بررسی نقش عوامل اخلاقی و سیاسی در شاد زیستن با تکیه بر شعر کهن فارسی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 5، شماره 19، آذر 1392، صفحه 57-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

شادی یکی از احساس‌های مثبت انسان است که رواج آن در هر دوره موجب رضایت خاطر همگان و همبستگی بیشتر اجتماعی در بین مردم می‌شود؛ به همین دلیل پژوهشگران در دوره‌های مختلف به  بررسی عوامل مؤثر در ایجاد این احساس مثبت در انسان پرداخته اند؛ عواملی مانند مسائل اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی. شاعران، از جمله گروه‌هایی هستند که دربارة نقش این عوامل در ایجاد این احساس، سخنان ارزنده‌ای گفته‌اند که بررسی اندیشه‌های آنها حتی برای انسان غم زده و هویت باخته امروز می‌تواند مؤثر باشد. هدف از نگارش این مقاله نیز بررسی نقش اصول اخلاقی و سیاسی در شاد کردن افراد با تکیه بر شعر کلاسیک فارسی است.
عمل به قناعت، صبر، توکل، رضا، راستی، ساده دلی، خوی‌نیک، ازخودگذشتی بخشندگی و اجتناب از حرص، بددلی، حسادت، عیب جویی و بددلی از جمله امور اخلاقی هستند که می‌تواند انسان را به شادی برساند. عدالت محوری، دین‌داری، رفع نیاز فقیران و نوازش ضعیفان، بخشش مالیات‌ها، جلوگیری از ظلم ظالمان، قهر و لطف حاکمان، ایجاد امنیت، تدبیر، توجه به دادخواهان و حلم، از جمله عوامل سیاسی هستند که شاهان و حاکمان نیز می‌توانند با اقدام به آنها مردم را شاد کنند.
از نظر شاعران مورد بررسی، انجام فضایل اخلاقی موجب احساس آرامش در انسان می‌شود و در نتیجه انسان به شادی و خوشدلی می‌رسد اما با توجه به این که رذایل اخلاقی همواره سبب اضطراب و پریشانی می‌شوند، نتیجه‌ای جز غم و اندوه در بر ندارند. همچنین آنها با توجه به بافت سیاسی و اجتماعی جامعه دوران خود معتقد هستند که هر گونه کار یا گفتار از سوی حاکمان و عاملان، می‌تواند مردم را شاد یا غمگین کند. 

کلیدواژه‌ها

شعر کهن فارسی؛ شادی؛ اخلاق؛ سیاست

مراجع

- قرآن کریم.##

2- نهج البلاغه.##

3- آراگایل، مایکل.(1386). روانشناسی شادی، مترجم مسعود گوهری و همکاران، اصفهان: جهاد دانشگاهی اصفهان.##

4- الیس، آلبرت، بکر،ایروینگ .(1384 ). زندگی شادمانه، مترجم مهرداد فیروز بخت و وحیده مردانی، تهران: رسا.##

5- انوری، علی بن محمد.(1389). مفلس کیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، انتخاب و توضیح شفیعی کدکنی، تهران: سخن.##

6- انوری، علی بن محمد .(1372). دیوان، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.##

7- ای، فرانکن رابرت.(1384). انگیزش و هیجان، ترجمه حسن شمس و دیگران، تهران: نشر نی.##

8- باقری خلیلی، علی اکبر.(1386). شادی در فرهنگ و ادب ایرانی، مطالعات ملی، تهران، سال هشتم، شماره 2: 80-53.##

9- جامی، عبدالرحمان.(1366). نفحات الانس، تهران: مهارت.##

10- حافظ، شمس الدین محمد.(1381). دیوان، محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.##

11- حیدری، محمد.(1380). روش دوست‌یابی، ترجمه محمد صادق عارف، تهران: بنیاد پژوهشهای اسلامی.##

12- دهخدا، علی اکبر.(1372).لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.##

13- ذاکر حسین، عبدالرحیم.(1377). ادبیات سیاسی ایران در عهد مشروطیت، تهران: نشر علم.##

14- راسل، برتراند.(1373).تاریخ فلسفة غرب، ترجمه نجف دریابندری، تهران: پرواز.##

15- راشیانوف، پنلوپ.(1375). بیا شادی را با هم جستجو کنیم، ترجمه توران دخت تمدن، تهران: اوحدی.##

16- رزمجو، حسین.(1369). شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.##

17- رودکی، جعفر بن محمد.(1379). دیوان، به کوشش خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.##

18- رودکی، جعفر بن محمد .(1373). دیوان، تصحیح جهانگیر منصور، تهران: ناهید.##

 19- سعدی، مصلح الدین.(1381). بوستان سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.##

