بررسی بوطیقای شعر تعلیمی در اشعار ناصرخسرو

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 8، شماره 29، خرداد 1395، صفحه 1-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا نبی لو^{* 1}؛ فرشته دادخواه²

¹عضو هیات علمی دانشگاه قم

²دانشگاه قم

چکیده

ناصرخسرو از برجسته‌ترین شاعران شعر تعلیمی است که در اشعارش علاوه بر مضامین اخلاقی به اوصاف شعر و شاعر و مخاطب شعر پرداخته است و به نوعی صاحب نقد و فن شعر یا بوطیقاست. از ویژگی‌های برجسته بوطیقای او آن است که شعر را با حکمت و اندیشه‌های تعلیمی گره می‌زند و برای شاعر، شعر و مخاطب اوصافی را برمی‌شمارد که هر کدام به نوعی از منظومه فکری ـ تعلـیمی وی سـرچشمه گرفـته است. با بررسی اشعار ناصرخسرو در می‌یابیم که شعرش با حکمت، خرد و مفاهیم تعلیمی گره خورده، در اشعارش به ترسیم و تعلیم این بوطیقا و فن شعر پرداخته است؛ یعنی هم خود شاعر در اشعارش به چنین دیدگاه و بوطیقایی معتقد است و هم برای خواننده این دیدگاه تعلیمی را توصیه می‌کند. نکاتی مانند رابطه کلام، خرد و اندیشه، کلام و حقیقت‌گویی، عجین بودن شعر با شریعت و حکمت، پرداختن به شعر زاهدانه، منسوب بودن شعر به جان و عالم غیب، لزوم مطابقت کلام با عمل، شاعر و سخن متعهدانه، شاعر و شعر دینی، انتقاد از شاعران درباری و شاعر و تازگی و نیکویی سخن از آن جمله است. او همچنین به دسته‌بندی و تفـکیک مخـاطبان و خوانندگان می‌پردازد و برای خواننده آگاه، هشیار و اهل اندیشه جایگاه خاصی قائل است. این مقاله با در نظر گرفتن همه قصیده‌های ناصرخسرو انجام شده است.
 

کلیدواژه‌ها

اشعار ناصرخسرو؛ بوطیقا؛ شعر تعلیمی

مراجع

1- اسکلتن، رابین. (1375). حکایت شعر. ترجمه مهرانگیز اوحدی. تهران: میترا.

2- اسکولز، رابرت. (1383). عناصر داستان. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

3- افلاطون. (1367). دوره آثار. به کوشش محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.

4- ---- .(1360). جمهور. به کوشش فؤاد روحانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

5- الهامی، شراره، برزویی، رضا و عذیری، میترا. (1392). بررسی عقاید و نظرات حکیم ناصرخسرو قبادیانی در باب شعر و شاعر، سخن و سخنوری. فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، شماره 14. ص.ص. 62-37.

6- ایگلتون، تری. (1383). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.

7- بیات، سعید رضا. (1372). جایگاه سخن در اندیشه ناصرخسرو. ادبستان فرهنگ و هنر، شماره 43. ص.ص. 99-96.

8- حیدری، فاطمه. (1391). کلمه و سخن در جهان‌بینی ناصرخسرو. فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 11. ص.ص. 148-127.

9- دیچز، دیوید. (1379). شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی. تهران: علمی.

10- روبینز، آر. اچ. (1384). تاریخ مختصر زبان‌شناسی. ترجمه علی محمد حق‌شناس. تهران: مرکز.

11- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1363). سیری در شعر فارسی. تهران: نوین.

12- ----------------.(1382). ارسطو و فن شعر. تهران: امیرکبیر.

13- سلدن، رامان. (1384). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.

14- صفوی، کورش. (1390). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: حوزه هنری.

15- ضیف، شوقی. (1362). نقد ادبی. ترجمه لمیعه ضمیری. تهران: امیرکبیر.

16- گرین، کیت. (1383). درسنامه نظریه و نقد ادبی. تهران: روزنگار.

17- ناصرخسرو، ابومعین. (1393). دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.

18- نظامی عروضی، احمد. (1389). چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی و محمد معین. تهران: جامی.

19- ولک، رنه و وارن، آوستن. (1373). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.

20- هارلند، ریچارد. (1380). ابر ساخت‌گرایی. ترجمه فرزان سجودی. تهران: حوزه هنری.