آسیب شناسی محل استقرار مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(نمونه موردی: مدارس ابتدایی منطقه 7 شهر اهواز)

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 2، دوره 7، شماره 28، بهمن 1397، صفحه 19-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سعید ملکی¹؛ ندا پیوند^{* 2}؛ اقبال اسدی کلمتی²

¹دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

فضاهای آموزشی، از مهم‌ترین کاربری‌های شهری محسوب می‌شود و تعیین بهینة مکان استقرار مدارس، از جملة وظایف برنامه‌ریزان‌شهری است. عدم مکان‌گزینی صحیح کاربری‌های شهری خصوصاً کاربری آموزشی، منجر به ناهماهنگی بین نیاز‌ها و خدمات ارائه شده از سوی کاربری‌ها می‌شود. تحقیق حاضر با هدف آسیب‌شناسی محل استقرار مراکز آموزشی مقطع ابتدایی منطقه 7 شهر اهواز انجام یافته است. این تحقیق به لحاظ هدف؛ کاربردی و روش بررسی آن؛ توصیفی- تحلیلی می‌باشد. به‌منظور وزن‌دهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد-مطالعه در هدف نهایی تحقیق، از مدل FAHP استفاده شده است. برای تهیه لایه نهایی با استفاده از گزینه Raster Calculator و استفاده از عمل‌گر جمع، لایه‌ها به روش هم‌پوشانی با یکدیگر تلفیق شده است. نتایج تحلیل FAHP در ارتباط با استخراج ارزش وزنی شاخص‌های موثر در ارزیابی محل استقرار مدارس ابتدایی منطقه 7 شهر اهواز نشان داده است که؛ کاربری‌های صنعتی و مسکونی هرکدام با وزن(164/0) و (138/0) به عنوان مهم‌ترین شاخص‌ها شناخته و دارای بیشترین وزن بوده‌اند. نتیجه نهایی تلفیق لایه‌ها نیز نشان می‌دهد که: از مجموع 27 مدرسه مقطع ابتدایی منطقه 7 شهر اهواز از نظر الگوی همجواری و سازگاری با سایر کاربری-های همجوار؛ 8 دبستان در طیف نامناسب و کاملا نامناسب، 9 دبستان در طیف متوسط و 10 دبستان هم در طیف کاملا مناسب و مناسب قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌شناسی؛ مراکز آموزشی؛ GIS؛ مقطع-ابتدایی؛ اهواز

مراجع

1. احد نژاد روشتی، محسن و همکاران(1391)، تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی آن با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه 8 تبریز)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شماره(8).

2. ادیبی سعدی نژاد، فاطمه و همکاران(1390)، ارزیابی توزیع فضایی مدارس ابتدایی شهر اسلام آباد با استفاده از GIS ، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره(3).

3. بافقی زاده، محمد(1393)، ارزیابی تناسب مکانی کاربری آموزشی با استفاده از تلفیق مدل FDAHP و GIS مطالعه موردی دبیرستان‌های منطقه 2 و 4 شهر اهواز، فصلنامه پژوهش‌های بوم شناسی شهری، شماره(2).

4. پور شیخیان، علیرضا و ابراهیمی، سیده اعظم(1391)، تحلیل معیارهای مکانیابی بهداشتی درمانی شهر بندرانزلی، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال چهارم، شماره(13).

5. پور محمدی، محمدرضا و عساکره، ماجد(1391)، ارزیابی مکان یابی کاربری‌های آموزشی (مدارس ابتدایی) شهر شادگان، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شماره(9).

6. تقوایی، مسعود و رخشانی نسب، حمیدرضا(1388)، تحلیل و ارزیابی مکان‌گزینی فضاهای آموزشی شهر اصفهان، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره(3).

7. جاوری، مجید و همکاران(1389)، استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS)در مکان یابی مراکز آموزش عالی (نمونه موردی: دانشگاه پیام نورخرم آباد)، فصلنامه پژوهش‌های بو شناسی شهری، دوره یک، شماره(1). 

8. خاکپور، براتعلی و همکاران(1393)، ارزیابی مکان‌گزینی فضاهای آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهر اشنویه)، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری، سال دوم، شماره(5).

9. ده دهی، غلامرضا(1391)، تحلیل نظم مکانی والگوی توزیع فضایی کاربری‌های شهری مطالعه موردی : کاربریهای آموزش متوسطه ناحیه 3 شهر کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.

10. زیاری، کرامت الله و بشارتی‌فر، صادق و رشیدی‌فرد، نعمت الله (1389)، ارزیابی کاربری اراضی شهر دهدشت، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره(10).

11. زیاری، کرامت الله(1381)، برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد.

12. سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور(1392)، چهارچوب کلی تحقیقات تعیین ضوابط، مکان‌یابی و الویت‌بندی مکانی با استفاده از GIS.

13. سرور، رحیم و موسوی، میرنجف و یزدانی چهاربرج، رسول (1392)، تحلیل توزیع فضایی و مکان گزینی خدمات درمانی با استفاده از مدل تصمیم گیری چند معیاره فازی ( مطالعه موردی: میاندوآب)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 22.

14. سرور، رحیم و یحیی پور، ایرج(1393)، مکان یابی بهینه پارکینگ‌های طبقاتی براساس مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و منطق بولین (Boolean) (مطالعه موردی: منطقه 15 شهرداری تهران)، فصلنامه سپهر، شماره(90).

