نقش تحولات فکری رهبران حزب عدالت و توسعه در کنش‌های راهبردی ترکیه (تحلیل سازه‌انگارانه)

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 2، دوره 9، شماره 31، تیر 1396، صفحه 31-56   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

علی علی حسینی¹؛ حسین عربیان^{* 2}؛ علیرضا آقا حسینی³

¹استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

³دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

چکیده
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002، ترکیه تصمیمات و اقدامات متفاوت و بعضاً متناقضی را در سیاست‌های داخلی و خارجی خود دنبال کرده است. هدف از این نوشتار، بررسی این جهت‌گیری‌ها بر اساس تحولات فکری رهبران حزب عدالت و توسعه بوده است. از این رو، این مقاله بر آن است تا با تکیه بر چارچوب ساختاریابی به این پرسش‌ها پاسخ دهد که اصولاً جهت‌گیری‌های رهبران ترکیه در حوزه‌های راهبردی؛ همچون: رابطه دین و سیاست، دموکراسی، اقتصاد و نوعثمانی‌گری متأثر از چه عواملی است؟ و چه تأثیری بر تصمیمات امروزی ترکیه دارد؟ فرضیه مقاله بر این اصل استوار است که حزب عدالت و توسعه، به‌دنبال حفظ قدرت و به‌دست آوردن منفعت با چاشنی هویتی در سیاست داخلی و خارجی است. بنابراین، از منظر این نوشتار، تأثیر متقابل ساختار و کارگزار در سیر تحولات ترکیه سبب ایجاد رویکردی منفعتی و هویتی در رهبران حزب عدالت و توسعه شده است. این رویکرد با زیربنای اقتصادی، از سویی بر گسترش الگوی ترکیه نظر دارد و از سوی دیگر، بر روابط دوسویه غرب و شرق (جهان اسلام)؛ تا از این وادی با درک شرایط زمانی و مکانی بتوانند همچنان سکان هدایت ترکیه را در دست داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: نوعثمانی‌گری؛ سکولاریسم؛ منفعت – هویت؛ دموکراسی محافظه‌کار؛ آک پارتی

مراجع

منابع

آقایی، سید‌داود و عقدایی، سید‌هدایت‌اله .(1391). تحلیل نظری الحاق ترکیه به اتحادیه اروپایی و موانع پیش‌رو، فصلنامه سیاست، ش4، زمستان.

افضلی، رسول و متقی، افشین .(1390). بررسی و تبیین ژئوپلیتیکی اسلام‌گرایی اعتدالی در سیاست خارجی ترکیه از سال 1995 تا 2011، با رویکرد سازه‌انگاری، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، ش4، زمستان.

امام‌جمعه‌زاده، سید‌جواد؛ رهبرقاضی، محمودرضا و محموداوغلو، رضا .(1389). چرخش گفتمانی در راهبردهای اسلام‌گرایان ترکیه و علل آن، فصلنامه آفاق امنیت، سال سوم، ش 6، بهار.

انتخابی، نادر .(1392). دین، دولت و تجدد در ترکیه، تهران: هرمس.

ببری، نیکنام؛ عباسی، مجید و مغنی، محمد .(1393). سیاست خارجی ترکیه و بیداری اسلامی(مطالعه موردی: تحولات مصر و تونس)،جستارهای سیاسی معاصر، سال پنجم، ش1، بهار.

بهرامی، سیامک .(1395). انحراف از نوعثمانی‌گرایی و کودتا در ترکیه، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، ش3، پاییز.

چگینی‌زاده، غلامعلی و خوش‌اندام، بهزاد .(1389). تعامل و تقابل پیرامون‌گرایی و غرب‌گرایی در سیاست خارجی ترکیه، فصلنامه راهبرد، سال نوزدهم، ش 55، تابستان.

حسینی، سیده‌مطهره؛ ابراهیمی، طالب و شاه‌قلعه، صفی‌الله .(1392). نگاه به غرب در سیاست خارجی ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه (2002-2012)، مطالعات جهان اسلام، ش3، زمستان.

حیدری، محمدعلی و رهنورد، حمید .(1390). نوعثمانی‌گرایی و سیاست خارجی خاورمیانه‌ای ترکیه (با تاکید بر تحولات بهار عربی)، فصلنامه ره‌نامه سیاستگذاری، سال دوم، ش 2، تابستان.

خلج منفرد، ابوالحسن .(4 آذر1394). سیاست‌های ترکیه در سایه دوره حاکمیت جدید حزب عدالت و توسعه، خبرگزاری جمهوری اسلامی:

http://www.irna.ir/fa/News/81852926/

دانش نیا، فرهاد؛ احمدیان، قدرت و هاشمی، مسعود .(1392). هویت تاریخی، نوعثمانی‌گرایی و سیاست خارجی ترکیه، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال دوم. ش 7، پاییز.

