نقش آداب و رسوم اجتماعی ایران در ادبیات معاصر عراق با تکیه بر اشعار جواهری، نجفی، سیّاب و بیاتی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 7، دوره 10، شماره 39، آذر 1395، صفحه 119-153   

نویسندگان

علی تشکری¹؛ ابراهیم دیباجی²؛ محمود شکیب³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران(استاد تمام).

³عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران(دانشیار).

چکیده

هر شاعر و نویسنده با خلق اثر ادبی، علاوه بر آنکه برگ زرّینی به تاریخ ادب و فرهنگ جامعه و کشور خویش می‌افزاید، تصویری به کمال از دو دنیای بیرون و درون خویش برای خوانندگان به نمایش می‌گذارد. شاعران زبان فارسی نیز در دوره‌ای به شرق و سرزمین هند روی آورده بودند؛ اما سفر به غرب جایگاهی دیگر داشت. پس از تسلّط صفویان بر ایران و ترویج مذهب رسمی شیعه، بسیاری از شاعران به سمت غرب و سرزمین عراق امروزی روی آوردند. توجه به عراق در اندیشه بسیاری از شاعران وجود داشته است؛ در مقابل، بسیاری از شعرا و ادبای عراقی نیز به ایران و ادبیات و برخی آداب و رسوم آن توجه کرده‌اند. در این گفتار، سعی و تلاش نویسندگان آن است تا جلوه‌هایی از نفوذ فرهنگ، نمادها، زبان و ادبیات فارسی که همگی زیرمجموعه‌های آداب و رسوم هستند را در شعر چهار شاعر معاصر عراقی یعنی جواهری، نجفی، سیّاب و بیاتی مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات فارسی؛ ادبیات عربی؛ عراق؛ جواهری؛ نجفی؛ سیّاب؛ بیاتی

مراجع

اسوار، موسی. 1386ش، از سرود باران تا مزامیر گل سرخ، پیشگامان شعر امروز عرب، تهران: سخن.

آذرشب، محمد علی. 1375ش، تاریخ الأدب العربی فی العصر العبّاسی، تهران: سمت.

براون، ادوارد. 1333ش، تاریخ ادبی ایران، به کوشش علی پاشا صالح، تهران: بی‌نا.

بکّار، یوسف حسین. 1420ق، نحن وتراث فارس، دمشق: المستشاریة الثقافیة للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة.

بکّار، یوسف حسین. 1989م، الأوهام فی کتابات العرب عن الخیام، بیروت: دار المناهل.

بیاتی، عبدالوهاب. 1999م، ینابیع الشّمس، دمشق: دار الفرقد.

بیاتی، عبدالوهاب. 2000م، نُصوص شرقیة، سوریا: دار المدی.

بیاتی، عبدالوهاب. 2008م، الأعمال الشعریةالکاملة، بیروت: دار العودة.

جواهری، محمّد مهدی. 1982م، دیوان الجواهری، بیروت: دار العودة.

جهشیاری، محمّد بن عبدوس. 1357ق، الوزراء والکتاب، مصر: مطبعة عبدالحمید حنفی.

حاوی، ابراهیم. 1984م، حرکة النقد الحدیث والمعاصر فی الشعر العربی، بیروت: مؤسسة الرسالة.

خورشا، صادق. 2004م، رائد الدّراسات الفارسیة، عبدالوهاب عزام، سلسلة الحوار، شتاء، العدد 2، تهران.

خیّام، عمر بن ابراهیم. 1387ش، رباعیّات، به کوشش محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران: ناهید.

دجیلی، عبدالکریم. 1972م، الجواهری شاعر العربیة، نجف: مطبعة الآداب.

دهخدا. 1335ش، لغتنامه، به کوشش غلامرضا ستوده، دکتر ایرج مهرکی، اکرم سلطانی، تهران: دانشگاه تهران.

روحانی، محمدحسین. 1367ش، تاریخ معاصر کشورهای عربی، تهران: توس.

سامرایی، ماجد أحمد. 1983م، التیار القومی فی الشعر العراقی الحدیث، دائرة الشؤون الثقافیة والنشر.

سیاب، بدر شاکر. 1997م، دیوان، بیروت: دار العودة.

شایب، احمد. 1939م، تاریخ الشعر السیاسی، قاهره: بی‌نا.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا.1380ش، شعر معاصر عرب، تهران: سخن. 

شواربی. 1944م، حافظ الشیرازی، شاعر الغناء والغزل فی ایران، قاهره: دار المعارف.

صافی نجفی، احمد. 1931م، رباعیات عمر الخیام، دمشق: مطبعة التوفیق بسوق مدحت باشا.

صافی نجفی، احمد. 1971م، الأشعةالملوّنة، بیروت: مکتبة المعارف.

صیاد، فؤاد عبدالمعطی. 1972م، النوروز وأثره فی الأدب العربی، بیروت: دار الأحد.

طریفی، یوسف عطا. 2008م، محمد مهدی الجواهری؛ حیاته وشعره، عمان: الأهلیة للنشر والتوزیع.

عاکوب، عیسی. 1427ق، تأثیر الحکم الفارسیة فی الأدب العربی فی العصر العبّاسی الأوّل، تهران: مؤسّسة الهدی.

عز الدین، یوسف. 1965م، الشعر العراقی الحدیث وأثر التیارات السیاسیةوالاجتماعیة فیه، قاهره: دار القویة.

عوّاد، کورکیس. 1969م، معجم المؤلّفین العراقیین، بغداد: بی‌نا.

قانونی، حمیدرضا. 1394ش، بازتاب عراق در شعر بابا قاسم خادم اصفهانی، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی میراث مشترک ایران و عراق(دفتر نوزدهم)، قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السّلام) لإحیاء التراث.

محامی، محمد فریدبک. 1998م، تاریخ الدولة العلیة العثمانیة، به کوشش عثمان حقی، بیروت: دار النقاش.

محمدی ملایری، محمد. 1384ش، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، تهران: توس.

مولوی، جلال الدّین. 1353ش، مثنوی معنوی، به کوشش نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

 

مقالات

بیدج، موسی. 1378ش، «مشعل‌های نور جان می‌سپارند»، مجله ادبیات و زبان‌ها، سال دوم، شماره 26.

محسنی‌نیا، ناصر. 1392ش، «جلوه ایران در شعر و آثار احمد صافی نجفی»، نشریه ادبیات تطبیقی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال پنجم، شماره 9.

واقف‌زاده، شمسی. 1391ش، «تأثیر فرهنگ و ادبیات پارسی بر شعر محمّد مهدی جواهری»، ادبیات تطبیقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پرتال جامع علوم انسانی.