20- سِکِس، کامینز.(1345). فلسفه اجتماعی، ترجمه رضا صدوقی و دیگران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##

21- سلطان ولد.(1376). ولد نامه، تصحیح همایی، تهران: نشر هما.##

22- سلمان، مسعود بن سعد.(1374).دیوان مسعود، تهران: نگاه.##

23- سماک امانی، محمدرضا.(1385). شادی در اسلام، تهران: نشر آموزش کشاورزی.##

24- سنایی، مجدود بن آدم.(1375).دیوان، تهران: نگاه.##

25- سیف فرغانی،محمد.(1375). برگ خزان دیده: گزیده اشعار، تهران: سخن.##

26- شمس تبریزی.(1377). مقالات شمس تبریزی، به تصحیح محمد علی موحد، تهران: خوارزمی.##

27- صائب، میرزا محمدعلی.(1373).کلیات دیوان، به کوشش امیری فیروز کوهی، تهران: انتشارات خیام.##

28- صیفوری، ویدا و علی فلاحتی .(1390). بررسی اهمیت و ضرورت شادی و نشاط از دیدگاه قرآن، روایات و تعالیم دینی، مجله فرهنگ در دانشگاه اسلامی، تهران، سال پانزدهم، شماره 2: 110-84.##

29- طوسی، خواجه­نصیرالدین.(1374).کلید سعادت گزیدة اخلاق ناصری، شرح و تصحیح صمد موحد، تهران: سخن.##

30- عطار، فریدالدین محمد.(1377) .الهی نامه،تصحیح عطا الله تدین، تهران: انتشارات تهران.##

31- عطار، فریدالدین محمد .(1388).منطق الطیر،تصحیح شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات سخن.##

32- علیزاده، مهدی و همکاران.(1389).اخلاق اسلامی/مبانی و مفاهیم، قم: دفتر نشر معارف.##

33- عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد.(1363). دیوان، تصحیح دبیر سیاقی، تهران: سنایی.##

34- غزالی، محمد بن محمد.(1387).کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.##

35- فرانکلین، ساموئل اس.( 1390). روان شناسی شادکامی، ترجمه جعفر نجفی زند، تهران: سخن.##

36- فرخی سیستانی.(1377).سخن­گستر سیستان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: علمی.##

37- فروزانفر، بدیع الزمان.(1387). شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.##

38- قشیری، ابوالقاسم.(1345). رساله قشیریه، تهران: چاپ بنگاه و نشر کتاب.##

39- کار، آلان.(1385). روانشناسی مثبت، علم شادمانی و نیروهای انسانی، ترجمه حسن پاشایی شریفی و جعفر نجفی زند، تهران: سخن.##

40- کاشانی، عزالدین محمود.(1367).مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، تهران.##

41- کرمی، محمد حسین و زینب نوروزی .(1387). «اندیشة سیاسی ایرانشهری در اسکندر نامة نظامی»، نشریةدانشکده ادبیات دانشگاه باهنر کرمان، کرمان، شمارة 24 (پیاپی 21): 206-175.##

42- کلینی، محمد بن یعقوب.(1394). الاصول من الکافی، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، تهران: نشر اسلامیه.##

43- مجلسی، محمد باقر.(1403).بحار الانوار، بیروت: دار احیاء.##

44- مختاری، محمد.(1371). انسان در شعر معاصر، تهران: توس.##

45- مدبری، محمود.(1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان در قرن های 3و4و5 هجری قمری، تهران: پانوس. ##

46- مشایخی، منصوره.(1388). «ارتباط خرد و شادی در شاهنامه فردوسی و مطابقت آن با شعر چند شاعر فارسی و عربی زبان»، مطالعات ادبیات تطبیقی، جیرفت، شماره3 (پیاپی 11): 233-213.##

47- مطهری، احمد.( 1367). رابطه دوستی و محبت، تهران: دفتر انتشارات اسلامی##

48- میریان، احمد و همکاران.(1391). «مطالعه تطبیقی شادی و نشاط از دیدگاه اسلام و عهدین»، فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، سال دوم، شماره1: 80-51.##

49- میناگر، عبدالرضا.(1386). تحلیلی دربارة هفت مقام عرفانی، قم: انتشارات ابتکار دانش.##

50- ناصرخسرو .(1384). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.##

51- نجمی، رابرت الیاس.(1382). روانشناسی شادی، مترجم رویا منجم، تهران: نشر علم.##

52- نظامی، الیاس بن یوسف.(1386). هفت پیکر، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.##

53 - نظامی، الیاس بن یوسف .(1384).مخزن الاسرار، تصحیح وحید قزوینی، تهران:  نشر قطره.##

54- نظامی، الیاس بن یوسف .(1383). خمسة نظامی، تصحیح سامیه بصیر مژدهی، تهران: دوستان.##