رحم دل، رضا و جانسیز، احمد .(1395). تحلیل ساخت‌یابانه سیاست خارجی ایران و ترکیه، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دوازدهم، ش34، بهار. 

رسولی، رؤیا و ایمانی، همت .(1394). رویکرد اقتصادی در سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه: مورد ایران (2002-2014)، فصلنامه روابط خارجی، سال هفتم، ش2، تابستان.

رضازاده، سخاوت .(1387). استراتژی خاورمیانه‌ای ترکیه و محدودیت‌ها و مطلوبیت‌های ایران، پژوهش‌نامه سیاست خارجی، ش 19، اسفند.

ریتزر، جورج .(1374). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: علمی.

سنایی، اردشیر .(1390). چارچوبی تحلیلی برای بررسی روابط ترکیه و اسرائیل پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه (2002-2010)، پژوهشنامه روابط بین‌الملل (علوم سیاسی و روابط بین‌الملل)، ش16.

شیخی، هوشنگ .( 19 اردیبهشت 1395). اردوغان فردی مطیع می‌خواهد، دیپلماسی ایرانی:

http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1958704

صالحی، سید‌جواد .(10 مرداد 1390). نقش کارآمدی اقتصادی در پیروزی حزب عدالت و توسعه ترکیه، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه:

http://demo.cmess.ir/View/tabid/127/ArticleId/1286/.aspx

فادرانی، علی .(1394). روایت یک دگردیسی از اسلام‌گرایی اربکانی تا عمل‌گرایی اردوغانی، روزنامه صبح خراسان، ش19112.

فلاح، رحمت‌الله .(1391). انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی و گفتمان اسلام‌گرایان نوین ترکیه، 15 خرداد، ش 31.

قوام، سید‌عبدالعلی و گل‌محمدی، ولی .(1393). مدل تصمیم‌گیری شهودی چندوجهی و تحلیل راهبردهای سیاست خارجی ترکیه در حمایت از جریان‌های تکفیری، سیاست دفاعی، سال بیست و سوم، ش 89، زمستان.

قهرمان پور، رحمان .(1384). تعاملات ایران و ترکیه در آغاز قرن بیست و یکم، نامه دفاع، ش4.

لاربی، اف. استفن .(1386). رویکرد نوین ترکیه به خاورمیانه، ترجمه: مسعود آخوند مهریزی، ماهنامه فردوسی، ش 56-57.

موثقی گیلانی، احمد و اعتمادی­فر، امین .(1393). زمینه‌های تفاوت اسلام‌گرایی در ایران و ترکیه، مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال دوم، ش4، پاییز و زمستان.

نورانی، محمود؛ علی نیا، یاور و عسگری دولاما، هادی .(1393). حزب عدالت و توسعه ترکیه در قبال تحولات خاورمیانه: مطالعه موردی بحرین، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و هشتم، ش 4، زمستان.

نوروزی فیروز، رسول .(1392). فراز و فرود جریان‌های اسلامی در ترکیه معاصر و نسبت آن با انقلاب اسلامی، پژوهش‌های منطقه‌ای، سال اول، ش10، زمستان.

واعظی، محمود .(1387). سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.

یاووز، هاکان .(1389). سکولاریسم و دموکراسی اسلامی در ترکیه، ترجمه: احمد عزیزی، تهران: نشر نی.

Alpery, Dade (2011) The Arab Uprising: Debating the Turkish Model. Insight Turkey, Vol 13, No2.

Duran, B. & N. Yilmaz (2011) Whose Model? Which Turkey? Foreign Policy, Available at:

http://mideast.foreignpolicy.com/Posts/2011/02/08/

Faiola, Anthony & Mekhennet, Souad (2014) In Turkey, a Late Crackdown on Islamist fighters. The Washington Post, August12, 2014, Available at:  http://www.washingtonpost.com/world/how-turkey-became-the-shopping-mall-for-the-islamic-state/2014/08/12/5eff70bf-a38a-4334-9aa9-ae3fc1714c4b-story.html.

Kassem, Taha (2013) The Rise of Political Islam Can the Turkish Model Be Applied Sucsessfully in Egypt, Topics in Middle Eastern African Economies, Vol15, No1.

Keyman, E.FUAT (2007) Modernity, secularism and Islam: the case of Turkey. Theory, culture and society.

Robins, Philip(2007) Turkish Foreign Policy since 2002: Between a Post Islamist Government and a Kemalist State,International Affairs, Vol 83.

Svet, Oleg(2006) Turkeys Zero Problem Foreign Policy: An Untenable Balancing Act, New Initiative For Middle-East Peace Journal,Vol 2.

Taspinar, Omar(2008) Turkeys Middle East Policies, Between Neo-ottomanism and kemalism, Carnegie.

Lenore, Martin & Keridis, Dimitris (2004) The Future of Turkish Foreign Policy, London:The MIT Press.

T. Josseran (2010)  La nouvelle puissance turque. L’adieu à Mustapha Kemal, Ellipses, Paris.