مطالعه ی نقش رسانه های جمعی در تحقق شهروندی بوم شناختی (مورد مطالعه: شهروندان شهر تبریز)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 6، شماره 21، بهمن 1395، صفحه 53-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدباقر علیزاده اقدم¹؛ حسین بنی فاطمه²؛ محمد عباس زاده³؛ سعید سلطانی بهرام⁴

¹دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز

²استاد جامعه شناسی دانشگاه تبریز

³دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تبریز

⁴دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه تبریز

چکیده

امروزه، در اثر به هم خوردن تعادل زیستی به شکل توسعه‌ی شهری و آلودگی‌های زیست‌محیطی، مسؤولیت و وظیفه‌ی جوامع انسانی درباره‌ی محیط زیست اهمیت بیشتری یافته است. در این راستا، مفهوم شهروندی بوم‌شناختی با تأکید بر وظیفه‌مندی و مسؤولیت‌پذیری انسان در ارتباط با جهان اکولوژیک شکل گرفته است. از طرف دیگر، رسانه‌های جمعی با سیطره‌ی خود بر تمامی جنبه‌های زندگی انسانی، نقش انکارناپذیری در تحقق شهروندی بوم‌شناختی دارند. از این رو، در این پژوهش نقش رسانه‌های جمعی در تحقق شهروندی بوم‌شناختی با روش پیمایشی مورد بررسی قرار گرفته است. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده که با بهره‌گیری از پژوهش‌های خارجی طراحی و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی مؤلفه‌های آن مشخص و بومی‌سازی شده است. جامعه‌ی آماری تحقیق، شهروندان بالای 15 سال شهر تبریز در سال 94 هستند که 670 نفر از آنان با استفاده از فرمول کوکران و به شیوه‌ی نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که، شهروندی بوم‌شناختی از وضعیت خوبی در بین شهروندان تبریزی برخوردار است. همچنین در میان ابعاد 11 گانه‌ی شهروندی بوم‌شناختی، همه‌ی ابعاد از میانگین متوسط به بالایی برخوردار بوده اما بعد عضویت در انجمن‌های زیستی دارای کمترین میانگین بوده است. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نیز نشان می‌دهد که رسانه‌های جمعی با شهروندی بوم‌شناختی ارتباط معناداری ندارد اما هر دو بعد رسانه‌های جمعی داخلی و خارجی ارتباط معناداری با شهروندی بوم‌شناختی دارند به طوری که، ارتباط رسانه‌های جمعی داخلی مثبت و رسانه‌های جمعی خارجی منفی بوده است. 

کلیدواژه‌ها

شهروندی بوم‌شناختی؛ رسانه‌های جمعی داخلی؛ رسانه‌های جمعی خارجی؛ شهروندان تبریز

مراجع

-     اروین، آلن. (1393). جامعه‌شناسی و محیط زیست: درآمدی انتقادی بر جامعه، طبیعت و دانش، ترجمه‌ی صادق صالحی، بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران.

-         استیونسون، نیک. (1392). شهروندی فرهنگی؛ مسائل جهان‌شهری، ترجمه‌ی افشین خاکباز، تهران: انتشارات تیسا.

-         اینگلهارت، رونالد. (1382). تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی، ترجمه‌ی مریم وتر، تهران: کویر.

-     بابایی اقدم، فریدون؛ حسین زاده دلیر، کریم؛ صدرموسوی، میرستار. (1386). اکولوژی ازدحام شهری در حواشی شهر تبریز، جغرافیا و توسعه، بهار و تابستان، صص 161-180.

-     حاجیلو، فتانه. (1392). تبیین جامعه‌شناختی ردپای بوم‌شناختی و عوامل مؤثر بر آن (مورد مطالعه: شهر تبریز)، پایان‌نامه‌ی دکتری دانشگاه اصفهان، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی.

-     دانش نیا، فرهاد؛ حسینی، طیبه السادات. (1394). جهانی شدن و تحول ماهین جنبش‌های اجتماعی در جوامع غربی، فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی جهانی شدن، سال ششم، شماره‌ی 16، تابستان، صص 93-129.

-         ساتن، فیلیپ دبلیو. (1392). درآمدی بر جامعه‌شناسی محیط زیست، ترجمه‌ی صادق صالحی، تهران: سمت، چاپ اول.

-     شبیری، سیدمحمد؛ فرج اللهی، سید مهران؛ کوهی اقدم، الهام؛ میبودی، حسین. (1392). رابطه‌ی میزان استفاده از رسانه‌های جمعی (با تأکید بر تلویزیون) با ارتقای سطح سواد زیست‌محیطی معلمان، فصلنامه‌ی فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال چهارم، شماره‌ی اول، پاییز، صص 23-40.

-     صالحی، صادق؛ پازوکی نژاد، زهرا. (1393). تحلیل اجتماعی نقش شهروندی محیط زیستی در مقابله با پیامدهای تغییر آب و هوا، فصلنامه‌ی مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال چهارم، شماره‌ی یازدهم، تابستان، صص 127-148.

