تحلیل جامعه شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی شهری مورد مطالعه (شهروندان شهر کرمانشاه)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 6، شماره 18، خرداد 1395، صفحه 51-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

داریوش احمدیان¹؛ منصور حقیقتیان²

¹دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه آزاد واحد دهاقان

²دانشیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

چکیده

در قرن حاضر، رفتارهای زیست محیطی به عنوان یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین عوامل بر محیط زیست مورد توجه بسیاری از جامعه شناسان محیط زیست قرار گرفته است. رفتارهای زیست محیطی ضمن اینکه بر بیشتر مسائل و تهدیدهای زیست محیطی تأثیر می گذارند خود نیز از عواملی تاثیر می پذیرند. پژوهش حاضر با هدف شناخت میزان تأثیر عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی مسئولانه انجام گرفته است. چارچوب نظری تحقیق، نظریه کنش معقولانه آیزن و فیش بین، مدل فیتکائو و کسل و مدل اوالندر و توجرسون است. جامعه ی آماری شامل شهروندان بالای 15 سال شهرکرمانشاه بوده که بر طبق فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تعداد 410 نفر به عنوان نمونه ی آماری انتخاب شده اند. این تحقیق با رویکرد کمی و با روش پیمایش انجام شده و ابزار گرداوری داده، پرسشنامه بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که میانگین رفتارهای زیست محیطی شهروندان متوسط رو به بالا (1/3 ) است و بین متغیرهای ارزش، باور و آگاهیهای زیست محیطی با رفتار زیست محیطی رابطه ی معنا داری وجود دارد در حالی که متغیر تحصیلات با آن رابطه نداشت. همچنین رفتارهای زیست محیطی برحسب جنسیت، تاهل و گروه های سنی متفاوت است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان می دهد متغیرهای مستقل تحقیق13/0 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین می‌کنند. در یک نتیجه ی کلی می توان گفت که عوامل فرهنگی در واقع می توانند پیش بینی کننده ی سیاست های ترویج رفتارهای زیست محیطی مسئولانه باشند.

کلیدواژه‌ها

رفتار زیست محیطی؛ آگاهی زیست محیطی؛ ارزش محیط زیستی؛ باور زیست محیطی؛ کرمانشاه

مراجع

-         امام قلی، لقمان.(1390). بررسی تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر رفتارهای زیست محیطی(مطالعه ی موردی: استان کردستان)،  پایان نامه ی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: صادق صالحی، دانشگاه مازندران.

-         پالمر، جوی. (1390). آموزش محیط زیست در قرن بیست و یکم، ترجمه ی دکتر علی محمد خورشید دوست، تهران: انتشارات سمت.

-         ساروخانی، باقر(1382). روش های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم و مطالعات فرهنگی، جلد اول.

-         خبرگزاری بین المللی کردپرس،(1393).

-         سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال، (1390).

-         شبیری، سید محمد؛ قائمی، آلاله و قائمی، پونه. (1392). بررسی روند آموزش محیط زیست در برنامه های پنج ساله ی  توسعه ی  کشور و ارائه ی راهکارهای مناسب برای اجرای آموزش محیط زیست، فصلنامه ی آموزش محیط زیست و توسعه ی پایدار، سال اول ، شماره ی اول: ص40-29.

-         شمس، مجید و ملک حسینی، امید.( 1389 ). بررسی لزوم احداث شهر جدید در اطراف شهر کرمانشاه، فصلنامه ی علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره 3.

-         صالحی، صادق و امام قلی، لقمان .(1391). سرمایه ی فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی (مطالعه ی موردی: استان کرستان)، فصلنامه ی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هشتم، شماره 28:  ص117-91.

-         صالحی، صادق و پازوکی نژاد، زهرا .(1393). تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش و عملکرد زیست محیطی دانشجویان، جامعه شناسی کاربردی، سال 25، شماره 3:  ص88-71.

-         صالحی، صادق (1389). نگرش جدید نسبت به محیط زیست و مصرف انرژی، فصلنامه ی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره 20:  ص216-198.

-         ضیا پور، آرش؛ کیانی پور، ندا و نیک بخت، محمدرضا .(1392). تحلیل جامعه شناختی محیط زیست و رفتار افراد نسبت به آن در مناطق روستایی و شهری استان کرمانشاه، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه ی پایدار، سال اول، شماره ی 2: ص 67-55.

-         عقیلی، سید محمود؛ خوشفر، غلامرضا و صالحی، صادق. (1388). سرمایه ی اجتماعی و رفتارهای زیست محیطی مسئوولانه در شمال ایران، مجله  علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد شانزدهم16، شماره ی 1 الف، ص16-1.

-         فاضلی، محمد و جعفرصالحی، سحر .(1392). شکاف نگرش، دانش و رفتار زیست محیطی گردشگران، مطالعات مدیریت گردشگری، سال 8، شماره 22:ص 161-137.

