خوانایی محیطی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی شهر تهران

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 2، دوره 7، شماره 22، خرداد 1396، صفحه 23-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود گلچین¹؛ صباح الدین مفاخری²

¹دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی

²کارشناس ارشد علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی

چکیده

مقاله‌ی حاضر به بررسی رابطه بین خوانایی محیطی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی شهر تهران می‌پردازد. فضاهای عمومی با قابلیت پیش­بینی­پذیر بودن، خوانایی و توان خلق رویدادهای اجتماعی می­توانند شهروندان را درون خود جذب کنند. چنین فضاهایی محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی برای شکل­گیری شبکه‌های اجتماعی هستند؛ به این دلیل مطالعه‌ی عوامل مؤثر بر حضور شهروندان در فضاهای عمومی واجد اهمیت و ضرورت می­گردد. داده­های این مقاله توسط پرسشنامه، از 5000 پاسخگو ساکن شهر تهران، در قالب 10 خوشه­ محله گردآوری شده و برای تحلیل داده­ها، از ضرایب همبستگی پیرسون و تحلیل خوشه­ای کلاستر استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که بی­نظمی فیزیکی و اجتماعی در شهر تهران با میزان حضور شهروندان در فضای عمومی رابطه‌ی منفی و معناداری دارد. همچنین یافته­های پژوهش، تفاوت معناداری را در بین مناطق 22گانه‌ی شهر تهران از نظر شاخص­­های خوانایی محیطی از جمله تراکم جمعیتی، وقوع جرم و بزه­کاری و احساس ناامنی نشان می­دهد، به طوری که براساس این شاخص­ها، مناطق 1، 3 و 22 وضعیت مطلوبتر و مناطق 7، 8 و 16 وضعیت نامطلوبی را دارند.

کلیدواژه‌ها

خوانایی محیطی؛ فضاهای عمومی؛ احساس ناامنی؛ بی سازمانی اجتماعی؛ تراکم جمعیتی

مراجع

-         بمانیان محمدرضا و مجتبی رفیعیان و الهام ضابطیان. (1387). امنیت تردد زنان در فضاهای شهری و سنجش مشارکتی آن­ها در بخش مرکزی شهر تهران؛ مجله‌ی علمی- پژوهش تحقیقات زنان، سال دوم، شماره‌ی چهارم.

-         بیات ، بهرام. (1387). تبیین جامعه‌شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی (با تأکید بر نقش پرداخت رسانه­ای و سرمایه‌ی اجتماعی)، نامه‌ی علوم اجتماعی، شماره‌ی 35.

-         پاکزاد، جهانشاه. (1386). سیر اندیشه در شهرسازی(2) از کمیت تا کیفیت، تهران: شرکت عمران شهرهای جدید، چاپ اول.

-         پور احمد، احمد و محمد تقی رهنمایی و محسن کلانتری. (1382). بررسی جغرافیایی جرایم در شهر تهران، پژوهشهای جغرافیایی، شماره‌ی 44، ص81-89 .

-         جهانشاهی، محمد حسین. (1384). تولد دوباره‌ی تهران در کلان­شهر تهران، جستارهای شهر سازی شماره‌ی 12.

-         حمدی، کریم و شهرام امیر انتخابی. (1389). کلان­شهر تهران بزرگ و چالش­های مدیریت شهری، فصلنامه‌ی جغرافیایی سرزمین، علمی-پژوهشی، سال هفتم، شماره‌ی 26.

-         دیکنز، پیتر. (1377). جامعه‌شناسی شهری، ترجمه‌ی حسین بهروان، مشهد: نشر قدس رضوی.

-         رفیع‌پور، فرامرز. (1378). آنومی یا آشفتگی اجتماعی، تهران: سروش.

-         ریویر، کلود (1381). درآمدی بر انسان شناسی، ترجمه‌ی ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.

-         سراج­زاده، سیدحسین و اشرف گیلانی. (1389). بی­سازمانی اجتماعی و ترس از جرم (مطالعه‌ی مقایسه­ای مناطق 3و 12 شهر تهران)، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره‌ی 34.

-         شارع­پور، محمود. (1390). جامعه­شناسی شهری، تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم.

-         غراب، ناصرالدین. (1384). برنامه­ریزی فرهنگی و شهر، پروژه تحقیقاتی پژوهشکده‌ی مطالعات شهری و روستایی سازمان شهرداری­ها و دهیاری­ها.

-         فاضلی، محمد. (1389). ارزیابی تأاثیرات اجتماعی، تهران: نشر جامعه شناسان.

-         فکوهی، ناصر. (1383). انسان ‌شناسی شهری، تهران: نشر نی.

-         فیالکوف، یانکل. (1383). جامعه­شناسی شهر، ترجمه‌ی عبدالحسین نیک­گهر، تهران: انتشارات آگه، چاپ سوم.

-         کاشانی جو، خشایار. (1389). بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، مجله‌ی هویت شهر، شماره‌ی 6.

-         لینچ، کوین. (1374). سیمای شهر، ترجمه‌ی منوچهر مزینی، نشر دانشگاه تهران.

-         مدنی پور علی. (1389). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، ترجمه‌ی دکتر فرشاد نوریان، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

-         مرادی، گلمراد. (1388). بررسی تأثیر مشارکت­های مردمی در کاهش ناامنی­های شهری نمونه‌ی مورد مطالعه: شهر کرمانشاه، مجله‌ی علوم اجتماعی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.

-         معیدفر، سعید و غلامرضا مقدم. (1389). نقش هویت محله­ای در کاهش و کنترل گرایش به رفتارهای نابهنجار اجتماعی در شهر(مطالعه‌ی محله‌های تهران)؛ مجله‌ی مسائل اجتماعی ایران، سال اول، شماره‌ی 2.

-         Burchfield Keri B. (2009) Attachment as a source of informal social control in urban neighborhoods, Journal of Criminal Justice 37 :45 –54.

-         Carmona Matthew, Tim Heath(2003) PUBLIC PLACES URBAN SPACEThe Dimensions of Urban Design,Oxford: Architectural Press.

-         Dassopoulos Andrea and Shannon M. Monnet (2011) Do Perceptions of Social Cohesion, Social Support, and SocialControl Mediate the Effects of Local Community Participation onNeighborhood Satisfaction? , Environment and Behavior, 43: 546-565.