بررسی و مقایسه جنبه های تعلیمی دو مفهوم انصاف و عشق در تذکره الاولیا و منطق الطیر عطار

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 9، شماره 33، خرداد 1396، صفحه 61-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده مریم روضاتیان¹؛ فاطمه السادات مدنی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

تردید نیست که بخش قابل توجهی از آثار عرفانی با اهداف تعلیمی شکل گرفته­اند و پدیدآورندگان این آثار، هریک از منظری خاص به عرفان و مباحث پیرامون آن نگریسته­اند. بعضی با به کاربستن زبانی دشوار تنها خواص را مخاطب خویش قرار داده­اند و برخی دیگر با به کارگیری زبانی ساده و روشن، گسترۀ مخاطبان خویش را وسعت داده اند. عطار نیشابوری در زمرۀ شاعران و نویسندگانی قرار دارد که روش دوم را برای انتقال اندیشه­های خویش برگزیدند. اگرچه آثار بسیاری را به وی نسبت داده­اند اما مجموع آثار قطعی او از هفت اثر فراتر نمی­رود. به کارگیری تمثیل و حکایات متعدد، شیوۀ مورد علاقۀ عطار است؛ از این­رو بدون شک می­توان در میان مثنوی­های وی و تذکره­الاولیا که مبتنی بر حکایات است، مفاهیم و حکایات مشترکی را مشاهده نمود. از میان آثار عطار، دو اثر تذکره­الاولیا و منطق­الطیر را مبنای پژوهش کنونی خویش قرار دادیم تا به بررسی حکایات مشترک این دو اثر با محوریت دو مفهوم «تعلیم انصاف» و «تفاوت عشق ظاهری و حقیقی» بپردازیم. هدف آن است که شیوۀ عطار در بیان مفاهیم ذکر شده، در دو اثر متفاوت مورد مقایسه قرار گیرد و دامنۀ تغییرات اعمال­شده از سوی وی مشخص گردد تا دریابیم کدام یک از شیوه­های به کارگرفته شده در بیان حکایات، از قدرت تأثیرگذاری بیشتری برخوردار است. عطار در گزینش شیوۀ بیان خود، اقتضای ساختار اثر و اهدافی که به دنبال تحقق آن است را در نظر داشته و برای تعلیم یک مفهوم، آگاهانه شیوۀ بیان خود را دگرگون ساخته است.                  

کلیدواژه‌ها

عطار نیشابوری؛ تذکره الاولیا؛ منطق الطیر؛ تفاوت های زبانی؛ جنبه های تعلیمی

مراجع