پژوهشی در قصیدة شینیه «جلاء الرّوح» جامی ازدیدگاه ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 5، شماره 19، آذر 1392، صفحه 165-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

ادبیات تعلیمی- به مثابة نوع ادبی ارزشمند و مهم و بهترین نمودِ خواننده محوری - در کنار دیگر انواع ادبی همچون ادبیات حماسی، ادبیات غنایی و ادبیات نمایشی از پیشینه‌ای کهن برخوردار است. این نوع ادبی فارسی، گنجینه ای از آموزه های اخلاقی است که با هدفِ دگرگونی رفتاری مخاطب، برانگیختن صفات نیکوی اخلاقی، تعلیم حکمت و آموزش اخلاق، تببین مسایل تربیتی، فلسفی، مذهبی و مفاهیم پند واندرزی و بیدارکردن وجدان خفتة وی، تاثیری درخور توجّه بر خواننده دارد؛ چرا که پیوندی گسترده با مخاطب دارد. رویکرد شاعران و ادیبان به بیان اندرزها و حکمت ها در قالب شعر از سدة چهارم قمری به بعد آغاز شد و در این میان، نورالدین عبدالرحمان جامی- سرایندة سدة نهم هجری قمری- جایگاهی بارز در بسط و گسترش ادبیات تعلیمی فارسی دارد. دیوان جامی از نظر دارا بودن درون مایه های حکمی و مفاهیم پندگونه در خور توجّه است. قصیدة «جلاءالروح» او مشهور به قصیدة «شینیه» که از اقبال ویژه ای برخوردار است، سرشار از آموزه‌های حکمی و تعلیمی است که در آیینة آن می توان مضمون پردازی اخلاقی و اندیشه ورزی حکمی و پند گونة خاقانی را به آشکارا دید. هدف از نگارش این مقاله، تبیین تعالیم حکمی و تربیتی و آموزه های اخلاقی از طریق کندوکاو در قصیدة شینیة «جلاء الروح» جامی است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تعلیمی؛ قصیده شینیه جلاء الروح جامی؛ حکمت؛ پند و اندرز

مراجع

1- قرآن کریم.##

2- نهج البلاغه .(1380). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.##

3- آرام، احمد.(1380). الحیاه، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.##

4- ابن مسکوبه، محمد ابن علی.(1371). اخلاق و راه سعادت، ترجمة بانو مجتهده ایرانی، اصفهان: انجمن حمایت از خانواده‌های بی‌سرپرست.## 

5- ادیب صابر ترمذی.(1362). دیوان، تهران: علمی.##

6- امیر معزی. (1362). دیوان، به کوشش ناصر هیری، تهران: نشر مرزبان.##

7- بهار، محمد تقی.(1382). سبک شناسی،تهران :امیرکبیر.##

8- تمیمى آمدى، عبد الواحد.( 1366 ش‏). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، قم: دفتر تبلیغات‏.##

9- جامی، عبدالرحمن.(1360). دیوان، به کوشش هاشم رضی. تهران: انتشارات پیروز.##

10- خاقانی، افضل الدین بدیل .(1378). دیوان، به کوشش میرجلال الدین کزّازی، تهران: مرکز.##

11- خرمشاهی، بهاءالدین و مسعود انصاری .(1376). پیام پیامبر، تهران: منفرد.##

12- خواجوی کرمانی. (1360). دیوان، به‌کوشش احمد سمیعی خوانساری. تهران: انتشارات زرین.##

13- خوانسارى‏، سید جمال الدین.( 1366 ش‏). شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم‏، تهران: دانشگاه تهران‏.##

14- دولتشاه سمرقندی. (1338). تذکرﺓ‌الشعرا، به‌کوشش محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.##

15- دهلوی، عبدالقادر.(1371). دیوان، تهران: طرح نو.##

16- دیلمی، حسن.( 1412 ق). إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: شریف رضی.##

17- سجادی، سید ضیاء الدین.(1381). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.##

18- سعدی، مصلح ابن عبدالله.(1374). کلیات سعدی، به تصحیح فروغی و با مقدمه مرحوم عباس اقبال آشتیانی، تهران: اقبال.##

‏19- شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجلة رشد، تهران: سال هشتم، شماره33، 119- 96.##

20- شمس طبسی.(1343). دیوان، به کوشش تقی بینش، مشهد: زوار.##

21- صفای اصفهانی .(1362). دیوان، به‌اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.##

22- عرفی شیرازی.( 1360 ). دیوان، به کوشش جواهری، تهران: کتابخانة سنایی.##

23- عزیزی، یوسف.(1380). داستان پیامبران یا قصه‏هاى قرآن از آدم تا خاتم، تهران: انتشارات هاد.##

24- عطایی،محمدرضا.(1369). آداب و اخلاق در اسلام، مشهد: آستان قدس.##

25- غزنوی، سیدحسن.( 1362). دیوان، به‌تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، تهران: انتشارات اساطیر.##

26- غفارى‏، على اکبر و حمید رضا مستفید.( 1377 ‏). ترجمه عیون أخبار الرضا علیه السلام، تصحیح عبدالصمد سیفیان، تهران: نشر صدوق‏.##

27- فلسفى،‏ محمد تقى.( 1379). الحدیث- روایات تربیتى‏،تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.##

28- قاآنی شیرازی، حکیم. (1363). دیوان، به کوشش ناصر هیری، تهران: انتشارات گلشایی- ارسطو.##

29- قبادی، حسین علی- بزرگ و سعید بیگدلی .(1389). «بررسی و مقایسه سبک حماسه سرایی ایلیاد و شاهنامه»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، تهران، شمارة 18،صص 151-130.## 

30- کراجکى‏، ابوالفتح.(1410ق). کنز الفوائد، قم: دارالذخائر.##

31- مجلسی، سید محمد تقی.(1380). بحار الانوار، قم: نور.##

32- مختاری، عثمان.( 1341). دیوان، به‌کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##

33- مصطفوی، سید جواد.(1381). ترجمه اصول کافی، تهران: کتاب فروشی علمیه اسلامیه.##

34- منوچهری دامغانی. (1356). دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران.##

35- ناصرخسرو قبادیانی.( 1353). دیوان، به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.##

36- هدایت، رضاقلی‌خان.( 1362). ریاض‌العارفین، تهران: کتابفروشی محمودی.##

37- یغمایی، حبیب و ایرج افشار.(1372). نامه مینوی، مجموعة سی و هشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی به پاس پنجاه سال تحقیقات و مطالعات مجتبی مینوی، با همکاری محمود روشن، تهران: سنایی.##