مرور انتقادی نظریه ی سیمای شهر لینچ: نشانه شناسی نقشه های ادراکی شهروندان و بازشناسی هویت کالبدی شهر

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 7، شماره 22، خرداد 1396، صفحه 47-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی یوسفی¹؛ مهسا صادقی نژاد²

¹دانشیار جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

لینچ به عنوان نظریه‌پردازی شاخص در حوزه‌ی نشانه‌شناسی شهری برای اینکه بداند چگونه افراد هویت شهر خود را به دیگران می‌شناسانند، به نشانه‌شناسی نقشه‌های ادراکی (تصویر شهر در ذهن شهروندان) می‌پردازد. با این وجود، بویژه نشانه‌شناسان اجتماعی معتقدند لینچ در نظریه‌ی خود از مفهوم هویت کالبدی که ناظر بر سه مفهوم انسان، محیط و فرهنگ می‌باشد و نیز دلالت‌های ضمنی عناصر موجود در نقشه‌های ادراکی غافل بوده است. حال آنکه پاسخ به این انتقاد در نقشه‌های ادراکی لینچ نهفته است. بنابر مفهوم خوانایی لینچ، آنجائی که نشانه‌های شهری برای شهروندان قابل ادراک نباشند و تصویر واضحی از شهر در ذهن آنها شکل نگیرد، بی‌هویتی کالبدی رخ می‌دهد و در واقع نشانه‌های شهری جایگاه خود را در حافظه و خاطره‌ی جمعی از دست می‌دهند. بنابراین در نوشتار حاضر سعی شده تا به شیوه‌ی مرور انتقادی دریابیم که منطق بازشناسی هویت کالبدی شهر ازطریق نشانه‌شناسی نقشه‌های ادراکی شهروندان چیست. این بررسی نشان داد آن دسته از نشانه‌های موجود در نقشه‌های ادراکی که دال بر موضوعی مشترک در بین مردمند (مانند: مکان‌های سازنده خاطره‌ی جمعی، ابنیه‌ی تاریخی یا مکان‌های دارای کاربری معین) یا نشانه‌هایی که از کیفیت خوانایی برخوردارند (مانند: مشاهده‌پذیری در شب) نمایانگر هویت کالبدی فضای شهرند. مادامی که نشانه‌های شهر در نقشه‌های ادراکی ساکنانش پررنگ باشد، هویت کالبدی شهر تداوم دارد به طوری که تغییر، جابه‌جایی یا تخریبشان موجب واکنش جمعی می‌شود. 

کلیدواژه‌ها

سیمای شهر؛ نقشه ادراکی؛ هویت کالبدی؛ نشانه‌شناسی شهری؛ نشانه‌شناسی اجتماعی

مراجع

-    آویارد، هلن. (2010). چگونه یک تحقیق مروری انجام دهم. ترجمه‌ی پوریا صرامی فروشانی و فردین علی پور گراوند. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.

-    ابوئی، رضا و جیحانی، حمیدرضا. (1391). آسیب‌شناسی منظر محیطی در محدوده‌های سکونت‌گاهی پیرامون باغ‌های تاریخی (براساس مطالعات انجام شده در منطقه‌ی فین کوچک). دو فصلنامه‌ی علمی ـ پژوهشی مرمت آثار و بافت‌های تاریخی، فرهنگی، سال دوم، شماره‌ی 4: صص84-67.

-    تانکیس، فرن. (1968). فضا، شهر و نظریه اجتماعی (مناسبات اجتماعی و شکل‌های شهری). ترجمه‌ی حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. انتشارات دانشگاه تهران.

-    ترکاشوند، عباس و مجیدی، سحر. (1392). بازشناسی برخی نشانه‌ها در فضاهای شهری. نشریه‌ی علمی - پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره‌ی 6: صص15-5.

-    حبیب، فرح. (1385). کندوکاوی در معنای شکل شهر. نشریه علمی - پژوهشی هنرهای زیبا، شماره‌ی 25: صص14-5.

-    دیویس، لولین. (2000). راهنمای طراحی شهری. ترجمه‌ی رضا رضایی، تهران: انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.

-    راست بین، ساجد؛ یاسر جعفری؛ یاسمن دارم و امیرمحمد معززی مهرطهران. (1391). رابطه‌ی همبستگی بین کیفیت‌های محیطی و تداوم حیات شهری در عرصه‌های عمومی (نمونه‌ی موردی: جلفای اصفهان). نشریه‌ی علمی - پژوهشی باغ نظر، سال نهم، شماره‌ی 21: صص46-35.

