بررسی تطبیقی مفهوم نسخ از دیدگاه مؤلفان «التفسیر الاثری الجامع» و «التفسیر الحدیث»

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 7، شماره 25، فروردین 1395، صفحه 59-85   

نویسندگان

محمدرضا حاجی اسماعیلی¹؛ امیر احمدنژاد²؛ عاطفه محمدزاده³

¹عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان، گروه علوم قرآن و حدیث(دانشیار).

²عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان، گروه علوم قرآن و حدیث(استادیار).

³دانش آموختۀ ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان.

چکیده

وقوع نسخ در قرآن را گروهی پذیرفته و گروهی انکار کرده‌اند. قرآن‌پژوهانی هم که به این رخداد معتقدند، در مصادیق و شماره آیات منسوخه با هم اختلاف دارند. البته محققان معاصر تعداد این آیات را بسیار اندک بر شمرده‌اند؛ در این میان مرحوم محمد هادی معرفت؛ مؤلف کتاب «التفسیر الاثری الجامع»، نزدیک به بیست آیه را منسوخ دانسته و آن‌ها را در هشت بخش محدود نموده است. از دیگر قرآن‌پژوهان معاصر، محمد عزّه دروزه؛ مؤلف کتاب « التفسیر الحدیث» است که در اکثر آیات وقوع نسخ را نپذیرفته و به جای آن، حکم سابق را تعدیل یافته به شمار آورده است. وی برای پذیرش یا رد نسخ آیات، به ترتیب نزول، محتوا و سیاق، روایات صحاح، سیره نبوی و سیره خلفای راشدین عنایت داشته و در مواردی نسخ با سنت را نیز باور دارد. نوشتار حاضر با مقایسه دیدگاه‌های این دو محقق، مبنای نظری آن‌ها را درباره وقوع نسخ در قرآن تبیین کرده است.

کلیدواژه‌ها

: نسخ؛ قرآن؛ محمد هادی معرفت؛ محمد عزّه دروزه؛ التفسیر الاثری الجامع؛ التفسیر الحدیث

مراجع

آرمین، محسن. 1376ش، «مبانی و شروط نسخ از دیدگاه صاحب «البیان فی تفسیر القران»»، فصلنامه بینات، سال چهارم، شماره 13.

ابوترابی، زیور. 1385ش، «تعداد آیات ناسخ و منسوخ از دیدگاه علامه طباطبایی»، مجله حسنا، شماره 4.

اخوان مقدم، زهره و طهماسبی بلداجی، اصغر. 1394ش، «ارزیابی نظریه وقوع نسخ در قرآن کریم»، دوره 12، شماره 4.

بهجت پور، عبدالکریم. 1383ش، «سیری در زندگی علمی آیت الله معرفت»، فصلنامه بینات، شماره 11و 12.

پازوکی، علی. 1380ش، «نسخ از نگاه تحقیق»، فصلنامه بینات، شماره 29.

دیالمه، نیکو. 1379ش، «بررسی چند دیدگاه درباره نسخ»، فصلنامه بینات، شماره 27.

ستوده نیا، محمدرضا و خزائی، مجید و قاسم نژاد، زهرا. 1390ش، «جایگاه سیاق در تفسیر آیات از دیدگاه امام رضا(ع)»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 8.

سجادی، سید ابراهیم. 1389ش، نگرشی بر «التفسیر الحدیث»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره 62 و 63.

سلطانی، مهدی. 1386ش، «نسخ در قرآن از دیدگاه آیت الله معرفت»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 26.

طهماسبی بلداجی، اصغر. 1391ش، «واکاوی مفهوم نسخ در قرآن از نگاه متقدمان و متأخران»،مجله حسنا، شماره 13.

عاشوری تلوکی، نادعلی. 1378 ش، «نسخ از دیدگاه علامه شعرانی»، فصلنامه بینات، شماره 21.

وزیری، مجید. 1391ش، «روش شناسی تفسیر فقهی شیعه»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 11.

هاشمی، سیدحسین. 1389ش، «مبانی تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول»، مجله پژوهش‌های قرآنی؛ شماره 62 و 63.