ضرورت تعلیم و تربیت زنان در اندیشه‌ قاسم امین مصری و پروین اعتصامی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 5، دوره 7، شماره 28، بهمن 1392، صفحه 101-126   

نویسندگان

فاﻃﻤﺔ مرادی¹؛ رضا سمیع‌زاده²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

²عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین (استاد).

چکیده

پروین اعتصامی از شاعران گرانمایه معاصر ایران زمین است که با بیان نکات مختلف از جمله تعلیم و تربیت زنان در شعرهای خود، برجستگی خاصّی یافته است و از جمله زنان باشهامتی است که تحت تأثیر تربیت پدرِ ارجمندی چون یوسف اعتصام‌الملک و در سایة دانش و ترجمه‌های او از زبان‌های مختلف، بالید و به شکوفایی و کمال رسید.
کتاب «تحریر المرأﺓ» اثر قاسم امین مصری دربارة آزادی و تعلیم و تربیت زنان است که یوسف اعتصام‌الملک از زبان عربی به فارسی ترجمه و بخش‌هایی از آن را با نام «تربیت نسوان» در ایران منتشر کرده است.
در این مقاله سعی شده است اندیشه‌های قاسم امین مصری دربارة ضرورت تعلیم و تربیت زنان و تأثیر آن در شعر و اندیشة پروین؛ همچنین زندگی، آثار، اندیشه‌ها و آرمان‌های آنان بررسی شود؛ با این سؤالات که؛ آیا پروین در همةزمینه‌های شعری خود تحت تأثیر این متفکّر و نویسندة مصری بوده است یا خیر؛ و اگر بوده تا چه میزان و به چه صورتی بوده است؟ همچنین تفاوت‌های این بینش در چه بخش‌هایی است؟ که در این نوشتار، یکی از تفاوت‌های بینش پروین با قاسم امین، توجّه پروین به ظرافت‌های وجودی زنان ایرانی، بدون تقلید صِرف از زنان غربی، تشخیص داده شده است.

کلیدواژه‌ها

تعلیم و تربیت زنان؛ قاسم امین مصری؛ پروین اعتصامی

مراجع

آرین‌پور، یحیی. (1382 الف). از صبا تا نیما. ج 2. تهران: انتشارات زوّار. چاپ هشتم.

----------. (1382ب). از نیما تا روزگار ما. ج 3. تهران: انتشارات زوّار. چاپ چهارم.

آزاد مراغه‌ای، میرزا ابوالقاسم. (1308). «اسناد خطّی فارسی دربارة فواید تعلیم و تربیت زنان»، تهران: کتابخانة شماره 2 مجلس، شماره مدرک 17/1/8/83/7.

استرآبادی، بی‌بی‌خانم. (1312). معایب الرّجال. تهران.  

اعتصامی، ابوالفتح. (1321). مجموعة ماهنامة بهار. ج 1. تهران: چاپخانة مجلس. 

اعتصامی، پروین. (1314). دیوان پروین اعتصامی. تهران: مطبعة مجلس، چاپ اوّل.

-----------. (1353). دیوان پروین اعتصامی. تهران: ناشر ابوالفتح اعتصامی. چاپ ششم.

-----------. (1369). دیوان پروین اعتصامی. به کوشش: احمد کریمی. تهران: یادگار.

-----------. (1370). دیوان پروین اعتصامی. به کوشش: رحیم چاووشی اکبری. تهران: نشر محمّد. چاپ سوم.

الفاخوری، حنّا. (1387). تاریخ الأدب‌العربی. تهران: نشر طوس. چاپ پنجم.

امین مصری، قاسم. (1994م). «بین الادب و القضیة». بیروت: دارالکتب‌العلمیة.

-------------. (1316). تحریرالمرأة. زن و آزادی. ترجمه سیّد احمد مهذّب. تهران: چاپخانة مرکزی تهران.

-------------. (1318ق). تحریرالمرأة. تربیت نسوان. ترجمه میرزایوسف‌خان مستوفی (اعتصامی). تبریز: مطبعة معارف.

