آموزة اخلاقی وفای به عهد در متون عرفانی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 4، شماره 16، اسفند 1391، صفحه 1-24   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مهین پناهی¹؛ ثریا کریمی یونجالی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

گرچه وفا جزء مقامات اصلی به شمار نیامده امّا می‌توان آن را از مقامات فرعی و ملکة اخلاقی والا و از آموزه‌های مهم عارفان محسوب کرد. در کتابهای تعلیمی عارفان از وفای به عهد خداوند متعال، وفای به عهد خلق و وفای به عهد خود سخن رفته است. وفای به عهد از اصول و شرایط مقام شیخی و مریدی، آداب حج، آداب سماع، علامت دوستی و علامت فتوّت عارفان و صوفیه است؛ همچنین بیشتر عارفان، مقصود از صدق را وفای به عهد دانسته‌اند.
این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که وفا در مقامات سالکان چه جایگاهی دارد و این فضیلت اخلاقی در متون تعلیمی عرفانی و در آموزه‌های عارفان تا چه حد مورد توجه قرار گرفته است؟

کلیدواژه‌ها

اخلاق؛ عرفان؛ وفا؛ وفا به عهد خداوند؛ وفا به عهد خلق؛ وفا به عهد خود

مراجع

1- قرآنکریم. (1380). ترجمة محمد مهدی فولادوند.

2- نهج‌البلاغه. (1385). ترجمة محمد دشتی، شیراز: میقات نور.

3- اوحدی، رکن‌الدین. (1375). کلیات اوحدی اصفهانی(اوحدی مراغه‌ای)، به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.

4- بقلی شیرازی، روزبهان. (1360). شرح شطحیات، به اهتمام هنری کربن، تهران: نشر زبان و فرهنگ ایران و طهوری.

5- جامی، عبدالرحمن بن احمد. (1337). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح و مقدمه و پیوست مهدی توحیدی پور، تهران: کتابفروشی محمودی.

6- حافظ، شمس الدین محمد.(1371). دیوان، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

7- خواجه عبدالله انصاری. (1377). مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری، ج1، تصحیح و مقدمه و فهارس از محمد سرور مولایی، تهران: توس.

8- راغب اصفهانی، حسین بن محمد.(1387). مفردات الفاظ قرآن، ترجمة حسین خداپرست، قم: دفتر نشر اسلام.

9- سجادی، سید جعفر. (1386). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

10- سَّراج طوسی، أبونصر.(1423 ﻫ .ق). اَللُّمَع فی التصوف، تحقیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، قاهره: مکتبة الثقافة الدﻳﻨﻴﻴة.

11- عراقی، فخرالدین. (1372). مجموعه آثار فخرالدین عراقی، به تصحیح و توضیح نسرین محتشم (خزاعی)، تهران: زوار.

12- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1371). جوهر الذّات، دفتر اول، تهران: نشر اشراقیه.

13- -------------------.(1375). تذکرة الاولیاء، به کوشش امیر توکلی، تهران: بهزاد.

14- -------------------..(1385). منطق‌الطیر، به اهتمام و تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.

15- غزالی، محمد.( 1376). احیاء علوم‌الدین، ربع عادات، ج2، ترجمة مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

16- ----------. (1383). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

17- -----------. (1389). کتاب الاربعین، ترجمة برهان الدین حمدی، تهران: اطلاعات.

18- قشیری، عبدالکریم بن هوازن.(1374). رسالة قشیریه، ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

19- کاشانی، عبدالرزاق.(1377). ترجمة اصطلاحات الصوفیه(فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوف)، ترجمة محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

20- کلینی، محمد.(1362). الکافی، ترجمة سید جواد مصطفوی، ج2، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

21- لاهیجی، شمس الدین محمد.(1374). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.

22- مجلسی، محمدباقر.(1363). بحارالانوار، ج 16، تهران: اسلامیه.

23- مولوی، جلال الدین محمد.(1386). مثنوی معنوی، تصحیح بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات دوستان.

24- میبدی، ابوالفضل.(1376). کشف الاسرار و عُدة الابرار، ج1و 3،  به اهتمام علی اصغر حکمت،تهران: امیرکبیر.

25- محمدبن منور، محمد.(1381). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، مقدمه و تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

26- رازی، نجم‌الدین.(1383). مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.

27- نعمت الله ولی.(1344). رسائل، به اهتمام جواد نوربخش، ج3، تهران: انتشارات خانقاه نعمت اللهی.

28- مسعود بن عیسی، ورام .(بی‌تا). مجموعه ورام( التنبیه الخواطر و نزﻫﺔ النواظر)، ج 2، قم: مکتب فقیه

29- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1375). کشف المحجوب، به تصحیح والنتین ژوکوفسکی و با مقدمة قاسم انصاری، تهران: طهوری.

 

References:

1- The Holy Quran (1380) ‚ translated by Mohammad Mahdi fouladvand.

2- Nahjol Al–Balagheh (1385) ‚ translatied by Mohammad Dashti ‚ Shiraz: Miqati-noor.