-     عبدی، زینب. (1393). نقش و کارکرد رسانه‌های جمعی در طرح مسائل زیست‌محیطی، رفاه اجتماعی، سال چهاردهم، شماره‌ی 55، صص 315-350.

-         فالکس، کیت. (1390). شهروندی، ترجمه‌ی محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.

-     قاسمی، محمدعلی. (1388). جامعه‌ی ریسک و اهمیت آن برای مطالعات استراتژیک، فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی، سال دوازدهم، شماره‌ی سوم ، پاییز، شماره‌ی مسلسل 45، صص 27-47.

-     قانعی راد، محمدامین؛ حسینی، فریده. (1384). ارزش‌ها، شبکه‌ی روابط و مشارکت در سازمان‌های غیردولتی (مطالعه‌ی تجربی در بین جواناتن تهران)، مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ی ششم، شماره‌ی 3، صص 97-123.

-         کاستلز، مانوئل. (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، جلد 2، قدرت هویت، ترجمه‌ی حسن چاوشیان، تهران: انتشارات طرح نو.

-         گیدنز، آنتونی. (1392). پیامدهای مدرنیت، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.

-         متفکر آزاد، محمدعلی؛ خورشید دوست، علی محمد. (1391). محیط زیست و نگرش اسلامی، تبریز: دانشگاه تبریز.

-     محمودی، بیت الله؛ فقهی، جهانگیر؛ دانه کار، افشین؛ قربانی، مهدی. (1391). اکولوژی انسانی و برنامه‌ریزی توسعه‌ی سرزمین، سبزینه، سال هفتم، شماره‌ی 75، بهمن ماه، صص 30-33.

-         نرگسیان، عباس. (1393). مطالعات شهروندی؛ رویکرد شهروند مدار به مدیریت دولتی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-         هانیگان، جان. (1392). جامعه‌شناسی محیط زیست، ترجمه‌ی موسی عنبری، انور محمدی، میلاد رستمی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

-     یزدخواستی، بهجت؛ حاجیلو، فتانه؛ علیزاده اقدم، محمدباقر. (1392). بررسی رابطه‌ی سواد بوم‌شناختی با ردپای بوم‌شناختی (مورد مطالعه: شهروندان تبریز)، فصلنامه‌ی مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال سوم، شماره‌ی هفتم، تابستان، صص 77-104.

-         Anantharaman, Manisha (2014) Networked ecological citizenship, the new middle classes and the provisioning of sustainale waste management in Bangalore, India, journal of Cleaner Production, 63(2014), 173-183

-         Berkowitz, A., Ford, M and Brewer, C. (2004) A framework for integrating ecological literacy, civics literacy and environmental citizenship in environmental education, from from Cahill, Michael, (2002) The Environment and social Policy, London and New York, Routledge

-         Dagger, R., (1981) Metropolis, Memory and citizenship, American Journal of Polotical Science, Vol. 25, No. 4, November, pp. 715-737

-         Dobson, Andrew, (2003) Citizenship and the environment, Oxford, Oxford University Press

-         Dobson, Andrew, (2007) Environmental citizenship: Towards sustainable development, sustainable development, 15, 276-285

-         Dunlap, R. E. & Jones, R. E. (2002) ‘Environmental Concern: Conceptual and Measurement Issues’ In Dunlap, R. E. and W. Michelson (eds.) Handbook of Environmental Sociology, 482-524. Westport, London: Greenwood Press.

-         Erlhoff, Michael & Marshall,Tim., (2008) Design Dictionary, perspectives on Design Terminology, Birkhauser

-         Kelly, Jennifer Rebecca & Abel, Troy D., (2012) Fostering Ecological Citizenship: The Case of Environmental Service-Learning in Costa Rica, International Journal for the Scholarship of Teaching and Learning: Vol. 6: No. 2, Article 16.

-         Mead, M Emily, (2013) Promoting Lasting Ecological Citizenship Among College Students, M. A. Thesis in Environmental Policy Design, Lehigh University, available in http://preserve.lehigh.edu/etd

-         Nally, Mary J. V., (2010) Citizen Sprouts: Exploring the Relationship Between Participation in Community Gardens and Ecological Citizenship, M. Sc. Thesis for the College of Arts and Sciences of Ohio University

-         Petrovic, Mina (2012) Developing Responsible Citizens in Serbia: The Case of Ecological Citizenship, European Quarterly of Political Attitudes and Mentalities (EQPAM), Vol.1, No.1, September, pp. 48-61

-         Rothenberg, D. (2012) Deep Ecology. Encyclopedia of Applied Ethics (Second Edition), Pages 744–738.

-         Sen A. K, (2004) Why We Should Preserve the Spotted Owl, London review of books.

-         Smith, Mark j. (1998) Ecologism: Towards ecological citizenship, Minneapolis: University of Minnesota Press.