15. سلیمانی مقدم، پرویز و همکاران(1394)، تحلیل توزیع فضایی کاربری‌های شهری منطقه 3 شهر اهواز با تاکید یر کاربری آموزشی، فصلنامه پژوهش‌های بوم شناسی شهری، سال6، شماره(1).

16. شجاعیان، علی و همکاران(1392)، ساماندهی مکان گزینی مراکز آموزش شهری با استفاده از منطق بولین و تصمیم‌گیری چند معیاره فازی مطالعه موردی: مدارس مقطع راهنمایی مناطق 8 گانه شهر اهواز، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی، سال دوم، شماره(4).

17. شجاعیان، علی و مدیری، مهدی و امیدی پور، مرتضی(1393)، کاربرد مدل‌ها در علوم جغرافیایی، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ 1393.

18. شماعی، علی و عسکری، حمید(1388)، آسیب‌شناسی کاربری آموزشی مقطع دبیرستان در شهر ایلام با استفاده از gis، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ج دهم، شماره(13).

19. صابری، عظیم و رنگزن، کاظم و نگاهداری، جواد و دهقانیان، اسفندیار (1390)، اریابی و مکان‌یابی مدارس مقطع راهنمایی با استفاده از سیستم اطلاعات حغرایایی به روش AHP مطالعه موردی: شهر اهواز، همایش ژئوماتیک، اردیبهشت 1390.

20. صفائی پور، مسعود و همکاران(1392)، ارزیابی و توزیع فضایی- مکانی مراکز فرهنگی در شهرها (نمونه موردی شهر اهواز)، اولین کنفرانس ملی خدمات شهری و محیط زیست، 17 و 18 مهرماه، مشهد مقدس.

21. طالعی، محمد و علی محمدی، عباس و عدیلی، اسماعیل (1391)، تصمیم‌سازی گروهی مبتنی بر GIS در مساله تخصیص کاربری آموزشی مورد شناسی منطقه 6 شهرداری اصفهان، مجله جغرافیا و آمایش شهری، شماره(3).

22. عساکره، ماجده(1389)، بررسی مکان یابی و ارائه مدل مدل بهینه کاربری آموزشی مدارس ابتدایی شهر شادگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.

23. غفاری، سیدرامین و شفقی، سیروس و صالحی، نگین(1389)، ارزیابی سازگاری کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل تصمیم گیری چندمعیاره فازی، مجله پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره(4).

24. فتایی، مجتبی(1393)، تحلیلی بر برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر کوهدشت با تاکید بر کاربری آموزشی (مدارس ابتدایی)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

25. محمدی ده چشمه، مصطفی و حیدری نیا، سعید (1393)، مدل سازی مکانی همجواری کاربری‌های ویژه از دیدگاه پدافند غیرعامل در کلان شهر اهواز، فصل نامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره(2).

26. معینی فر، مریم و همکاران(1394)، ارزیابی نحوه استقرار فضاهای آموزشی با استفاده از مدل تلفیقی تاپسیس و آنتروپی شانون، مجله پژوهش‌ها جغرافیایی انسانی، دوره 47، شماره(2).

27. مهدی زاده، جواد(1379)، برنامه ریزی کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار، مهندسین مشاور فرنهاد، نشریه جستارهای برنامه ریزی و طراحی شهری، تهران.

28. موحد، علی و همکاران (1390)، بررسی و تحلیل مکان یابی بهینه مدارس ابتدایی شهر شادگان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره(22).

29. ولی‌زاده، رضا(1386)، مکان یابی مراکز آموزشی دبیرستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی شهر تبریز)، نشریه علوم جغرافیایی، شماره(10).

30. ویسی، رضا و حسینی، سیدعلی و معصومی، دلاور و محمدی، مریم (1393)، مکان یابی بهینه مجتمع‌های آب درمانی در شهر سرعین، دو فصلنامه بوم شناسی شهری، دوره پنجم، شماره(1).

31. Ahmad, M.W. (2007), Combining GIS-Based Spatial Analysis and Optimization Techniques to Generate Optimum Facility Locations, Map Division /ISSD/ Aramco: 2-8.

32. Bunruamkaew, Khwanruthai & Yuji Murayama(2011), Site Suitability Evaluation for Ecotourism Using GIS & AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand, Procedia Social and Behavioral Sciences 21, PP: 269–278.

33. Jarosław Banaszek1, Małgorzata Gajos, Dominik Karkosz1, Oimahmad Rahmonov, Tomasz Parusel (2014), Using GIS Methods to Investigate Urban Parks within Industrial Regions, Pol. J. Environ. Stud. Vol. 23, No. 2 (2014), 609-617.

34. Liu, X. Lv, X. Qin, H. Guo, Y. Yu, J. Wang, and G. Mao, (2007). An integrated GIS-based analysis system for land-use management of lake areas in urban fringe, Landscape and Urban Planning 82, pp. 233-246.

35. Matisen. M. (2000), Urban land use and its evolution, urban policy. Vol. 51: 203-217.

36. Nelio D. Pizzolatoab, Fabricio Broseghini Barcelosa, Luiz Antonio Nogueira Lorena, (2004), "School location methodology in urban areas of developingcountries", International Transactions in Operational Research, Vol. 11, pp. 667- 681.

37. Okan, E. (2012), Application of Geographic Information System (GIS) in Education, Journal of Technical Science and Technologies, No.1 (2):53-58.

38. Senvar, Ozlem. Otay, Irem. Bolturk, Eda. (2016). Hospital Site Selection via Hesitant Fuzzy Topsis. IFAC-Paperonline. pp: 1140-1145.