3- Ouhadi, Roknol Al-din (1375). Generalities of Ouhadi Esfahani (Ouhadi Maragheie), thanks to the efforts of Saeed Nafisi, Tehran: Amir Kabir.

4- Baqli Shirazi, Rouzbehan (1360). Commentaire sur les paradoxes Dex sufis (sharh-e shathiyat), thanks to effort of Henry korban‚Tehran: Nashr-i zaban va Farhange va Tahuri Iran.

5- Jami, Abdol Rahman Ibn Ahmad (1337). Nafahat AI uns va Hazarat Al-Quds, introduction and Appendix by Mehdi   Touhidi Pur, Tehran: Mahmoudi  bookstore.

6- Hafez, Shams Al-Din Mohammad (1371). Divan ‚  corrected by Mohammad Ghazvini and Ghani, thanks to effort of  Abd Al-Karim Jorbozhedart,Tehran: Asatir.

7-. Khaje Abdol Allah Ansari (1377).  Khaje Abdol Allah(Abdullah) Ansari treatise, vol 1, editeing and introduction through comparing three copies of Mohammad Sarwar Mowla'ii, Tehran: Toos.

8- Ragheb Esfahani, Hossein bin Mohammad. (1387) Mofradat Alfaz of Quran translated by Hussein, Khodaparast Qom: Islamic Publication Office.

9- Sajjadi, Seyyed Jafar. (1386). Glossary of Terms and mystical interpretations, Tehran: Tahouri.

10- Al- Sarraj Toosi, Abi  Nasr (1423). Al-luma, research Abdol Al- Halim Mahmoud and Taha Abdol Al-baghi Sorour.  Ghahereh:Maktabat al-Theghafiya Diniyah

11- Araqi (Iraqi), Fakhr-Al-din (1372). Fakhr Al-din Araqi (Iraqi) works, corrected and explained by Nasrin Mohtasham (Khazaei), Tehran: Zavvar.

12- Attar Nishabouri, Farid Al-Din Mohammad. (1371). Johar Al-Zatt , published by Eshragiyeh.

13- --------------------- (1375). Tadhkirah Al-awliya‚ thanks to the effort of Amir Tavakoli, Tehran: Behzad.

14- --------------------- (1385). Manteq Al-tayr, correction and efforts by Sayyed Sadiq-i Gawharin, Tehran: Elmi Farhangi Publications.

15-. Ghazzali, Mohammad (1376). Ehyae oulum Al-Din ‚quarter aadat, vol 2, translated by Mohammad Al- Din Kharazmi ‚thanks to Efforts of Hossein Khadive Jam, Tehran: Elmi Farhangi Publications.

16- --------------------- (1383). Kimiya Saadat,thanks to Efforts of Hossein Khadive Jam, Tehran: Elmi Farhangi Publications.

17- -------------------- (1389). Al-Arbain books, translated by Burhan Al din Hamdi, Tehran: Ettelaat.

18- Qoushayri, Karim Abdol Ibn Havazen (1374). Qoushayri treatise, translated by Abu Ali Hasan Ibn Ahmad Osmani(uthman),  corrected by Badie Al-zaman Furuzanfar, Tehran: Elmi Farhangi Publications.

 19- Kashani, Sheikh Abd Al-Razzag (1377). Translation of Sufis terms (glossary mysticism), translated by Mohammad Khajavi, Moulla publications.

20- Koleyni‚ Mohammad (1362). Al-Kafi, translated by Seyyed Javad Mostafavi, v 2, Tehran: Islamia.

21- Lahiji, Shams al-Din Mohammad (1374). Mafatih Al-Ijaz Fi Sharh-i Gulshan -i-Raz. Corrected by Barzegar and Karbasi, Tehran :Zavvar.

22- Majlesi ‚Mohammad Bagher (1363). Behar Al Anvar, volom 16, Tehran: Islamia.

23- Rumi, Jalal al-Din Mohammad (1386). Masnavi Manavi ,   corrected by Qavvam Al-Din khorramashahi  ,Tehran:  Doostan Publications.

24- Maybodi, Ab Al-fazl. (1376). Kashf Al-Asrar Va Oddat al- Abrar, v 1 and 3, thanks to effort of Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amir Kabir.

25- Mohammadeben Monavar, Mohammad (1381). Asrar al-Tohid to authorities Sheikh Abi Saeed, Mohammad Reza Shafiee Kadkani suspension of background and correct, Tehran: Agah

26- Razii‚ Najmeddin (1383). Mersad Al Ebad, Edited by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Elmi Farhangi Publications

27- Nematollah Vali (1344). Treatises‚ thanks to effort of Noorbakhsh‚V3‚ Tehran.

28-. Masoud ibn isa Veram ‚ (without date). Veram collection (Al-tanbih Al-khvater), Volume 2, Qom: Maktabe  Fagihe

29- Hejwiri, Abu Al- Hasan Ali Ibn Osman (1375). Kashf-Al-Mahjub,corrected by Valentayn Zhukufski, introduction by Qasem Ansari, Tehran: Tahouri.