-         فرهمند، مهناز؛ شکوئی فر، کاوه و سیارخلج، حامد (1392). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست محیطی(مطالعه ی موردی: شهروندان شهر یزد)، مجله ی مطالعات شهری، سال چهارم، شماره 10:ص 141-109.

-         قرخلو، مهدی و فرجام، رسول. ( 1380). ساماندهی و استقرار بهینه ی صنایع و کارگاه های مزاحم شهری، پژوهش های جغرافیایی، شماره چهلم ، مهر 1380: ص71-47.

-         محقق داماد، مصطفی .(1380). الهیات محیط زیست، نامه فرهنگستان علوم، سال ششم، شماره ی 17: ص30-7.

-         مختاری ملک آبادی، رضا ؛ عبدالهی ، عظیمه سادات و صادقی، حمیدرضا .(1392). تحلیل و بازشناسی رفتارهای زیست محیطی شهری (مطالعه ی موردی: شهر اصفهان، سال 1391)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال پنجم، شماره  ی18، : ص20-1.

-         مهدوی، سید محمد صادق و وزیری، رویا .(1389). بررسی عوامل اجتماعی  و فرهنگی موثر بر نگرش محیط زیستی دانشجویان علوم و تحقیقات در سال 1388، فصلنامه ی پژوهش اجتماعی، سال سوم، شماره ی 7: ص48-19.

-         نواح، عبدالرضا و فروتن کیا، شهروز. (1390). بررسی رابطه بین کنش عقلانی و رفتارهای زیست محیطی مورد مطالعه جامعه شهری اندیشمک، فصلنامه ی محیط زیست، شماره 51: 78ص-69.

-         یزدخواستی، بهجت؛ حاجیلو، فتانه و علیزاده اقدم، محمدباقر.(1392). بررسی رابطه بین سرمایه ی فرهنگی بوم شناختی با ردپای بوم شناختی مورد مطالعه: شهرستان تبریز، فصلنامه اخلاق زیستی، سال سوم، شماره 8: ص130-101.

-          Chawla, L. (1998) significant life experiences revisited: a review of research on sources of proenvironmental

-          sensitivity, the journal of environmental education, 29(3), pp. 11-21.

-          Duroy, Q.M.(2005). The determinants of environmental awareness and behavior, Working paper, department of Economics, Renselaer Polytechnic Institute, from www.rpi.edu/dept/economices/www/workingpapers.

-          Fietkau, H. J. & Kessel, H.1981. Umweltlernen: Veraenderungsmoeglichkeite n des Umweltbewusstseins. Modell- Erfahrungen (Koenigstein, Hain).

-          FISHBEIN, M. & AJZEN, I. (1975) Belief, Attitude, Intention, and Behavior: an introduction to theory and research (Reading, MA, Addison-Wesley).

-          Gebert, A.(2014). Recycling in Dubrovink: Discrepancies between attitudes, knowledge and behavior, RIThink, Vol.4: 25-29.

-          Karp Gutierrez, D.(1996). Values and their effects on pro-environmental behavior, Environment and behavior, 29(1): 111-133.

-          Hines, G. M., Hungerford, H. R., & Toma, A. N. (1987), Analysis and synthesis of research on responsible environmental behaviour: A meta-analysis. Journal of Environmental Education.

-          Kairser, F.G. Wolfing, S & Fuhrer, U .)1999( "Environmental attitude and ecological behavior". Journal of Environmental Psychology. 19: 1-19.

-          Kollmuss , A. and Agyeman J. (2002). Minding the gap: why do people act environmentally and what are the barriers to pro- environmental behavior?, Journal of environmental education research, 8(3): 2002.

-          Milton, K. (1996). Environmentalism and Cultural Theory, Exploring the role of anthropology in environmental discourse, New York: Rutledge.

-          Ölander, F., & Thøgerson, J. (1995). Understanding consumer behavior as a prerequisite for environmental protection. Journal of Consumer Policy, 18, 345–385.

-          Pietikäinen, Johanna (2007). Slow Start at the Beginning of the Recycling Chain – How to Make Consumers Recycle Their Mobile Phones?, Master’s Thesis, University of Helsinki, Faculty of Biosciences, Department of Biological and Environmental Sciences.

-          Poortinga, W., Steg, L., and Vlek, C.(2004). Vales, environmental concern, and environmental behavior, Environment and Behavior, 36(1): 70-93.

-          Salehi, S.(2010). People and the environment, LAP Lambert Academic publishing

-          Sanchez,M., and Lafuente, R.(2010). Defining and measuring environmental consciousness, Revista International De Sociologia, 68(3): 731-755.

Sengupta, M., Das, J and Maji, P.(2010). Environmental awareness and environmental related behavior of Twelfth grade students in Kolkata: Effects of stream and gender, Anwesa, Vol