-    سیدالحسینی، مسلم؛ فرح حبیب و حمید ماجدی. (1391). رویکرد تعاملی سطوح و مقیاس طراحی شهری در فرآیند برنامه‌ریزی. نشریه‌ی علمی - پژوهشی باغ نظر، سال نهم، شماره‌ی 22: صص54-42.

-    کرمونا، ماتیو و تیزدل، استیو. (2003). خوانشمفاهیمطراحیشهری. ترجمه‌ی کامران ذکاوت و فرناز فرشاد، تهران: انتشارات آذرخش.

-    گلکار، کورش. (1379). مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری. نشریه‌ی علمی - پژوهشی صفه، شماره‌ی 32: صص65-38.

-    گلکار، کورش. (1384). چشم‌انداز شهر/ محله. نشریه‌ی علمی - پژوهشی هنرهای زیبا، شماره‌ی 24: صص36-25.

-    گودرزی سروش، محمد مهدی و گودرزی سروش، خلیل. (1392). بازشناسی مفهوم هویت در فضای شهری (نمونه‌ی موردی: خیابان بوعلی همدان). فصلنامه‌ی علمی - پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره‌ی 11: صص107-101.

-    لینچ، کوین. (1981). تئوری شکل شهر. ترجمه‌ی حسین بحرینی. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم با تجدید نظر.

-    لینچ، کوین. (1960). سیمای شهر. ترجمه‌ی منوچهر مزینی. انتشارات دانشگاه تهران.

-    ماجدی، حمید و سعیده زرآبادی، زهرا. (1389). جستاری در نشانه‌شناسی شهری. آرمانشهر. شماره‌ی 4: صص56-49.

-    مامفورد، لوییز. (1385). فرهنگ شهرها. ترجمه‌ی عارف اقوامی مقدم. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

-    مدنی پور، علی. (1379). طراحی فضای شهری؛ نگرشی بر فرآیند اجتماعی و مکانی. ترجمه‌ی فرهاد مرتضایی. تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

-    میرمقتدایی، مهتا. (1383). معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. مجله‌ی هنرهای زیبا، شماره‌ی 19: صص55-25.

-    نقی زاده، محمد. (1378). هویت تجلی فرهنگ در محیط. مجله‌ی آبادی، شماره‌ی 34: صص50-20.

-    نقی زاده، محمد و استادی، مریم. (1393). مقایسه‌ی تطبیقی مفهوم ادراک و فرآیند آن در فلسفه و روانشناسی محیط و کاربرد آن در طراحی شهری. فصلنامه‌ی علمی - پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، سال اول، شماره‌ی 3: صص14-3.

-     Appleyard, D., Lynch, K., & Myer, J. R. (1964). The View from the Road. Cambridge, MA: MIT Press.

-     Certeau, Michel de. (1998). The Practice of Everyday Life. Minneapolis: The University of Minnesota Press.

-     Golledge, R. G. (1978). Learning about Urban Environment. London: Arnold.

-     Hayessen, Theresa. (2015). Kevin Andrew Lynch. Individual Notables in Planning in the US and Abroad. London: SAGE Publications Ltd.

-     Hubbard, Phil., Kitchin, Rob. (2011). Key Thinkers on Space and Place. Second Edition. London: SAGE Publications Ltd.

-     Lynch, Kevin., Hack, Gary. (2012). Site Planning. Third Edition. Cambridge: MIT Press.

-     Moughtin, C., Oc, T., & Tiesdell, S. (1999). Urban Design: Ornament and Decoration. Second Edition. Oxford: Architectural Press.

-     Nishant Sharma, Shashikant. (2013). Articles on Current Affairs: Based on 2012 Events. EduPedia Publications (P) Ltd. 

-     O’Laughlin, E., Brubaker, B. (1998). Use of Landmarks in Cognitive Mapping: Gender Differences in Self Report versus Performance Personality and Individual – Differences. New York: Pergamon Press.

-     Petticrew., Mark., Roberts., Helen. (2006). Systematic Reviews in the Social Sciences : A Practical Guide. United Kingdom: Blackwell

-     Prestopnik, J. L., Roskos-Ewoldsen, B. (2000). The Relations among Wayfinding Strategy Use, Sense of Direction, Sex, Familiarity and Wayfinding Ability. Journal of Environmental Psychology, 20(2): 177-191.

-     Thompson, C., Travlou, P. (2007). Open Space, People Space. Taylor and Francis Inc, New York: McGraw-Hill.

-     Tolman E. C. (1948). Cognitive Maps in Rats and Men. Psychological Review, 55: 189-208.