کنش‏‌های جمعی کارناوالی و فضای شهری

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 7، دوره 5، شماره 17 - شماره پیاپی 32732345، اسفند 1394، صفحه 179-212   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

طلیعه خادمیان¹؛ فاطمه قابل رحمت²

¹استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

²دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

امروزه، کنش‌های جمعی و جنبش‌های جدید اجتماعی، پدیده‌ای مدرن و ناشی از شهری شدن، شکل‌گیری روابط اقتصادی، ارزش‌های جدید، انتظارات و تحرکات جدید اجتماعی هستند. تقابل میان حکومت و جنبش‌های جدید اجتماعی، در فضای شهری معنا پیدا می‌کند و در نتیجه‌ی کنترل حکومت، می‌تواند به جنبش اعتراضی و یا انقلاب تبدیل گردد. این جنبش‌ها به دنبال تغییرات کلان در حکومت نیستند و مطالبات محدود و مشخصی دارند و نهادهای کوچک قدرت، سبک زندگی، محیط زیست و مسائل اجتماعی را مورد پرسش قرار می‌دهند. فضاهای شهری نقش مهمی در زندگی اجتماعی-سیاسی داشته و به عنوان مرکز ارتباط و تحول در شهرها عمل می‌کنند. وجود اماکنی مانند میدان‌ها و پارک‌ها با ایجاد زمان – مکان متفاوت، می‌توانند فضای مناسبی را برای وقوع کنش‌های جمعی کارناوال گونه‌ای فراهم کرده و مطالبات طبقه‌ی متوسط را به شکلی متفاوت بیان کنند. این مقاله، با استفاده از روش مطالعه‌ی اسنادی، مصاحبه و مشاهده‌ی مستقیم، نقش و تأثیر فضاهای شهری را در فراهم‌آوری بستر مناسب برای شکل‌گیری کنش‌های جمعی و جنبش‌های جدید اجتماعی، با نظر به شهر استانبول در  سال 2013 بررسی می‌کند. وجود اماکنی مانند میدان تقسیم استانبول، فضایی را پدید می‌آورد تا مکالمه، بحث و اظهار نظر به شکل آزادانه و باز برگزار شده و در صورت پدید آمدن بسترهای لازم گفتمان و تداوم آن، این امکان فراهم ‌شود تا از دل آن کنش‌های جمعی هدفمند و جنبش‌های اجتماعی اصلاحی پدید آمده و به رشد جامعه‌ی مدنی و ایجاد توسعه‌ی سیاسی کمک کند.

کلیدواژه‌ها

فضای شهری؛ میدان؛ جنبش اجتماعی؛ کارناوال؛ باختین

مراجع

-         احمدی، بابک. (1376). خاطرات ظلمت، تهران: نشر مرکز.

-         افروغ، عماد. (1377). فضا و نابرابری اجتماعی، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.

-     بوگرونلاند. (1385). شهر در دوران جامعه‌ی شبکه‌ای (مروری بر نظریات مانوئل کاستلز)، ترجمه‌ی آراز امین ناصری، نشریه‌ی جستارهای شهرسازی، بهار و تابستان، شماره‌ی 15و16، از صفحه62 تا 77.

-         پاکزاد، جهانشاه. (1383). گره، میدان، فلکه، ضمیمه‌ی ماهنامه شهرداریها، شماره‌ی 67 (میدان و فضای شهری).

-     پیروز، غلامرضا. حقیقی، مرضیه. (1393). طنز کارناوالی و بازتاب آن در داستان‏های بهرام صادقی، نشریه‌ی جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، مقاله‌ی 4، دوره‌ی 6، شماره‌ی 1، صفحه 65-89.

-         تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفتگویی میخاییل باختین، ترجمه‌ی داریوش کریمی، تهران: نشر مرکز.

-         جلایی‌پور، حمید‌رضا. (1389). جامعه‌شناسی‌‌ جنبش‌های‌اجتماعی با تأکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد، تهران: انتشارات طرح نو.

-         سلطانزاده، حسین. (1370). فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی با همکاری شهرداری تهران.

-     سلطانی، علی. (1390). تحلیل نفش فضاهای شهری در دستیابی به توسعه‌ی پایدار شهرها، تبیین پارادایم ارتباط، فصلنامه‌ی علمی پژوهشی باغ نظر، مرکز پژوهشی هنر و معماری و شهرسازی نظر، سال هشتم، شماره‌ی 18، صفحه 3 تا 17.

-     فکوهی، ناصر. (1381). فضای سیبرنتیک به مثابه فضای شهری: مطالعه‌ی موردی شهر تهران، فصلنامه‌ی انسان‌شناسی، دوره‌ی اول، شماره‌ی دوم، پاییز و زمستان، صفحه‌ی 89 تا 119.

-     قابل‌رحمت، فاطمه. (1394). بررسی جامعه‌شناختی جنبش‌های نوین اجتماعی در خاورمیانه (مطالعه‌ی موردی: جنبش پارک گزی ترکیه)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران.

-         کاستلز، مانوئل. (1393). شبکه‌های خشم و امید (جنبشهای اجتماعی در عصر اینترنت)، ترجمه‌ی مجتبی قلی پور، تهران: نشر مرکز.

-     کاستلز، مانوئل. (1385). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (جلد 2، قدرت هویت)، ترجمه‌ی احد علیقلیان، افشین خاکباز، حسن چاوشیان؛ ویراسته‌ی علی پایا، تهران: نشر طرح نو.

-         گاردینر، مایکل. (1381). تخیل معمولی باختین، ترجمه‌ی یوسف اباذری، ارغنون، سال هشتم، شماره‌ی 20، صفحه‌ی 33 تا 66.

-         گیدنز، آنتونی. (1390). جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.

-         لش، اسکات. (1390). جامعه‌شناسی پست مدرنیسم، ترجمه‌ی شاپور بهیان، تهران: نشر ققنوس.

-          Abbas, Tahir. (2013). Political culture and national identity in conceptualizing the gezi park movement. Insight turkey.vol.15/ No.4/pp19-27

-          Gole, Nilufer. (2013) Gezi-anatomy of a public square movement. Insight turkey.vol.15/No.3/pp7-14

-          Yayla, Atilla. (2013). Gezi park revolts: for or against democracy? Insight turkey.vol.15/No.4/pp8-9