از مطالبه ی حق به شهر تا شکل گیری انقلاب شهری (شهر تهران، سال ۱۳۵۷)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 7، شماره 23، شهریور 1396، صفحه 53-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عبدالحسین کلانتری¹؛ مینو صدیقی کسمایی²

¹دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران

²دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه تهران

چکیده

توسعه‌ی شهرنشینی به معنای متأخر آن، در تهران نیز مانند شهرهای غربی، برخاسته از مازاد سرمایه بود با این تفاوت که این مازاد سرمایه، محصول افزایش تولید و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نبود، بلکه ناشی از بالا رفتن قیمت نفت، و سرمایه‌گذاری دولت در بخش‌های مختلف بود. دولت پهلوی با بالا رفتن قیمت نفت به توسعه‌ی صنعتی و سرمایه‌داری روی آورد و تهران به شهری مدرن با فروشگاه‌های بزرگ، مؤسسات و ادارات مالی گسترده، مراکز فرهنگی و تفریحی بدل شد. طبقات متوسط سنتی و روشنفکران چپ‌گرا، عمده‌ترین نیروهای مخالف آن شکل از توسعه بودند و آن را مخالف شرع اسلام و وابسته به سرمایه‌داری غرب می‌دانستند. در ماه‌های منتهی به انقلاب، طبقات پایین جامعه نیز به صف مخالفان پیوستند و به نیروهای انقلابی مهمی بدل شدند. شهر تنها صحنه‌ی درگیری نیروهای امنیتی و نیروهای انقلابی نبود؛ شهر چیزی بود که نیروهای مخالف در صدد احقاق حق خود بر آن بودند. با همه‌گیر شدن انقلاب، تخریب گسترده‌ی برخی ابژه‌های شهری که مخالف شؤون اسلامی، نماینده‌ی غرب‌گرایی و اشرافیت سلطنتی بودند آغاز شد. این مقاله با استفاده از روش تاریخی و اسنادی و بررسی طبقاتی نیروهای انقلابی، درصدد است تا انقلاب ایران را از منظر بحث «حق به شهر» مورد توجه قرار دهد. مفهوم «حق به شهر» از مفاهیم اساسی ادبیات نظری دیوید هاروی، بدان معناست که این شهروندان هستند که تصمیم می‌گیرند که می‌خواهند در چگونه شهری زندگی کنند.

کلیدواژه‌ها

دیوید هاروی؛ حق به شهر؛ انقلاب شهری؛ انقلاب اسلامی ایران؛ تهران

مراجع

-آبراهامیان، یرواند. (۱۳۸۰). ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی گل محمدی، احمد و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.

- آوری، پیتر. (۱۳۷۳). تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض سلسله‌ی قاجاریه، ترجمه‌ی محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات عطایی.

- امیری، نادر و رضاپور، آرش. (۱۳۹۱). «هنری لفور و تولید فضای اجتماعی»، جامعه، فرهنگ و رسانه، شماره‌ی ۴، صص ۱-۱۷.

- بهزاد فر، مصطفی. (۱۳۹۰). هویت شهر: نگاهی به هویت شهر تهران، مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران.

-بیات، آصف. (۱۳۷۹). سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی دستان در ایران، ترجمه‌ی سید اسدالله نبوی چاشمی، تهران: شیرازه.

-جواهری‌پور، مهرداد. (۱۳۹۴). «محله‌های فرودست شهری و حق به شهر: موردپژوهی محله‌ی خاک‌سفید شهر تهران»، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره‌ی ۵، شماره‌ی ۲.

- حائری، محمدرضا. (۱۳۷۸). «فضای سیاسی و سیاست فضا در شهر تهران»، گفتگو، شماره‌ی ۲۶، صص۸۵-۶۹.

- حسامیان، فرخ و همکاران. (۱۳۸۳). شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه

-رهبری، لادن و محمود شارع‌پور. (۱۳۹۳). «جنسیت و حق به شهر: آزمون نظریه‌ی لفور در تهران»، مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ی چهاردهم، شماره‌ی ۱، صص۱۴۱-۱۱۶.

- سعیدی، علی اصغر و شیرین کام، فریدون. (۱۳۸۴). موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران دوره‌ی پهلوی: سرمایه‌داری خانوادگی خاندان لاجوردی، تهران: گام نو.

- صادقی، فاطمه. (۱۳۸۴). جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران (دوره‌ی پهلوی اول)، تهران: قصیده سرا.

- فکری، محمد. (۱۳۹۲). «پرونده ویژه بررسی کتاب حق به شهر: ریشه‌های شهری، بحران‌های مالی»، علوم اجتماعی، شماره‌ی ۶۶، صص۷۶-۷۴.

- فوران، جان. (۱۳۸۶). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.

 - مدنی پور، علی. (۱۳۸۱). تهران ظهور یک کلانشهر، ترجمه‌ی حمید زرآزوند، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

-Harvey, David (2012), "Rebel Cities: From The Right to the City to Urban Revolution", Verso.

-Hillenbrand, R (1986), "Architecture, VI. Safavi to Qajar", in E. Yarshater. ed., Encyclopedia Iranica, Vol. ii, Fascicle 4, Routledge & Kegan Paul, London, pp. 345-9.

-Keddie, N. (1981), "Roots of Revolution", Yale University Press, New Haven.

-Kelly. T. Quinn (2014), "Review: Rebel Cities: from the Right to the City to Urban Revolution", Journal of Planning Education and Research, December 2014, 34: 483-485

-Lefebvre, H(1991), "The Production of Space", translated by: Donald Nicholson Smith, Oxford, Blackwell.

-Lefebvre, H(2003), "The Urban Revolution", translated by: Robert Bononno, University of Minnesota Press.

-Purcell, Mark (2002), Excavating Lefebvre: The Right to the City and Its Urban Politics of the Inhabitant, GeoJournal, Vol. 58, No. 2/3, 99-108.