واکاوی بیان شیوه‌های تمثیلی در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 5، شماره 18، تیر 1393، صفحه 137-152   

نویسندگان

مجیدرضا کمالی بانیانی¹؛ محمدرضا کمالی بانیانی²؛ مـهدی‌رضا کمالی بانیانی³؛ مجید خزاعی⁴

¹دانشـــجوی دکتـری تخصــصی، گرایش حـقوق خـصــوصی.

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه.

³دانشجوی دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسـی.

⁴دانش‌آموخته دکتری.

چکیده

تمثیل نوعی روایت منثور یا منظوم است که نویسنده در آن عوامل، وقایع و گاهی نیز محیط آن را ابداع می کند تا در سطح ظاهری یا اولیه روایت، معنایی منسجم ایجاد کنند و در همان حال، دالِ بر نظام معنایی ثانویه مرتبط باشند. تمثیل شگردی روایی است که در هر فرم یا گونه ادبی می‌توان از آن استفاده کرد. یکى از روش‌هاى انتقال مفاهیم در قرآن نیز قصّه‌گویى است. داستان‌هاى قرآن در عین واقعى بودن، از نوع قصّه‌هاى تمثیلى بوده و هر یک به طور غیرمستقیم حامل پیام و نکته‌اى مى‌باشند. با عنایت به این موضوع که بخش اعظم پژوهش‌هاى قرآنى در باب نکات اخلاقى و تربیتى است و تحقیق در زمینه انواع تمثیل در قصّه‌ها و مَثَل‌هاى قرآنى از دیدگاه ساختار و محتوا بسیار اندک است، در این مقاله به واکاوی کارکردهای تمثیل در قرآن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ تمثیل؛ کارکردها؛ شاخه‌ها و شاخصه‌ها

مراجع

قرآن کریم.

اسماعیلى، اسماعیل. 1381 ش، تفسیر امثال القرآن، چ چهارم، تهران: اسوه.

بهشتى، الهه. 1375ش، عوامل داستان، تهران: برگ.

پروینى، خلیل. 1379ش، تحلیل عناصر ادبى و هنرى داستان‌هاى قرآن، تهران: فرهنگ گستر.

ثواقب، جهانبخش. 1376ش، تشبیهات و تمثیلات قرآن، شیراز: قو.

حکمت، على اصغر. 1387ش، امثال قرآن، چ سوم، آبادان: پرسش.

دادبه، اصغر. 1383ش، دائره المعارف دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلى حداد عادل، تهران: مؤسسه کتاب مرجع.

دهخدا، على اکبر. 1365ش، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

سبحانى، جعفر. 1382ش، مثل‌هاى آموزنده، قم: مؤسسه امام صادق(ع).

سرشار رهگذر، محمدرضا. 1388ش، الفباى قصه‌نویسى، چ دوم، تهران: پیام آزادى.

سعادت، اسماعیل و دیگران. 1386ش، دانشنامه زبان و ادب فارسى، تهران: فرهنگستان.

شکراللهى، احسان اللّه. 1383ش، مَثَل آباد: تلخیص و بازنویسى کتاب هاى مجمع الامثال و جامع التمثیل اثر محمدعلى حبله رودى، تهران: مؤسسه فرهنگى اهل قلم.

فروردین، عزیزه. 1387ش، زیبایى‌شناسى هنرى در داستان‌هاى قرآن، چ دوم، قم: دفتر عقل.

قاسمى، حمیدمحمد. 1382ش، تمثیلات قرآن ویژگى‌ها، اهداف و آثار تربیتى آن، تهران: اسوه.

کوّاز، محمدکریم. 1386ش، سبک‌شناسى بلاغى قرآن، ترجمه سیدحسین سیدى، تهران: سخن.

مکارم شیرازى، ناصر. 1378ش، مثال‌هاى زیباى قرآن (امثال القرآن)، جلد اول، قم: نسل جوان.

ملبوبى، محمدتقى. 1376ش، تحلیلى نو از قصص قرآن، تهران: امیرکبیر.

میرصادقى، جمال. 1376ش، ادبیات داستانى، چ سوم، تهران: علمى و فرهنگى.

 

مقالات

اکبری دستک، فیض الله. 1391ش،«تمثیل ابزار مشترک قران و اناجیل»،فصلنامه مطالعات قرآنی، سال سوم، شماره 12، صص:21-43 .

خلعتبری، غلامرضا. زمستان 1392، «مطالعه تطبیقی اژدهاکشی و باران خواهی در ادبیات کهن ایران و هند»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، ‌دانشگاه‌ آزاد جیرفت،دوره 6، شماره 24، صص 113-129.