بررسی چرائی مرجعیت خداوند در ضمایر «متکلم مع الغیر» قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 7، شماره 28، اسفند 1395، صفحه 33-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید ابراهیم مرتضوی¹؛ اصغر طهماسبی بلداجی²؛ لیلا قنبری³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، اراک،‌ ایران.

²دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک، ‌اراک،‌ ایران.

³عضو هیأت علمی گروه ادبیات عرب دانشگاه پیام نور بروجن، بروجن، ایران.

چکیده

در قرآن کریم خداوند متعال در استناددهی به خود گاه با لفظ مفرد متکلم وحده و گاه با لفظ جمع متکلم مع الغیر یاد می‌کند؛ درباره متکلم وحده جای هیچ شک و تردیدی نیست؛ اما در استناددهی ضمایر متکلم مع الغیر به خداوند پرسش اساسی درباره چگونگی انطباق لفظ جمع با وحدانیت باری تعالی است. در این باره دانشمندان بلاغت و تفسیر اقوال متعددی را بیان داشته‌اند. جستار پیش رو با رویکردی ادبی- تفسیری، با تکیه بر اقوال علمای بلاغت و تفسیر این مهم را مورد بررسی قرار داده است؛ نتیجه آنکه استناد لفظ جمع متکلم مع الغیر درباره خداوند متعال متأثر از عوامل مهمی از جمله: بیان عظمت و قدرت خداوند، بزرگداشت فعل الهی، تکریم کسانی که فعل الهی درباره آنان انجام شده است، نقش آفرینی فرشتگان و وسائط دیگر در تحقق فعل، اشاره به ذات و اسماء و صفات خداوند و تسبیب و تشریک علل و اسباب است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ ضمایر متکلم؛ تعظیم الهی؛ علل و اسباب

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی، تحقیق علی عبدالباری عطیۀ، بیروت: دار الکتب العلمیۀ.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی تا، التحریر والتنویر، ج30، بی‌جا.

امامت حسینی کاشانی، سید عزیز الله. 1381ش، الأنوار الساطعة فی تفسیر سورتی الفاتحة والقدر، به اهتمام ابراهیم خوشگذران و اسدالله مرادی، قم: مجمع متوسلین به آل محمد.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش، تفسیر تسنیم، قم: إسراء.

حاج شریفی خوانساری، محمد رضا. 1388ش، تفسیر سوره قدر، قم: بنی الزهراء.

حسین زاده اوره نطنزی، حسین. 1383ش، تفسیر کوثر؛ جزء سی ام، بی جا: گل‌های بهشت.

حسینی همدانی، سید محمد حسین. 1404ق، انوار درخشان، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران: کتابفروشی لطفی.

خمینی، روح الله. 1390ش، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

ربانی، محمد رضا. 1371ش، کوثر ربانی، ناشر: مؤلف، چاپ و صحافی: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

رستگار جویباری. 1413ق، تفسیر البصائر، ناشر: مؤلف، چاپخانه باقری.

رشید رضا، محمد. 1408ق، تفسیر الفاتحة وستّ سور من خواتیم القرآن، قاهره: الزهراء للإعلام العربی.

سامرایی، قضل صالح. 1427ق، بلاغةالکلمة فی التعبیر القرآنی، قاهره: شرکه العاتکی لصناعه الکتاب، چاپ دوم.

سیوطی، جلال الدین. 1363ش، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

شریف کاشانی، حبیب الله. 1383ش، تفسیر ستّ سور من القرآن الکریم، تحقیق مؤسسة شمس الضحی الثقافیه، ناشر: شمس الضحی.

طالقانی، سید محمود. 1362، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.

طباطبائی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

طیّب، سید عبدالحسین. 1378ش، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

عاملی، ابراهیم. 1360ش، تفسیر عاملی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: صدوق.

فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

قرشی، سید علی اکبر. 1377ش، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

معرفت، محمد هادی. 1377ش، علوم قرآنی، تهران: انتشارات تمهید.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

موسوی همدانی، سید محمد باقر.1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

موسوی، محمد هاشم بن الحاج محمد عبدالله. بی تا، شفاء الصدر و ذخیرة القبر فی تفسیر سورة القدر، چاپ سنگی.

میبدی، رشید الدین. 1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تهران: امیرکبیر.

نصیریان، یدالله. 1374ش، اعجاز بیانی قرآن، تهران: معاونت تبلیغات و انتشارات.

 

مقالات

شهبازی، محمود و ذوالفقاری، زهرا. 1393ش، «نگاهی به ظرائف ساختار صرفی اوزان جمع در قرآن کریم»، اصفهان، مجله پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن.