مقدمه کلیله و دمنه و باب برزویه طبیب دریچه‌ای بر فرهنگ و تربیت در ایران باستان

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 5، شماره 20، اسفند 1392، صفحه 103-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

تأمل در مقدمه کتاب کلیله و دمنه و باب برزویه حکیم این کتاب نشان می‌دهد که این دو بخش از افزوده‌های بزرگمهر حکیم و یا به اعتقاد برخی از ابن‌مقفع است. آنچه مهم است اینکه این دو بخش هندی نیست و دریچه‌ای به فرهنگ و ادب ایرانیان باستان است. موضوعات اصلی این دو بخش عبارت است از خردورزی، عشق به دانش و کتاب، اعتقادات دینی، پایبندی به صفات نیک اخلاقی، مبارزه با رذایل اخلاقی و پندهای حکیمانه. در این جستار، با ارائه شواهد مختلف نشان داده‌ایم که نیاکان ما از معرفت و آگاهی و ارزش‌های اخلاقی و دینی بهره‌مند بوده‌اند و مضامین حکمی این دو بخش، روزنه‌ای برای اطلاع از دیدگاه‌های ایرانیان باستان در خصوص محورهای اساسی زندگی است. عموم این مضامین به سبب حقیقت‌بینی و درک درست از جهان هستی، همسو و هماهنگ با فرهنگ اسلامی است و با آنکه سرچشمه آنها در فرهنگ ایرانیان است، در انتخاب آنها گزینشی هدفدار برای تطبیق با عقاید اسلامی حاکم بر روزگار ابن‌مقفع صورت گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

ابن مقفع؛ کلیله و دمنه؛ برزویه طبیب؛ فرهنگ ایرانیان باستان

مراجع

- نهج البلاغه.

2- الآبی، أبوسعد، منصور بن الحسین. (1424). نثر الدر. تحقیق خالد عبد الغنی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

3- الأبشیهی، شهاب الدین محمد .(1416). المستطرف فی کل فن مستظرف، مراجعه و تعلیق محمد سعید، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

4- ابن الجوزی، ابو الفرج عبد الرحمان .(1412). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، دراسة و تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.

5- ابن­ حمدون، محمد .(1417). التذکرة الحمدونیة، بیروت: دار صادر .

6- ابن طقطقی، محمد .(1894). الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تصحیح هرتویغ درنبرغ، شالون: سون، مطبع مرسو.

7- ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد .(1416). الحکمة الخالدة، تحقیق عبد الرحمان بدوی، بیروت: دار الأندلس.

8- ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد .(1403). تحقیق ما للهند من مقولة مقبولة فی العقل أو مرذولة، بیروت: عالم الکتب.

9- ابن مقفع، عبدالله .(1407). الأدب الصغیر و الأدب الکبیر، بیروت: دار بیروت للطباعة والنشر.

10- ------------ .(1410). الادب الصغیر و الادب الکبیر، شرح محمد قصیحة، ریاض: دار الشواف، للطباعة و النشر.

11- ----------- .(1416). کلیلة و الدمنة، تعلیق الشیخ الیاس خلیل زخریا، بیروت: دار الأندلس للطباعة و النشر و التوزیع.

12- ابن منقذ، أسامة. (1354). لباب الآداب. تحقیق أحمد محمد شاکر، القاهرة: مکتبة لویس سرکیس.

13- ابن ندیم، محمد.(1417). الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفة.

14- البستانی، بطرس .(1968). ادباء العرب فى الاعصر العباسیة، بیروت: دار المکشوف.

15- بهار، محمد تقی .(1381). سبک‏شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: زوار.

16- البیهقی، ابراهیم بن محمد .(1390). المحاسن و المساوی، بیروت: دار الصادر.

17- البیهقی، ابوبکر أحمد بن الحسین .(1423). شعب الإیمان، تحقیق عبد العلی عبد الحمید حامد، ریاض: مکتبة الرشد للنشر و التوزیع.

18- ترابی، سید محمد .(1382). نگاهی به تاریخ و ادبیات ایران از روزگار پیش از اسلام تا اوایل قرن هفتم، تهران: ققنوس.

19- تفضلی، احمد .(1383). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.

20- التوحیدی ابوحیان .(1408). البصائر و الذخائر، تحقیق وداد القاضی، بیروت: دار صادر.

21- الثعالبی، عبدالملک بن محمد .(1368). تاریخ ثعالبی (مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، ترجمه محمد فاضلی، تهران: نقره.

22- --------------------- .(1421). الشکوی و العتاب و ما وقع للخلان و الأصحاب، تحقیق إلهام عبد الوهاب المفتی، کویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.

23- ------------------- .(2003). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، تحقیق قصی الحسین، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

24- ------------------- .(بی تا). الاعجاز و الایجاز، بغداد: مکتبة دار البیان.

25- الجاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر .(1384). الرسائل، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهرة: دار النشر، مکتبة الخانجی.

26- ------------------------- .(1423). المحاسن و الأضداد، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

27- جامی عبد الرحمن .(1392). بهارستان، پژوهشی در سرچشمه­های حکایات و اقوال حکیمانه، به اهتمام وحید سبزیان پور و فرزانه فتاحیان، تهران: یار دانش.