برقعی، سیّد محمّدباقر. (1329). سخنوران نامی معاصر. تهران: نشر امیرکبیر.

بطحایی، سیّدهاشم (1386) «مروری بر حقوق زن و مرد از نظر اسلام و ملل و نحل»، مجلّة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تهران: شمارة 158.

پشمی، منیر (1385) «زن در اشعار پروین اعتصامی»، کنگرة ملّی پروین اعتصامی.

جدعان، فهمی. (1988م). اسّس التقدّم عند مفکری الإسلام فی العالم العربی الحدیث. عمان: دارالشروق. چاپ سوم.

جعفریان، رسول. (1380). «مسئلة حجاب و تأثیر اندیشه‌های قاسم امین مصری در ایران»، مجلّة آینة پژوهش، شمارة 70، مهر و آبان.

حقیقت (رفیع)، عبدالرّفیع. (1368). تاریخ نهضت‌های فکری ایرانیان در دورة قاجار. تهران: شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران.

حورانی، آلبرت. (1997م). الفکرالعربی فی عصر النهضة. ترجمه کریم عزقول. بیروت: دارنوفل.

دولت‌آبادی، صدیقه (1306) «فقر ابدی نتیجة بی‌علمی است»، مجلّة عالم نسوان. تهران سال هفتم، ش 12.

رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی. تهران: انتشارات سمت.  

زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1387). با کاروان حلّه. تهران: انتشارات علمی. چاپ یازدهم.

ژوزفین (ژزی خانم) (1338) «اساس انقلاب اجتماعی، تربیت زنان»، روزنامة کاوه. شمارة 6.

ستّاری، جلال. (1375). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: نشر مرکز.

سرداری‌نیا، صمد. (1379). مشاهیر آذربایجان. تهران: انتشارات شایسته.

شیرازی، زندخت (1311) «نقش تعلیم و تربیت در عفّت و پاکدامنی»، مجلّة دختران ایران. تهران: سال اوّل، ش 3.

صدر، کشاورز. (1334). از رابعه تا پروین. تهران: انتشارات کاویان.

صفا، ذبیح‌الله. (1340). گنج سخن. تهران: کتابخانة ابن‌سینا. چاپ دوم.

عماره، محمّد. (1989م). الأعمال‌الکامله. قاهره: دارالشروق.

عنایت، حمید. (1362). اندیشة سیاسی در اسلام معاصر. تهران: نشر خوارزمی.

قزوینی، محمّد (1314) «دیوان پروین اعتصامی به قلم محمد قزوینی از پاریس»، مجلّة مهر. تهران: سال سوم، شمارة 9.

کحّاله، عمر رضا. (1399ق). المرأة فی‌القدیم والحدیث. دمشق.

محمّدهاشم، میرزا «افسر». (1321). دیوان اشعار. به کوشش: عبدالرّحمن پارسا تویسرکانی. تهران: چاپخانۀ مجلس.

ممتحن، مهدی؛ محبوبه بهمنی (1391) «بررسی تطبیقی اندیشه‌های علّامه اقبال لاهوری و امیرالشّعرا شوقی»، فصلنامه مطالعات ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت. سال ششم، ش 24.

المنفلوطی، مصطفی لطفی. (1956م). «العبرات». بیروت: دارالثقافة.

منگنه، نورالهدی (1302) «لزوم تربیت نسوان»، مجلّة جمعیّت نسوان وطن‌خواه. سال اوّل، ش 1.

المیلاد، زکی (1381) «اندیشه‌های معاصر عرب و نواندیشی در مسایل زنان»، ترجمه عبدالله امینی، مجلّة پیام زن. شماره 22.

نمینی، حسین. (1362). جاودانه پروین اعتصامی. تهران: نشر کتاب فرزان.

یاحقّی، محمّدجعفر. (1376). چون سبوی تشنه، تهران: نشر جامی. چاپ چهارم.