رویکرد نظامی گنجوی به تمثیل حیوانات از دیدگاه ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 9، شماره 33، خرداد 1396، صفحه 121-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ناهید جعفری¹؛ زهرا بخشی پیش کناری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام شهر تهران

²مدیریت دبیرستان نیکان،آموزش و پرورش اسلامشهر، استان تهران

چکیده

نظامی در مخزن­الاسرار از میان عناصر صور خیال، از آرایۀ تمثیل بهره­های فراوانی گرفته است تا بدین وسیله بتواند مفاهیم و مقاصد مورد نظر خویش را که سرشار از نکات تعلیمی و اخلاقی ناب است به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان خود بیان کند. مخزن­الاسرار نظامی از جمله آثاری است که شخصیت­ حیوانات در آن نقش­های مختلفی را ایفا می­کنند؛ حیوانات در این اثر، برخلاف باورهای عامیانه که تنها چهرۀ منفی دارند، گاه چهره­ای مثبت و در برخی از اوقات نیز جنبه­ای دوگانه می­یابند. این پژوهش توصیفی- تحلیلی، با هدف شناخت کارکردهای تمثیلی حیوانات در مخزن‌الاسرار، انتخاب و تمثیلات حیوانی در آن بررسی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

تمثل؛ تمثیل حیوانات؛ ادبیات تعلیمی؛ مخزن‌الاسرار

مراجع

1- قران کریم.

2- نهج‌البلاغه. (۱۳۷۹). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.

3- آمدی، ابوالفتح. (1375). غررالحکم. ترجمه جواد خوانساری. قم: دار الکتاب اسلامی.

4- آیتی، عبدالمحمد. (1370). گزیده مخزن‌الاسرار. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

5- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1368). ماجرای پایان ناپذیر حافظ. تهران: یزدان.

6- ابن هشام، ابومحمد. (1392). السیره النبویه. ترجمه مسعود انصاری. تهران: مولی.

7- برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1371). محاسن. ترجمه مهدی رجایی. تهران: نشر مجمع جهانی اهل بیت.

8- پادشاه (متخلص به شاد)، محمد. (1336). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابخانه خیام.

9- پورنامداریان، تقی. (1364). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

10- -----------. (1390). عقل سرخ (شرح و تأویل داستان­های رمزی سهروردی). تهران: سخن.

11- تقوی، محمد.(1395). حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.

12- خرمشاهی، بها الدین.(1366). حافظ نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

13- خواجه نصیر توسی. (1375). اخلاق ناصری. انتشارات علمیه اسلامیه.

14- دزفولی، سید صدرالدین کاشف. (1332). مصباح العارفین. تهران: کتاب­فروشی و چاپ­خانۀ صافی.

15- دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.

16- دمیری، کمال‌الدّین. (1424ق). حیوة الحیوان الکبری الطبعة الثّانیّة. بیروت: دار الکُتُب العلمیّة.

17- رادفر، ابوالقاسم. (1371). بررسی و تحلیل مخزن‌الاسرار. نشریه فرهنگ، ش11، ص.ص. 148-131.

18- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس. (1373). المعجم فی معاییر اشعار العجم. سیروس شمیسا. تهران: فردوس.

19- زرین­کوب، عبدالحسین. (1351). سر نی. تهران: علمی.

20- زمانی، کریم. (1383). میناگر عشق. تهران: نشر نی.

21- --------. (1391). شرح جامع مثنوی. تهران: اطلاعات.

22- سعدی، مشرف­الدین عبدالله. (1385). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

23- -------------------. (1387). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

24- شمیسا، سیروس. (1381). بیان. تهران: فردوس.

25- شوالیه، ژان، گربران، آلن.(1378). فرهنگ نمادها.ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیجون.

26- صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم. (1390). منتهی الارب فی لغه العرب. تصحیح و تعلیق محمدحسن فؤادیان و علیرضا حاجیان نژاد. تهران: دانشگاه تهران.

27- طایفی، شیرزاد و اکبری، سعید. (1394). درآمدی انتقادی بر شیوه­های بیان مفاهیم اخلاقی در حکایت­های تمثیلی و جانوری. نشریه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 7، ش 28، ص.ص.88-55.

28- عبداللّهی، منیژه. (1381). فرهنگنامة جانوران در ادب فارسی. تهران: پژوهنده.

29- کوپر، جین. (1386). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.

30- مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی.(1386). بحارالانوار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

31- مراغی، عبد الهادی بن محمّد. (1388). منافع حیوان. تصحیح محمّد روشن. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

32- نجفی، محمد حسن. (1375). جواهر الکلام. ترجمۀ اکبر نائب­زاده. تهران: خرسندی.

33- نظامی، الیاس بن یوسف. (1370). مخزن‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.

34- ----------------. (1351). کلیات خمسه حکیم نظامی گنجه­ای. تصحیح حسن وحید دستگردی تهران: امیرکبیر.

35- یاحقی، محمد جعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره­ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

36- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1371). کشف‌المحجوب. تصحیح ژکوفسکی. مقدّمة قاسم انصاری. تهران: طهوری.