بررسی بازتاب روحیات پروین اعتصامی در توصیه‌های اخلاقی وی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 6، شماره 22، شهریور 1393، صفحه 65-101   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عنایت الله شریف‌پور^{* 1}؛ سعیده مرجع‌زاده²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

پروین اعتصامی(1320-1285) بزرگ‌ترین شاعر زن ایران را به‌عنوان شاعر اخلاق و تربیت می‌شناسیم. گذشته از اشعار سیاسی و اجتماعی، وی توصیه‌های اخلاقی ارزشمندی به زبانی ساده و رسا از خود بر جای گذاشته است که برخاسته از عواطف و احساسات او نسبت به جهان پیرامون است. برای دریافت تأثیر تأثّرات روحی پروین در اندرزها و توصیه‌های اخلاقی وی، باید درونمایة غالب اشعار او را جست‌و‌جو کرد زیرا شعر انعکاس افکار و عواطف شاعر است. آنچه از مضامین و معانی اشعار پروین می‌توان درباره روحیات او استنباط کرد، روحیة ظلم‌ستیزی، توجه به وضع محرومان و ستمدیدگان، توجه به زوال و ناپایداری جهان، توجه به مرگ و کوتاهی عمر و حس عدم امنیت است که در اشعار وی انعکاس یافته ‌است. پروین تحت تأثیر این عواطف، خود و دیگران را توصیه به اغتنام فرصت، نیکی، دستگیری از نیازمندان، دوری از غفلت، هوشیاری و آگاهی، دل ‌نبستن به جهان و تعلّقات دنیوی، دوری از تکبّر و غرور و... می‌کند. در این مقاله چهار مضمونی که در بیشتر اشعار پروین دیده می‌شود، یعنی اندیشة زوال و ناپایداری جهان، اندیشة مرگ، کوتاهی عمر و حس ناامنی و تأثیر آن ها در توصیه‌های اخلاقی وی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

پروین اعتصامی؛ تأثرات روحی؛ اخلاق

مراجع

1- نهج‌البلاغه .(1382). گردآوری سید رضی، ترجمه علی اصغر فقیهی، قم: مشرقین.

2- آرین پور، یحیی. (1372). از صبا تا نیما، تهران: زوار.

3- اعتصامی، ابوالفتح.(1323). تاریخچه زندگانی پروین اعتصامی، مجموعه مقالات و قطعات به مناسبت اولین سال وفات پروین، تهران: چاپ فردین.

4- اعتصامی، پروین. (1320). دیوان اشعار، با مقدمه محمدتقی بهار، تهران: بی‌نا.

5- حقیقت، عبدالرفیع. (1381). شاعران بزرگ ایران، تهران: کومش.

6- خیام نیشابوری، عمر. (1354). دیوان اشعار، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

7- دوانی، جلال­الدین. (1391). اخلاق جلالی، تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، تهران: اطلاعات.

8- دهباشی، علی. (1370). شعر پروین، یادنامةپروین اعتصامی (مجموعه مقالات)، تهران: دنیای مادر.

9- زرین­کوب، عبدالحسین. (1373). با کاروان حلّه، تهران: علمی.

10- ---------------. (1374). آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.

11- سعدی، مصلح الدین. (1370). گلستان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.

12- شمیسا، سیروس. (1380). انواع ادبی، تهران: فردوس.

13- فخری، آذر. (۱۳۸۵). «سال‌شمار پروین اعتصامی». کتاب ماه ادبیات و فلسفه، بهمن و اسفند، ش 112.

14- قدمیاری، مجید. (1388). معجزة پروین، تهران: سخن.

15- متینی، جلال .(1368). چند کلمه درباره پروین اعتصامی، ایران شناسی، سال1، ش2: 211-205.

16- مجلسی، محمدباقر. (1403). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

17- مصاحب، غلامحسین.(1387). دایره­المعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.

18- نفیسی، سعید. (1333). پروین اعتصامی، پیام نو، سال 1، چ 1، ش 2: 104-98.

19- نمینی، حسین. (1362). جاودانه پروین اعتصامی، تهران: کتاب فرزان.