تاثیرپذیری شمس مغربی از قرآن مجید

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 8، شماره 31، آذر 1396، صفحه 35-56   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

اسماعیل آذر

دانشیار دانشگاه علوم و تحقیقات واحد تهران، دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

تحقیقات فراگیر در حوزه ادبیات متصوفه ایران حاکی از آن است که متون نظم و نثر شاعران و نویسندگان صوفی مسلک به شدت تحت تأثیر آیات قرآن و روایات و احادیث قدسی و نبوی بوده است؛ عرفان و تصوف که مبتنی بر عشق و شور و وجد و شوق و بیان اسرار قرآن و حدیث است به خودی خود مستعد اثرپذیری از آیات قرآن بود و از این منظر تفکرات و عقاید متصوفه عامل مهم شکل گیری اشعاری شد که به وجوه مختلف دربردارنده مفاهیم و اشارات قرآنی و روایات و احادیث نبوی است؛ اعتقاد متصوفه به تأویل آیات قرآن سبب شکل گیری سبکی در شعر و ادب فارسی شد که راه را برای ورود آیات  قرآنی در شعر دیگر شاعران فارسی زبان گشود. در این میان شعر شمس مغربی به عنوان شاعر صوفی و عارف قرن نهم، نمونه خوبی برای بازنمایی این تأثیر و شیوه‌های گوناگون اثرپذیری مضمونی و واژگانی با خاستگاه قرآنی در شعر فارسی است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ اشاره؛ تلمیح؛ اقتباس؛ تأویل؛ تحلیل

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

نهج الفصاحه.

ابو الفتوح رازی، حسین بن علی. 1322ش، تفسیر ابو الفتوح، به تصحیح مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: علمی.

ابن عربی، محی الدین. 1392ش، الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی، بیروت: دار ضار.

انصاری قمی، محمد علی. 1390ش، غرر الحکم، تهران: امام عصر.

بادنج، حسن. تجلی قرآن در شعر فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شماره 15.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1380ش، وسائل‏ الشیعه، ترجمه علی افراسیابی نهاوندی، قم: نهاوندی.          

خاقانی شروانی، فضل‌الدّین بدیل بن علی. 1390ش، دیوان خاقانی، تصحیح دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.

خراسانی، ملامحمد کاظم. 1352ش، کفایة الاصول، قم: اسلامی.

خلیل بن احمد. 1383ش، العین، 9جلد، قم: هجرت.

راستگو، سید محمد. 1387ش، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: انتشارات سمت.

راشد، محمد رضا محصل. 1380َش، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1381ش، مفردات راغب. ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.

شمس مغربی، محمد شیرین بن عزالدین.1381ش، دیوان شمس مغربی، تحقیق و بررسی ابوطالب میر عابدینی، تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس. 1381ش، نگاهی تازه به بدیع، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.

علامه حلی، حسن بن یوسف. 1388ش، مبادی الوصول الی علم الاصول، قم: اسلامی.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1390ش، احادیث و قصص مثنوی، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

فیض کاشانی، محسن. 1372ش، محجة البیضاء، چاپ اول، مشهد: آستان قدس.

کاظمی، محسن. 1387ش، تأثیر قرآن و حدیث در شعر فارسی، قم: مرکز تخصصی علوم حدیث.

کلینی، الکافی. 1364ش، اصول کافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمد باقر. 1378ش، بحار الأنوار، تهران: عطارد.

نجم رازی، عبدالله بن محمد. 1373ش، مرصاد العباد، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: علمی.

نوری، حسین بن محمد تقی. 1408ق، مستدرک ‏الوسائل، قم: آل البیت.

نوری کوتنائی، نظام الدین. 1384ش، احادیث معنوی، ساری: زهره.

همایی، جلال الدین.1386ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و هفتم، تهران: مؤسسه نشر هما.