روش شناسی تفسیر عرفانی بیان السعادة فی مقامات العبادة

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 7، دوره 7، شماره 26، شهریور 1395، صفحه 127-148   

نویسندگان

قدرت ا... خیاطیان¹؛ سمیه خادمی²

¹عضو هیأت علمی گروه عرفان اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران(دانشیار).

²دانشجوی دکتری رشته عرفان و تصوف، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

چکیده

یکی از روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر عرفانی است. عرفا اغلب بر تفسیر انفسی آیات بیش‌تر از جنبه آفاقی توجه نموده و بر باطن و معنای درونی قرآن بسیار تأکید کرده‌اند. یکی از تفسیرهای عرفانی مهم قرن چهاردهم، تفسیر «بیان السعادة فی مقامات العبادة» متعلق به سلطان محمّد گنابادی(سلطان علیشاه) است. این تفسیر، دارای جنبه‌های فقهی، کلامی، فلسفی و عرفانی است. با توجه به اینکه بیش‌تر تفاسیر عرفانی، متعلق به عرفای اهل تسنن‌اند و از این جهت که تفسیر «بیان السعادة» تفسیری عرفانی با عقاید شیعی است، مناسب می‌نماید که ویژگی‌ها، روش‌شناسی و مطالب مهم عرفانی مطرح‌شده در آن مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

تفسیر عرفانی؛ سلطان علیشاه؛ بیان السعادة فی مقامات العبادة؛ جهان‌شناسی عرفانی

مراجع

قرآن کریم.

ابن عربی، محی الدین. 1385ش، فتوحات مکیه: باب منازل، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.

ابن عربی، محی الدین. 1387ش، فصوص الحکم، ترجمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.

اربیلی، علی بن عیسی. 1381ش، کشف الغمة، تبریز: انتشارات مکتبة بنی هاشمی.

آشتیانی، جلال الدین. 1375ش، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم شیخ محی الدین ابن عربی، قم: مرکز انتشارات حوزه علمیه دفتر تبلیغات اسلامی.

آملی، سید حیدر. 1367ش، المقدمات من کتاب نص النصوص‏، به تصحیح هانری کربن، تهران: انتشارات توس.

آملی، سید حیدر. 1422ق، تفسیر محیط اعظم، به تصحیح سید محسن موسوی تبریزی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

بابایی، علی اکبر و همکاران. 1379ش، روش‌شناسی تفسیر قرآن، چ1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت) و قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

بقلی شیرازی، روزبهان. 2008م، تفسیر عرائس البیان فی حقایق القرآن، به تصحیح احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتاب العلمیه.

تابنده، سلطان حسین. 1384ش، نابغه علم و عرفان، تهران: حقیقت.

جرجانی، سید شریف. 1357ق، التعریفات، قاهره: مکتبة مصطفی البابی الحلبی واولاده.

جهانگیری، محسن. 1383ش، محی الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

جیلانی، عبدالقادر. 1412ق، السفینة القادریة، به تصحیح محمّد سالم بواب، بیروت: بی‌نا.

حلّاج، حسین بن منصور. 1386ش، مجموعه آثار حلاج، به تصحیح قاسم میر آخوری، تهران: شفیعی.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1373ش، قرآن‌پژوهی(هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، چ 2، تهران: مرکز نشر فرهنگی مشرق.

خوارزمی، تاج الدّین حسین بن حسن. 1364ش، شرح فصوص الحکم محی الدین ابن عربی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: مولی.

دهدار شیرازی، محمدبن محمود. 1379، شرح خطبة البیان، به اهتمام محمد حسین اکبری ساوی، چاپ اول، تهران: انتشارات صائب.

سلطانی گنابادی، میرزا محمد باقر. 1383ش، رهبران طریقت و عرفان، تهران: حقیقت.

شیرازی، محمد. 1376ش، طرایق الحقایق، تهران: سنایی.

قشیری، ابوالقاسم. 1367ش، رساله قشیریه، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کمپانی زارع، مهدی. 1390ش، گنابادی و تفسیر بیان السعادة، تهران: خانه کتاب.

گنابادی، سلطان محمد. 1372ش، ترجمه بیان السعادة فی مقامات العبادة، محمد رضا خانی و حشمت ریاضی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور.

مکّی، ابوطالب. 1306ق، قوت القلوب، مصر: المطبعة المیمینه.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، به تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نیکلسون، رینولد الین. 1382ش، تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، ترجمه محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1387ش، کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.

همایونی، مسعود. 1355ش، تاریخ سلسه‌های طریقه نعمت اللهیه در ایران، تهران: مکتب عرفان ایران.

 

مقالات

حجتی، سید محمّد باقر؛ شمع ریزی، سید حمید. 1384ش، «کتاب شناخت: تأملی در شناخت لطائف الاشارات و معرفی تفاسیر عرفانی مهم دیگر»، علوم قرآن و حدیث: پژوهش دینی، شماره 11. صص 257- 286.

محمودی، مریم؛ اخلاقی، علی؛ قاسمی، سمیرا. 1394ش، «مبانی قرآنی حضرات خمس در عرفان نظری»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 24، زمستان، صص 147-167.

منصوریان فر، عبدالمحمود. 1392ش، «تطابق عوالم تکوینی با عوالم انسانی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 15، پاییز، صص 29-48.