قرآنی‌ترین شهید تاریخ در آیینۀ شعر پارسی از کسایی تا تجلی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 3، دوره 7، شماره 28، بهمن 1392، صفحه 63-78   

نویسنده

عزیزالله سالاری

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان و صدا و سیما (کارشناس ارشد فلسفه و حکمت اسلامی و دکترای عرفان اسلامی) (استادیار).

چکیده

مفسران بلند آوازۀ قرآن، با نقل حدیثی از امام رضا در کتاب «عیون اخبارالرضا»، براین‌باورند که مراد از ذبح عظیم در آیۀ 107 سوره صافات: «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»، حسین‌بن علی است. وی ذبیح‌الله و ثارالله است که قربانی شدنش در سال 61 ق تحقق یافت و بی‌گمان خدایی‌ترین و قرآنی‌ترین شهید تاریخ است. ازاین‌رو سرایندگان شعر و ادب پارسی، دربارۀ بزرگی مقام و سترگی قیام خدایی و نیز شکوه و جاودانگی‌اش، سروده‌های تأثیرگذار و دل‌انگیزی به یادگار نهاده‌اند که به‌طبع نگاهی قرآنی و اهتمامی آیینی است. برجسته‌ترین قطعۀ تاریخی که سرایندگان پارسی‌گوی به آن پرداخته‌اند، قطعۀ بی‌همتای عاشوراست که با درخشش حسین و یاران غیور و شورمندش در سرزمین کربلا رخ نمود. با نگاه به این حماسۀ بزرگ و گرانبهاست که شاعران پارسی‌سرای، زنجیرۀ زرینی از سرایندگی را شکل داده‌اند و شیواترین و شورانگیزترین اشعار عاشورایی را سروده‌اند. این مقاله بر آن است تا شاعران و اشعار عاشورایی را دربارۀ حضرت ثارالله‌ـ‌ آن اَبَر شهید ایمان و قرآن‌ـ به‌گونه‌ای کلی و گزیده، از کسایی مروزی تا تجلی بهبهانی بیان و بررسی نماید.  

کلیدواژه‌ها

ذبح عظیم؛ شعر آیینی؛ حسین ؛ عاشورا

مراجع

اقبال آشتیانی، عباس. (1346). تاریخ مفصل ایران. تهران: کتابخانۀ خیام.

براون، ادوارد. (1354). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: مروارید.

بیدل دهلوی، مولانا عبدالقادر. (1371). از چیدن رنگ. به کوشش محمد کاظم کاظمی و... . مشهد: انتشارات آیین تربیت.

-----------. (1376). کلیات بیدل. ج اول و دوم. تهران: انتشارات الهام.

تجلی بهبهانی، حاج بشیر. (1387). تجلی عشق. آبادان: انتشارات ابوالفضل العباس.

-----------. (1389). تجلی نور. آبادان: انتشارات ابوالفضل العباس.

حافظ. (1379). دیوان حافظ. تصحیح بهاءالدین خرمشاهی. تهران: انتشارات دوستان.

حرالعاملی، محمدبن‌الحسن. (1387). وسائل‌الشیعه. ج 10. تحقیق شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی. تهران: نشر مکتبة‌الاسلامیه.

خرمشاهی، بهاءالدین. (1375). قرآن کریم. ترجمه و توضیح و واژه‌نامه. تهران: جامی و نیلوفر.

خوسفی، محمدبن‌حسام. (1366). دیوان اشعار. به اهتمام احمد احمدی بیرجندی و محمد تقی سالک. تهران: انتشارات اداره کل حج و زیارت.

درگاهی، حسین و... . (1387). شورش در خلق عالم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

زورق، محمدحسن. (1386). خورشید در خون. تهران: انتشارات سروش.

سامانی، عمان. (1381). گنجینة‌الاسرار. با شرح ابراهیم کلانتری. تهران: دفتر نشر معارف.

سعدی شیرازی، مصلح‌الدین. (1369). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.

سنایی غزنوی، ابومجد مجدودابن‌آدم. (1344). حدیقة‌الحقیقه و شریعة‌الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.

الصدوق (ابن بابویه قمی)، ابی‌جعفر محمد. (بی‌تا). عیون اخبارالرضا. ترجمه و شرح محمدتقی اصفهانی مشهور به آقا نجفی. قم: انتشارات علمیه اسلامیه.

صفا، ذبیح‌الله. (1374). گنج سخن. ج 1. تهران: انتشارات ققنوس.

طوسی، خواجه نصیرالدین. (1361). اساس‌الاقتباس. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فرغانی، سیف. (1341). دیوان سیف فرغانی. به تصحیح و اهتمام دکتر ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشارات فردوس.

قزوه، علی‌رضا. (1386). با کاروان نیزه. تهران: نشر سورۀ مهر.

القمی، شیخ عباس. (بی‌تا). سفینة‌البحار. تهران: انتشارات سنائی.

کسایی مروزی، ابوالحسن. (1364). دیوان اشعار. تصحیح مهدی درخشان. تهران: لاله‌زار تهران.

لاهوری، اقبال. (1343). کلیات اشعار فارسی. مقدمه احمد سروش. تهران: کتابخانۀ سنائی.

محتشم کاشانی، علی‌بن احمد. (1387). دیوان اشعار. تصحیح احمدبهاروند. تهران: نگاه. چاپ 4.

مطهری، مرتضی. (1365). حماسۀ حسینی. ج 3. تهران: انتشارات صدرا.

مظفر، محمدرضا. (1400ق). المنطق. بیروت: دارالتعارف.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. (1362). مثنوی معنوی. نسخۀ نیکلسون. تهران: امیرکبیر.

-----------. (1374). شرح مثنوی معنوی. نسخۀ نیکلسون. تهران: علمی و فرهنگی.

نوری، میرزا حسین. (بی‌تا). مستدرک الوسائل. جلد 10. تهران: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.