جایگاه قابوس‌نامه در قلمرو ادبیات تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 4، شماره 16، اسفند 1391، صفحه 131-158   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

فاطمه الهامی

 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار

چکیده

«قابوس‌نامه» یا به تعبیری «نصیحت‌نامه»  تألیف«عنصرالمعالی‌کی‌کاووس »از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندش«گیلان‌شاه»وسپس بهره‌مندی دیگر جویندگان است.
امتیازات و ویژگیهای قابوس‌نامه، تنها مربوط به محتوای تعلیمی و اندرزگونة آن نیست؛ بلکه عوامل متعددی در کنار هم به تعمیق و نفوذ این آموزه‌های تربیتی در مخاطب مدد می‌رساند. ویژگیهای خاص نویسنده چون صمیمت، صداقت، پاکی سخن، فروتنی و آزاداندیشی از یک سو و ابزار کلامی وی چون به‌کارگیری امثال رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و داستانهای جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهره‌گیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخنان بزرگان و اشعار فارسی از جمله عوامل مهمی است که به غنای تعلیمی این اثر قوّت بخشیده، از این حیث آن را جاوید و ماندگار کرده است.
در این مقاله ابتدا ویژگیهای خاص نویسندة قابوس‌نامه را برمی‌شماریم که خود مدل و الگویی از ارزش‌های اخلاقی را به طور غیرمستقیم به نمایش می‌گذارد؛ سپس به دسته‌بندی موضوعات محتوایی این اثر می‌پردازیم و در پایان تأثیر ابزار کلامی نویسنده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
 

کلیدواژه‌ها

قابوس‌نامه؛ عنصرالمعالی؛ ادب تعلیمی؛ پند و اندرز

مراجع

 

1- افتخاری، اصغر.(1378). «مروری اجمالی بر ساختار اندیشة سیاسی عنصرالمعالی در قابوس‌نامه»، فصلنامة پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، شمارة 9، بهار 78، صص 101-65.

2- العاکوب، عیسی. (1374). تأثیرپذیری پند پارسی بر ادب عربی، ترجمة عبدالله شریفی خجسته، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

3- الله‌یاری، فریدون.(1381). «قابوس‌نامه و جریان اندرزنامه‌نویسی در ایران دورة اسلامی»، مجلة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة دوم، شمارة 30 و31، صص 142-125.

4- براون،ادوارد.(1373). تاریخ ادبیات ایران(از فردوسی تا سعدی)، ترجمه و حواشی فتح‌الله مجتبایی، ، تهران: انتشارات مروارید.

5- بهار، محمد تقی (ملک الشعرا).(1373). سبک‌شناسی، جلد 2، تهران: امیرکبیر.

6- جابری، سید ناصر. (1386). « در ماهیت اندرز و اندرزخوانی»، مجلة اطلاع‌رسانی و کتابداری «کیهان فرهنگی»، شمارة 248، صص67-64.

7- داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

8- روان‌پور، نرگس .(1376). گزیدة  قابوس‌نامه، تهران: قطره.

9- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1375). از گذشتة ادبی ایران، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.

10- شمیسا، سیروس.(1373). انواع ادبی، تهران: فردوس.

11- صفا، ذبیح الله.(1369). تاریخ ادبیات ایران، خلاصة جلد اول و دوم، تهران: ققنوس.

12- عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر.(1352). قابوس‌نامه، به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13- -------------------------- .(1342). قابوس‌نامه، به اهتمام و تصحیح سعید نفیسی، تهران: فروغی.

14- ماسه، هانری.(1337). تمدن ایرانی، ترجمة عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

15- میرصادقی(ذوالقدر)، میمنت. (1373). واژه نامة هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

16- همایی، جلال الدین.(بی تا). تاریخ ادبیات ایران، تهران: کتابفروشی فروغی.

17- یوسفی، غلامحسین.(1370). دیداری با اهل قلم، تهران: انتشارات علمی.

18- یوسفی، غلامحسین .(1374). درس زندگی (گزیدة  قابوس‌نامه)، تهران: انتشارات سخن.

 

Referenes:

1- Eftekhari, A. (1999/1378 H). A brief review of political thought structure of Onsorol Maali in Ghaboos Nameh.Imam Sadegh, University Journal. Spring Issue, PP 65-101.

2- Sharifi Khojaste, A. (1995/1374 H). The effect of Persian advice on the Arabic literature. Tehran. Elmi va Farhangi Publication. (Translated in Persian) 

3- Allah Yari, F. (2002/1381 H). Ghaboos Nameh and the process of advice writing in Islamic Iran. Isfahan University Journal of Literature and Humanities. 2, No 30-31, PP 125-142.   

4- Mojtebae, F. (1994/1373 H).The history of Iran literature. (From Ferdousi to Saadi). Tehran. Morvarid Publication. (Translated in Persian) 

5- Bahar, M.T. (1994/1373 H). Stylistics. Vol 2.Tehran. Amir Kabir Publication.

6- Jaberi, S. N. (2007/1386 H). On the nature of advice and advice taking. Keyhane Farhangi journal.No  248,PP  64-67. 

7- Dad,S. (2003/1382 H). Dictionary of literary terms. Tehran. Morvarid Publication. 591 P.

8- Zarinkoob, A. (1996/1375 H). Iran’s past literature. Tehran. Hoda International Publication.

9- Shamisa, S. (1994/1373 H). Literary types. Tehran. Ferdous Publication.344 P.

10- Safa, Z. (1990/1369 H). The history of Iran literature: A summary of the first and second editions. Tehran.Ghoghnoos Publication. 

11- Yousefi, G. (1973/1352 H). Ghaboos Nameh. Tehran. Bongahe Tarjome va Nashre Ketab Publication. Second Edition. 

12- Nafisi, S. (1964/1342 H). Ghaboos Nameh. Tehran. Foroughi Publication.

13- Ravan poor, N.(1998/1376 H). Selection of Ghaboos Nameh. Tehran. Ghatreh Publication.163 P. 

14- Yousefi, G. (1996/1374 H). A lesson for life: Ghaboos Nameh. Tehran. Sokhan Publication. 443 P.

15- Behnam, I. (1958/1337 H).The Iranian civilization. Tehran. Bongahe Tarjome va Nashre Ketab Publication. (Translated in Persian). 

16- Mir Sadeghi, M. (1994/1373 H). The dictionary of poetic terms. Tehran. Ketabe Mahnaaz Publication.

17- Homaee, J. The history of Iran literature. Tehran. Forough Publication.

18- Yousefi, G. (1991/1370 H). The meeting with writers. Tehran. Elmi Publication.421p.