عقل و جایگاه آن در فلسفه هگل و اندیشه مولانا

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 8، دوره 10، شماره 37، فروردین 1395، صفحه 169-191   

نویسندگان

محمدرضا شمشیری¹؛ راضیه رضوانی اول²

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان(خوراسگان).

²کارشناس ارشد فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان(خوراسگان).

چکیده

«عقل» قوه‌ای است که از دیرباز فیلسوفان، عارفان و اندیشمندان در شناخت و درک ماهیت آن کوشیده‌اند. این جستار کوشیده است به شیوه‌ای تحلیلی- مقایسه‌ای به بررسی جایگاه عقل در فلسفه هگل و اندیشه مولانا بپردازد. هدف در این کار تبیین دیدگاه‌ها و یافتن وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها در خصوص عقل کلی و چگونگی برقراری ارتباط انسان با طبیعت و خدا و سیر دیالکتیک در رسیدن به نامتناهی است. هگل در مباحث فلسفی خود به طور گسترده به مفاهیم کاربردی عقل پرداخته است. به عقیده او عقل نزدیک‌ترین پیوند را با حیات دارد؛ چراکه عقل در وجود انسان، یک بخش در کنار سایر بخش‌ها نیست بلکه عنصری است که در همه بخش‌ها سریان دارد. مولوی هم به توانایی‌ها و ضعف‌های عقل در جای جای «مثنوی» اشاره کرده است و مرز بین عقل ممدوح و ایمانی و عقل مذموم و دنیوی را مشخص کرده است.

کلیدواژه‌ها

متناهی و نامتناهی؛ طبیعت؛ انسان؛ عقل کلی و جزئی؛ فلسفه

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبد الله. ۱۳۸۶، تجرید شرح نمط هفتم از کتاب الاشارات والتنبیهات شیخ الرییس ابن سینا، قم: بوستان کتاب.

ابن سینا. ١٤٠٠ق، رسائل، قم: انتشارات بیدار.

استیس. 370، فلسفه هگل، ترجمه حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.

اعوانی، غلامرضا. 1390، مسأله تطور عقل و عقلانیت، نخستین نشست از سلسله نشست‌های گروه فلسفه غرب مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

جامی، عبدالرحمن بن احمد. 1383، اشعة اللمعات، ترجمه هادی رستگارمقدم گوهری، قم: بوستان کتاب.

الجرجانی، الشریف علی بن محمد. 1403ق/1983م، التعریفات یلیه بیان رسالة اصطلاحات رئیس الصوفیة الواردة فی الفتوحات المکیة، مصر.

رازی، نجم الدین. 1345، رساله عشق و عقل، به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی، تهران: شرکت انتشارات تهران.

غزالی، محمد.1371، کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران: انتشارات اطلاعات.

فارابی، ابونصر. 1938م، مقالة فی معانی العقل، به اهتمام بویج، بیروت: بی نا.

مرادخانی، علی. تابستان 1390، تأثیر هگل بر فلسفه، واحد پژوهش و نشر(علمی) بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق، مؤسسه علمی- فرهنگی سدید.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377، پیام قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مولوی، جلال الدین محمد. 1366، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، چاپ نهم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1366

نفیسی، علی اکبر. فرهنگ نفیسی، با مقدمه به قلم محمدعلی فروغی، تهران: بی نا.

هگل. 1356، عقل در تاریخ، ترجمه‌ حمید عنایت، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی شریف.

هگل. 1368، خدایگان و بنده، ترجمه حمید عنایت، تهران: خوارزمی.

هگل. 1378، عناصر فلسفه حق یا خلاصه‌ای از حقوق طبیعی و سیاست، ترجمه مهبد ایرانی‌طلب، تهران: انتشارات پروین.

هگل. 1336، عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات علمی دانشگاه آریامهر.

 

مقالات

اردبیلی، محمدمهدی و صانعی دره بیدی، منوچهر و خادم، خداداد. 20/6/1393، «هگل؛ اخلاق کانتی و تداوم سنت عقل مدرن»، روزنامه مردم‌سالار، شماره 3569.

رجبی، محمدرضا. بهار 1392، «مبانی و طرق خودشناسی در مثنوی»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌‌نامه اخلاق، ش 19.

نقیب، سیدمحمد. 20/ 04/1388، «فلسفه تاریخ از نظر هگل»، روزنامه رسالت.

 

کتب لاتین

Baillie، James.B، The Origin and significance of Hegel’s Logic، London and New Yourk، The macmillan Company، 1991.

Beiser،Frederick.C، Introduction: Hegel and the problem of  metaphysics، in: the Cambridge companion to Hegel، edited by frederick.C.Beiser، Cambridge، Cambridge university press، 1993.