بررسی و تحلیل تطبیقی مضامین زهد در دیوان منسوب به امام حسین(ع) و دیوان حافظ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 5، دوره 10، شماره 40، بهمن 1395، صفحه 97-112   

نویسندگان

مرتضی براری رئیسی¹؛ حسین تکتبار فیروزجایی²

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران(مربی).

²عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه قم، قم، ایران(استادیار).

چکیده

امام حسین(ع) سرور زاهدان و یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های دینی است که اشعارش از جهت محتوایی بسیار ارزشمند بوده و بیش‌تر مضامین زهدیات ایشان، در دیوان حافظ نیز به چشم می‌خورد. از جمله این مضامین نکوهش دنیا و دنیاپرستی، پرهیز از ثروت‌اندوزی، نکوهش غرور، مرگ‌اندیشی، دوری از فساد و گناه، خضوع و افتادگی، توبه، قناعت و سرکوب هوای نفس است. گفتنی است که زهدیات امام(ع) و حافظ، زبانی ساده داشته و ممتاز به ویژگی‌هایی چون کاربرد الفاظ و مضامین قرآنی، الفاظ ساده و روان و موسیقی دلنشین است. امام(ع) در اشعارشان کم‌تر از صور خیال بهره برده‌اند اما این تصاویر بیانی در شعر حافظ به وفور مشاهده می‌شود. بنابراین به خاطر ارزش محتوایی اشعار امام(ع) و حضور مضامین زاهدانه ایشان در دیوان حافظ و عدم تحقیق در این خصوص، این پژوهش، تلاش می‌کند که با روش توصیفی- تحلیلی، مضامین زهدیات ایشان را در دیوان حافظ مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

امام حسین(ع)؛ حافظ؛ شعر؛ مضامین؛ زهدیات؛ نکوهش

مراجع

قرآن کریم.

ابن اثیر، مبارک بن محمد. 1385، النهایة، به کوشش طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناجی، بیروت: دار احیاء الکتبالعربیة.

ابن طاووس، سیّد. 1414ق، اللهوف علی قتلی الطفوف،بی‌جا: دار الأسوة للطباعة والنشر.

اصغری، محمود. 1390، بازشناسی نهضت عاشورا، چاپ اول، به قلم جمعی از نویسندگان، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

بارا، آنتون. 1383، الحسین فی الفکر المسیحی، قم: فاروس.

دهخدا، علی اکبر.1377، لغتنامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: لغت نامه.

جواهری، اسماعیل. 1407 ق، الصحاح فی اللغة، ط4، تصحیح: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.

حافظ، شمس الدین محمد. 1387، دیوان حافظ، چاپ دوم، به کوشش احمد حسینی، تهران: مهر آمین.

حسانی، شراد؛ الزرقانی، فرحان؛ کامل، حیدر. 2006م، دیوان الإمام الحسین، ط1، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

خوئی، میرزا حبیب الله. 1385، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، چاپ چهارم، تهران: المکتبةالإسلامیة.

شُبّر، جواد. 1388، أدب الطف أو شعراء الحسین(ع)، ط1، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1380، تازیانه‌های سلوک، چاپ سوم، تهران: آگاه.

الشیرازی، السید حسن.2000م، کلمة الإمام الحسین، ط2، بیروت: دار العلوم.

صافی گلپایگانی، لطف الله. 1367، پرتوی از عظمت حسین،چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

الطبرانی، الإمام. 1992م، مقتل الحسین بن أبی طالب،تحقیق محمد شجاع ضیف الدین، الکویت: دار الأوراد.

العقاد، عباس محمود. 1974م،المجموعةالکاملة لمؤلفات الأستاذ، العبقریات الإسلامیة، عبقریة الإمام علی، الحسین أبو الشهداء، فاطمة الزهراء و الفاطمیون، ط1، بیروت: دار الکتب اللبنانی.

قرشی، باقر شریف. 1380، زندگانی حضرت امام حسین بن علی(ع)، چاپ اول، ترجمه سید حسین محفوظی، جلد اول، قم: بنیاد معارف اسلامی.