخاذ تدابیر و سیاست‌های صحیح             در خصوص واردات، می‌توان به افزایش تولید و به دنبال آن افزایش درآمد و تامین هزینه‌های بهداشتی و درمانی کمک کرد.

تورم، تاثیر منفی و معناداری بر مخارج بهداشتی بخش خصوصی دارد؛ بنابراین کنترل و مدیریت نقدینگی می‌تواند به مهار تورم کمک کند و با افزایش قدرت خرید، افراد می‌توانند برای سلامتی و بهداشت هزینه نمایند.

---

[1] Information & Communication Technology )ICT(

[2] Michael H Repacholi

[3] Haenssgen, Marco J. , Ariana, Proochista

[4] Vini G. Khurana, Charles Teo, Michael kundi, Lennart Hardell, Michael Carlberg

[5] Ikenna Adiele, Wole Olatokun

[6] Health Economics

 [7]اطلاعات ارائه شده از سایت  www.worldbank.org دریافت شده است.

[8] Seth

[9] Velmurugan, Manivannan Senthil

[10] Haenssgen, Marco J. , Ariana, Proochista

[11] Baek ,Ji Won

[12] Yoonhyuk Jung, Seongcheol kim

[13] Ikenna Adiele, Wole Olatokun

[14] Santiago Lago-Penas, David Canteraro-Prieto, Carla Blazquez-Fernandez

[15] Vini G. Khurana, Charles Teo, Michael kundi, Lennart Hardell, Michael Carlberg

[16] Michael H Repacholi

[17] Vini G. Khurana, Charles Teo, Michael Kundi, Lennart Hardell, Michael Carlberg

[18] Michael H Repacholi

^[19] Albania, Argentina, Armenia, Azerbaijan, Bosnia and Herzegovina, Brazil, Cabo verde, China, Colombia, Costa Rica, Ecuador, Egypt Arab Rep, Georgia, Iran Islamic Rep., Jamaica, Jordan, Kazakhstan, Lebanon, Malaysia, Maldives, Mauritius, Mexico, Moldova, Mongolia, Montenegro, Morocco, Panama, Romania, Serbia, South Africa, St. Lucia, St. Vincent and Grenadines, Suriname, Thailand, Tunisia, Turkey, Ukraine, Venezuela RB.

 

[20] Panel Unit Root Test

[21] Levin, Lin & Chu

[22] Eveiws  

[23] Generalized Method of  Moments

[24] Individual Specific Effects

[25] Wilkinson & Marmot

مراجع

منابع

-      آصف زاده، سعید. (1382). مبانی اقتصاد بهداشت و درمان، نشر حدیث امروز.

-      بهبهانی، سرور و کریمی مریدانی، محمد. (1391). امواج الکترومغناطیس، ماهنامه مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی، سال دوازدهم، شماره 133: صفحه 33.

-      دیلمقانی، میترا. (1387). دانشگاه­های مجازی؛ چالش ها و ضرورت ها، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی طبیان.

-      روشندل اربطانی، طاهر و صابر، منوچهر. (1391). مطالعات میان رشته­ای در رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره 2: 109-128.

-      طیب، علیرضا. (1379). تکنولوژی اطلاعات. نشر سفیر، تهران.

-      متفکرآزاد، محمدعلی و اصغرپور، حسین و جلیل پور، سالار و صالح، شبنم. (1392). اثرات توزیع درآمد بر شاخص های امید به زندگی و نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال در ایران، پژوهش و سلامت، دوره 3، شماره 4: 536-544.

-      مرتضوی، سیدمحمدجواد و ناظر، محمد و صیادی اناری، احمدرضا و کریمی، حسین. (1387). اثر امواج میکروویو تابش شده از تلفن های همراه GSM بر حافظه کوتاه مدت انسان. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. دوره 7، شماره 4( پیاپی 29): 251-158.

-      مصطفوی کهنگی، فرحناز. (1393)، آسیب­شناسی استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی دانشجویان، نشریه جامعه شناسی مطالعات جوانان، دوره 5، شماره 15: 143- 156.

-      میرزائیان، بهرام و باعزت، فرشته و خاکپور، نعیمه. (1390). اعتیاد به اینترنت در بین دانشجویان و تاثیر آن بر سلامت روان، فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال دوم، شماره اول: صصص

-      واعظی، ویدا و زارع، حسین. (1390). رابطه توزیع درآمد (شاخص منتخب ضریب جینی) و اقتصاد سلامت (شاخص مرگ و میر و علل مرگ) در ایران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42، 313 – 281.

-      یاسمی­نژاد، پریسا و گل­محمدیان، محسن و یوسفی، ناصر. (1391). رابطه سلامت عمومی و استفاده مفرط از تلفن­همراه در دانشجویان. دانش و پژوهش در روان­شناسی کاربردی، دوره 13، شماره 1 (پیاپی 47): 60- 72.

-      Baek ,Ji Won. ) 2016(. The effects of the Internet and mobile services on urban household expenditures: The case of South Korea.Telecommunications Policy, Volume 40, Issue 1: 22-38.

-      Haenssgen, Marco J. , Ariana, Proochista. )2017(. The Social Implications of Technology Diffusion: Uncovering the Unintended Consequences of People Health-Related Mobile Phone Use in Rural India and China. World Development, Volume 94:286-304

-      Ikenna Adiele & Wole Olatokun. (2014). Prevalence and determinants of internet addiction among adolescents. Journal of computer in Human Behavior.Vol 31:100-110

-      Michael H Ripacholi. (2001). Health risks from the use of mobile phones. Toxicology Letters, 120(1-3):323-31.

-      Santiago Lago-Penas, David Cantarero-Prieto, Carla Blazquez-Fernandez. (2013). On the relationship between GDP and Health care expenditure : A new look. Economic Modelling, 32: 124-129.

-      Seth, A.(2003). The internet: Addition or Hobby?, Active Karma Ventures Pvt. Ltd.

-      Vini G. Khurana & Charles Teo & Michael Kundi & Lennart Hardell & Michael Carlberg, M. (2009). Cell phones and brain tumors: a review including the long-term epidemiologic data. Surgical Neurology 72: 205-215.

-      Yoonhuk Jung & Seongcheol Kim. (2015). Response to potential information technology risk: User's valuation of electromagnetic field from mobile phones. Journal of telematics and Informatics. 32(1): 57-66.

-      Velmurugan, Manivannan Senthil. ) 2017(. Sustainable perspectives on energy consumption, EMRF, environment, health and accident risks associated with the use of mobile phones. Renewable and Sustainable Energy Reviews, Volume 67: 192-206

-      Wilkinson RG, Marmot  MG. (2006). Determinants of health [electronic resource]: the solid fact A EURO puplication. Oxford university press.