سنجش مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری نمونه موردی: کلانشهرکرمانشاه

جغرافیا و مطالعات محیطی

مقاله 8، دوره 7، شماره 28، بهمن 1397، صفحه 107-125   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رئوف حیدری فر¹؛ مهناز حسینی سیاه گلی^{* 2}؛ اسماعیل سلیمانی راد³

¹استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

²دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

³دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

امروزه جوامع در تلاش برای دست‌یابی به شرایطی هستند که در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آن ها را به وضعیت پیش از بحران فراهم سازد. از این رو پژوهش حاضر با هدف سنجش مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری در کلانشهرکرمانشاه است که با استفاده از روش «اسنادی – پیمایشی» سعی گردیده است مؤلفه‌های مهم و تأثیر‌گذار در این حوزه مورد ارزیابی و واکاوی قرار گیرد. برای گردآوری داده‌های پژوهش از نظرات ۴۲ نفر از کارشناسان مرتبط با موضوع پژوهش استفاده‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد عامل کالبدی- مدیریتی، از اولویت بیشتری جهت گرایش به سمت تاب‌آوری شهری دارد و هر ۵ مؤلفه نهادی- مدیریتی، زیر ساختاری، کالبدی مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی تأثیر مستقیم و معناداری بر فرآیند تاب‌آوری شهری در برنامه‌ریزی شهری کرمانشاه دارند. برای بررسی بین مناطق از آزمون ویلکاکسون استفاده شده است و نتایج به صورت نقشه در سیستم اطلاعات جغرافیایی تحلیل شده اند. مناطق 4،5 و 1 به ترتیب کمترین تاب آوری را طبق نظر کارشناسان نشان می دهند. در خاتمه پیشنهاداتی که نیازمند توجه جدی مدیران و برنامه ریزان شهری است مطح شده است تا با کاربست این مهم بتوانی چالش‌های پیش روی تاب‌آوری شهری در کلانشهر کرمانشاه را ساماندهی کرد.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری شهری؛ بحران؛ کرمانشاه؛ ویلکاکسون؛ GIS

مراجع

1. افضلی گروه، زهرا (۱۳۹۴). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهر کرمان. رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی امید مبارکی و منیژه لاله پور.
2. داداش پور، هاشم؛ عادلی، زینب (۱۳۹۴). سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه‌ی شهری قزوین، دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره هشتم، ص ۷۳-۸۴.
3. رضایی، محمدرضا (۱۳۸۹) تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر مجتبی رفیعیان و علی عسگری.
4. رضایی، محمدرضا (۱۳۹۲) ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه موردی:‌ زلزله‌ی محله‌های شهر تهران، فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره سوم.
5. روستا، مجتبی؛ ابراهیم‌زاده، عیسی؛ ایستگلدی، مصطفی (۱۳۹۶)تحلیل تاب‌آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان، فصلنامه علمی پژوهش جغرافیا و توسعه دوره ۱۵، شماره 46، صفحه ۱-۱۸.
6. فرزاد بهتاش، محمدرضا؛کی‌نژاد، محمدعلی؛ پیر بابایی، محمدتقی؛عسگری، علی (۱۳۹۲). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره ۱۸، شماره ۳. ص ۳۳-۴۲.
7. قدیری، محمود (۱۳۸۷) رابطه ساخت اجتماعی شهرها و آسیب‌پذیری در برابر زلزله: مطالعه موردی کلان‌شهر تهران. رساله دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی دکتر عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری
8. معظمی، بهاره؛ رحیمی، محمود (۱۳۹۵). سنجش و تدوین راهبردهای تاب‌آوری در مقابل بحران، در بافت قدیم شهری (مورد پژوهی: محله فیض‌آباد کرمانشاه)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره ۵، شماره 18، صفحه ۲۳-۳۴.
9. Adger, W.N. (2000). Social and ecological resilience: Are they re-lated? Progress in Human Geography, vol. 24, no.3, 347-364.
10. Ainuddin, S. Routray, Jayant Kumar (2012), Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.
11. Campanella, T. J. (2006). Urban resilience and the recovery of New Orleans. Journal of the American Planning Association, 72(2), 141–146.
12. Coaffee, J. (2010). Protecting vulnerable cities: The UK's resilience response to defending everyday urban infrastructure. International Affairs, 86(4), 939.
13. DFID.(2005) . Sustainable Livelihoods Guidance Sheets London, Department for. International Development (UK), 1999-2005. Available at: http: //www. livelihoods. Org /info/info _ guidancesheets.html.
14. Hegedus J, Tosics I, Turner, B. (2014), TheReform of Housing in Eastern Europe and the Soviet Union, London, 64,86.
15. Klein, R.G.N & Thomalla, F(2003) Resilience to Natural Hazard: How Useful is this Concept, Environmental Hazards.35,45
16. Liu, J. Dietz, T. Carpenter, S. R. Alberti, M. Folke, C. Moran, E. ... Taylor, W. W. (2007). Complexity of coupled human and natural systems. Science, 317(5844), 1513–1516.
17. Mayunga, Joseph S (2007),Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-base approach, A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability are resil-ience building, Munich, Germany. 22 – 28
18. Mileti, D.S. (1999) Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters, Joseph Henry Press, Washington, DC. 22-28
19. Mitchell, T. Harris, K.( 2012), Resilience: a risk management ap - proach, background note,ODI.1,15
20. Norris S.P. et al. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journal of Community Psychology, 41, 127-150.
21. Paton, D. & Johnston, D. (2006). Disaster resilience: An integrated approach. Springfield, IL: Charles C. Thomas.
22. Pelling, M. (2003). The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience. London, Earthscan.
23. Rao, F. & Summers, R. J. (2016). Planning for retail resilience: Comparing Edmonton and Portland. Cities, 58, 97–106.
24. Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to di- sasters. Disaster Prevention and Management, 13, 307-314
25. Spaans, M. & Waterhout, B. (2017). Building up resilience in cities worldwide – Rotterdam as participant in the 100 resilient cities programme. Cities, 61, 109–116
26. Steven J. R. (2016), Amulti-scalar, mixed methods framework for assessing rural communities’ capacity for resilience, adaptation, and transformation, Journal Community Development.124,140

Twigg, J(2007)Characteristics of a Disaster resilient Community A Guidance Note, V ersion 1 (for field testing) August 2007, for the DFID Disaster Risk Reduction Interagency Coordination Group.1- 39