مضامین زهدآمیز در اشعار خاقانی و ابو العتاهیه

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 3، دوره 8، شماره 30، مرداد 1393، صفحه 45-62   

نویسندگان

مریم محمودی¹؛ شیما فرجی‌فر²

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان(استادیار).

²دانش‌آموخته مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.

چکیده

زهد و مضامین مربوط به آن در ادب فارسی و عربی همواره مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده است. ابو العتاهیه شاعر برجسته عرب در این زمینه جزء پیشتازان است. در شعر فارسی نیز به تحقیق خاقانی در مسیر تکامل شعر زهد قرار دارد که قبل از او به تجربه بیشتر شاعران از جمله رودکی، کسایی، سنایی و ... در آمد و در نهایت سنایی آن را به اوج رسانید. وجود مضامین زهدآمیز مشترک باعث شد که شعر این دو شاعر مورد بررسی و مطابقت قرار گیرد. علاوه بر آن وابستگی هر دو شاعر در مقطعی از زندگی به دربار، علاقه هر دو به جذب مخاطب و محبوس شدن آن‌ها برای مدتی، از دیگر نقاط مشترک دو شاعر است. دنیا و مطالب مربوط به آن، دوری از حرص و طمع و آز و توصیه به قناعت و مرگ و مضامین مربوط به آن از موضوعاتی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

زهد؛ دنیا؛ قناعت؛ مرگ؛ خاقانی؛ ابو العتاهیه

مراجع

ابن اثیر، عز الدین علی بن محمد. 1965م، الکامل فی التاریخ، بیروت: لا نا.

ابوالعتاهیه، اسماعیل بن القاسم. 1888م، الأنوار الزاهیة فی دیوان ابی العتاهیة، بیروت: المطبعه الکاتولیکیه. 

ابوالعتاهیه، اسماعیل بن القاسم. 1964م، دیوان ابی العتاهیه، بیروت: لا نا.

البستانی، فواد افرام. 1421ق، مجانی الحدیثة، بی‌جا: انتشارات ذوی القربی.

الاصفهانی، ابو الفرج. 1986م، الأغانی، بیروت: دار الکتب.

خاقانی، افضل‌الدین بدیل. 1373ش، دیوان، تصحیح ضیاء‌ الدین سجادی، تهران: زوار. 

زرین کوب، عبدالحسین. 1378ش، دیدار با کعبه جان، تهران: سخن.

زرین کوب، عبدالحسین. 1380ش، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.   

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1372ش، تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.

صفا، ذبیح‌الله. 1363ش، تاریخ ادبیات ایران، ج 2، تهران: فردوس.

غنی، قاسم. 1369ش، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، تهران: زوار.

الفاخوری، حنا. 1368ش، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبد الحمید آیتی، تهران: توس.

مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. 1937م، مروج‌الذهب و معادن الجواهر، تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر.

مشرف، مریم. 1389ش، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن و دانشگاه شهید بهشتی.

 

مقالات

محسنی نیا، ناصر و آرزو پوریزدان و پناه کرمانی. زمستان 1387، «مرثیه‌سرایی در ادب فارسی و عربی با تکیه بر مقایسه مرثیه ابوالحسن تهامی و مرثیه خاقانی شروانی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، دوره 2، شماره 8: صص 175-193.