28- حصری، ابراهیم بن علی .(بی تا). زهر الآداب، زکی مبارک، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دار الجیل.

29- حلبی، علی اصغر .(1386). خواندنی‏های ادب فارسی، تهران: زوّار.

30- دورانت، ویل .(1988). قصة الحضارة، ترجمه زکی نجیب محمود، بیروت: دار الجیل.

31- راغب الإصفهانی، حسین بن­محمّد .(1420). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی­الأرقم.

32- الزمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر .(1412). ربیع الابرار و نصوص الاخبار، تحقیق عبد الامیر مهنا، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

33- سبزیان‌پور، وحید .(1390). ملاحظاتی درباره دانش، آموزش، کتاب در شاهنامه فردوسی و ایران باستان، گزارش میراث، دوره2، سال5، ش49: 17-9.

34- ------------ .(1391). جلوه­های خردورزی ایرانیان باستان در شاهنامه فردوسی و منابع عربی، نقد و ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی، سال1، ش3، 51- 23.

35- ------------ فتاحیان فرزانه و عزیزی، نسرین .(1391). معرفی و نقد و بررسی پند های مکتوب بر تاج انوشروان»، همایش ملی ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد دهاقان: 629-614.

36- سعدی، مصلح الدین .(1368). بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

37- شفیعی کدکنی، محمد رضا .(1380). تازیانه های سلوک، تهران: آگاه.

38- شیخو، لویس .(1913). مجانی الأدب فی حدائق العرب، بیروت: مطبعة الآباء الیسوعیین.

39- الطّرطوشی، محمّد بن الولید .(1289). سراج الملوک، مصر: چاپخانه ازهریه.

40- العاکوب، عیسی .(1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عربی (پژوهشی در ادبیات تطبیقی)، ترجمه عبدالله شریفی خجسته، تهران: علمی و فرهنگی.

41- العسکری، أبو هلال .(بی‌‏تا). جمهرة الأمثال، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم و عبد المجید قطامش، بیروت: دار الجیل.

42- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر .(1366). قابوس­نامه، به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

43- عبود، مارون .(1960). ادب العرب، بیروت: دار الثقافة.

44- عوفی، سدید الدین محمد .(1387). متن انتقادی جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح امیربانو کریمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

45- غزالی، ابوحامد .(1389). نصیحة الملوک، تصحیح عزیزالله علی­زاده، تهران: فردوس.

46- ----------- .(1409). التبر المسبوک فی نصیحة الملوک، تصحیح احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.

47- غفرانی، محمد .(1965). عبدالله بن مقفع، قاهره: الدار القومیة للطباعة و النشر.

48- الفاخوری، حنا .(بی‌تا). ابن مقفع، مصر: دار المعارف.

49- فردوسی، ابوالقاسم .(1386). شاهنامه، تهران: هرمس.

50- قرطبی، أبو یوسف بن عبدالله .(1402). بهجة المجالس و أنس المجالس و شحذ الذاهن و الهاجس، بیروت: دار الکتب العلمیة.

51- کریستین سن، آرتور .(1313). داستان بزرجمهر حکیم، ترجمه عبد الحسین میکده، ضمیمه مجله مهر، مطبعة مهر: 991- 985.

52- ----------------- .(1385). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نگاه.

53- ماوردی، أبو الحسن بن محمد .(1407). أدب الدنیا و الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.

54- مجلسی، محمد باقر .(1403). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفا.

55- محجوب، محمد جعفر، (1385)، خاکستر هستی، تهران: مروارید.

56- محمد بیگی، شاهرخ .(1375). تحقیق و تتبع در روایت منقول از پیامبر (ص)، ولدت فی زمن الملک العادل و هو انوشروان و اثر آن در ادب پارسی، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 23: 110- 99.

57- محمدی ملایری، محمد .(1384). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: توس.

58- مسعودی، علی بن الحسین .(1404). مروج الذهب و معادن الجوهر، قم: دار الهجرة.

59- المقدسی، (1967)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه: لیدن.

60- المواردی، ابو الحسن .(1988). نصیحة الملوک، تحقیق فؤاد عبد المنعم احمد، الاسکندریة، مؤسسة شباب الجامعة.

61- مهدوی دامغانی، احمد .(1371). سهم ایرانیان در ادب صوفیانه عرب از نظم و نثر، ایران نامه، سال 11، ش 1: 16- 3.

62- نجم رازی، عبدالله بن محمد .(1381). مرموزات اسدی در مزمورات داودی، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

63- نظام الملک، حسن بن علی .(1380). سیر الملوک، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.

64- نصر الله منشی .(1386). کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.

65- نفیسی، سعید .(1310). ده پند انوشروان، ارمغان، س 12، ش 9: 626- 623.

66- --------- .(1313). پند نامه انوشیروان، ارمغان، سال 15: 263- 254.

67- یاقوت حموی .(1995). معجم البلدان، بیروت: دار الصادر.

68- الیمنی، ابوعبدالله محمّد (1961) مضاهاة أمثال کتاب کلیلة دمنة بما أشبهها من أشعار العرب، تحقیق محمّد یوسف نجم، بیرو